KONYA VİLAYETİ

                                                           KONYA VİLAYETİ

            Asya kıtasının garb-ı cenubisinde bulunan asya-i sağira üzerinde ve cenubunda kaindir.

            Vilayetin hudud-u hazirası : Şimalen Ankara vilayeti şarkan Aksaray ,Niğde livalarıyla kısmen adana vilayeti ,cenuben Adana vilayeti ile Antalya livası ,garben kaza Antalya,Isparta,Afyon Karahisar livalarıyla muhat ve mahdud olub mesaha-i sathiyesi 39,400 km merba’ı ve nüfus-u umumiyyesi 500,966 dan ibarettir. İş bu hudud-u mesaha dahilinde bulunan vilayet bervech-i atidir.

1-     Konya Merkez kazası

2-     Akşehir kazası

3-     Ilgın kazası

4-     Sa’id ili kazası

5-     Karaman kazası

6-     Ereğli kazası

7-     Ermenek kazası

8-     Sultaniye kazası

9-     Bozkır kazası

10- Seydişehir kazası

11- Beyşehir kazası

Namlarıyla 11 kazaya taksim bulunduğundan vilayetin topografya-i sıhhıyesine ait 

 ma’lumat ve tafsilat her kazaya ait olmak üzere ayrı ayrı bestü ve temhid,cem’ ve teflik edilmiştir.

                                               KONYA MERKEZ KAZASI

           

            Hududu : Tul, Arz Ve Dereceleri Ve Mesaha-i Sathiyesi

            Şimalen Ankara ,cenuben Karaman, Bozkır ve Seydişehir kazaları şarkan Koçhisar, Sultaniye kazaları garben Eskişehir ,Ilgın, Akşehir kazalarıyla muhatt be mahdud olan mekez kazası arazinin en muhat mahalli olan Ali dağının zirvesi 3000 metre terfi’idir.

            Merkez vilayet olan Konya kazası vasi’ bir ova üzerinde ve sath-ı mücerreden 1027 metre mürtefi’ bir mevkide ve Bağdat hatt-ı kebiri güzergahında ve Haydar Paşa istasyonundan itibaren (750) km mesafede vakı’ olup anadolunun en kadim beldelerinden ma’dud dur. Vilayetin 36,5 ile arz-ı şimali 27,5 ile 33 tul-i şarkı arasında mümtedd olup mesaha-i sathiyesi (9600) kilo metredir.

            Vilayetin kısm-ı garbısiyle hudud-u cenubisi dağlık pek arızalı olup şark-ı şimali cihetleri hadd-i safi üzere 1000 metre yüksekliğinde bir yayladan ibarettir. Toros yani boğa ve ğalat olarak ‘’Bolkar ’’ dağı denilen silsile-i cibal vilayetin cenub-u şarkısinde mümtedd olup Asana  vilayetini ayırdığı gibi ‘’ Boz dağ ’’dahi hudut tefrik eder. Garp cihetinde Teke sancağında ‘’ Kızılca dağ ’’ ‘’ Vak dağ ’’ Ovacık dağı diğer Boz dağı Isparta ile Konya arasında  ‘’ Sultan dağı ’’dahilinde de ________ dağı Hacı Baba dağı ,Kara dağ , karaca dağ veasir bazı münferit dağlar vardır.

            DAĞLAR :

            Dahil kazada pek cisim ve büyük bir imtidadı haiz olan ‘’hakit’’yahut maylas şayan-ı ehemmiyettir. Bu dağlar Ilgın’ın cenubundaki Ilgın suyunun şarkında beden ile şarka doğru imtidad ve hın-i imtidadda şimal ve cenuba müteveccih olmak üzere müteaddit kollara ayrılır.

            Şimale doğru uzanan şubeleri Ilgın kolunun şarkında nihayet bulunduğu gibi cenuba müteveccihen imtidad iden kolları da 2000 m. İrtifa’ında bulunan Ali dağlarıyla 1500 m. Yükselen Kızıl Gürün silsilelerini ba teşkil Abbas dağlarıyla birleşir.

            Sali’üz-Zikr Milas dağlarının şarka uzanan kısmı fakat nihayesiyle şimaldeki Boz dağlar ile birleşen Karakaya cibalini teşkil ettiği gibi ve vesatıd kafalı,dahi Toros dağlarını vücuda getirir. Karakaya dağları iki kola ayrılır,bir vaziyettedir. Bunlarda şark-ı şimaliye doğru uzayan Boz dağlarını ve diğeri cenub-u garbiye inen Kafra , Doğruyet, Kakranbil dağlarını teşkil eder.

            Bunlardan başka garb-ı cenubiden Çay ve May ,eğri büyun , kirazni , dağlarıyla cenubda Ulusivri yaylakı Dinel , Dedem, Karadağ,sabuk şimalde Tuna kolunun garbında münferit ve irtifa’i küçük dağlardan ve mütferrik tepeciklerden ibaret olan Konruk, Boz , Sivri tavşanlı , Karaton ,Kaza, Tavşan, Karadağ, Kara tepe,namlarındaki tellal-ısağıre şayan-ı zikr dağlardan ma’duddur. Mezkür esami dağlar merkez kazası arasının takriben 4/1 ini teşkil etmekte olup mütebaki 4/3 kısmı gaib vasi ovalar ve cism-i sahralardan ibarettir.

            YAYLALAR:

            Konya kazasının muhtelif mahallerinde merci mezrua halinde birçok yaylalar vardır. Yalnız bu yaylalar dağlarda ormanlar halindeki yaylalar gibi değildir. Yazın buraları hayvanat sürüleri civar köylerdeki çifçilerle işgal olunmakta olduğundan yayla namını almaktadır. Bunların en meşhurları : Kayacık, Dikilitaş, Ahi Dört, Tatlı kuyu, Milas, Eğri bayat ,Ara vildiran ,Tutup, Zıbvarık ,Yağı bayat , Çaldıran kale ,Güvercik, Çingilin, Zivecik, Tümek namlarıyla yad olunmakta ve yarın kilitli miktarda ağnam sürüleri mukarrer olmaktadır.

            Yukarıda zikr olunduğu vechle bunlardan bir kısmı hububat zer’ine tahsis edilmiştir. Kışın halk kasaba ve karyelerde beytütet iderek ancak yazın mahsulata idrak etmek üzere aralardaki mevkuf meskenkere göç eylediğinden bura ıstılahınca yayla namını almaktadır.

            ENHAR : Güzergah

            Kaza dahilinde cari sulardan en mühimi Çarşamba çayıdır. Bu sular setad suyu namıyla Bozkır mecrasından nebat ederek şimale doğru cereyan eder ve bazı seneler artar kara viran deresinin sularıyla birleşir ve Çarşamba suyu namıyla mecrasını şimal-i şarkıye doğru tebdil ederek sağdan soldan aldığı bir çok dereler ve çaylarla kesb-i cesamet edip Konya ovasına vasıl olur. Gayet vasi’ ve susuz olan bu ova Çarşamba sularını bali’ ederek ber mensup ma’ine akmasına mani’ olur.

            Sultan Alacadağ eteklerinden çıkan Namuz , Teke suyu kirazlı dağlarından süzülen      ‘’ avret yüzü ’’ deresiyle Akpınar ve buna karışan köprü suyu ile Karadağ dedem payelerinden en muhtelif namlardaki dereler iş bu Çarşamba suyuna karışır.

            Bundan başka bir çok derelerle kesb-i cesamet eden ‘’ başarı ’’ suyu Aladağ’dan süzülen dereciklerle kızıl gürbünden inen sularla büyüyen yerde meram çayı vardır. Bu çay adıyyesindeki safiyyelerdir. Bağ ve bahçeleri sulamakta ve geçtiği dere mahallesiyle meram bağlarına sebat-ı bahş eylemektedir.

            Milas dağından akan sille deresi de şayan-ı zikrdir. Kazanın şimalindeki Karaton dağlarından çıkarak İnönü nahiyesi arazisinden geçen şark-ı şimalindeki tuz gölüne dökülen yerde in suyu vardır.

            GÖLLER :

            Vas’ati ,mevkii,daimi veya mukavvat olup olmadığı ,bataklık yapıp yapmadığı :

            Kaza dahilinde Çarşamba suyu muharrasındaki acı göl ile Muratsu gölü ,köpek gölü , tuz gölü civarında birtakım bataklıklar ve sazlıklar teşkil eden bir iki göl varsada bunlardan hiçbiri göl ıtlakına seza bir ehemmiyete haiz değildir.

            TEŞKİLAT-I JEOLOJİYE :

            Konya ve havalisindeki arazi zaman-ı salis teşkilatına mensuptur. Arazi bahri ve berri teşkilatı arz eder. Garb ve garb-ı şimali aksamındaki kısımları bahr-i rüsubanın kalın kumlu tabakatına mahtubtur. Bu devrin teşkilat-ı mühimmesinden olan yapışkan killer kumlu subat , kireç taşları gerek müteselsil ve gerekse münferit avarız araziyyenin kısm-ı a’zamını teşkil eder.

            Mamafih bu devrin indifaat-ı şedidesi neticesinde kasr-ı kadimden harice kadar atılmış suhur-u kadimeye de çok dağlarda tesadüf olunur. _____  __________ mensup kavaris _______ _________ mükevven suhurede kisretle tesadüf olunur.

            Ilgın kaplıcası kırmızı limonit tabakaları arasından sürur eder. Ve zaman-ı salis bekaya-i indifaiyesindedir. Konya madenleri tenvi’ ve kisret arz etmez.Bil hassa yine bu zamanın evsafında olan limonit teşkilata vasi’ terakümat halindedirler.

            Kızıl viran nahiyesine bu namı izafe ettiren bu kırmızı topraklardır. Terkibleri bil mai hamiz yeknim-i hadidedir. Tudana karyesi civarındaki kalmenezler devr-i salis evsafına haizdirler. Bil-hassa mütenevvi killer alçılar geniş tabakalar halindedir.

            Konya arzisinde zaman-ı salisin durgunsuları ve göllerinde husule gelen linyit  ‘’ esmer kömür ’’ teşkilatı şayan-ı dikkattir. Kızılviran ,Koçhisar , Karamandaki linyit havzaları bu zamana ait teşkilat-ı fehamiyedendir.

            Ova kısmındaki arazinin mühim bir kısmı kireçli  ve pek kabil-i nüfuz olmasına rağmen bazı mahallerde de arazi yapışkan kil tabakalarıyla gayr-i kabil-i nüfuz  ve bataklıklara müsaittir. Kabil-i nüfuz  arazi dahilinde vasi’ mukayesedeki terşihat taht’ül-arz girdaplar vüzuda getirmiştir ki bunlara  ‘’ düden’’ – obruk karyesinde en mükemmel numunesi mevcudtur-denir.

            Dahil kazada mekşuf maden yoktur. Yalnız silsile-i nahiyesi dahilinde 12 taş ocağı vardır. Bu ocaklardan çıkan taşlar bil hassa mukarrer vilayetlerdeki ibniyye inşaatında kullanılmakta isade sarfiyatı pek mahdudtur. Çünkü şehre nakli mesarif-i zaide ihtiyasına mu’ceb olmaktadır. Halbuki şehir ile taş ocakları arsında birde kuvvil hattı temdid ve bu suretle nakliyat icra edilse bu şehrin ibniyye inşaatında taşa olan ihtiyazını suhuletle temin edilmiş ve hiçbir meziyet-i inşaiye ve tamiriyeye haiz olmayan adi kerpiç isti’malinden mebani kurtulmuş olur. Merkez kazada memleha yoktur.

            Kaza dahilinde şayan-ı zikr cisim imtidadlı ormanlar mevcut değilse de ötede beride 150-1000 hektar vasatında oldukça mühim ardıç ve meşe ağaçlarından müteşekkil ormancıklar vardır.

            Taş köy, saray köy, Lize  kavak ve Keçi ,masal muhsine, Bulama,Kızıl ören ,Bulumya ,kirli ve çamurlu kiratler ,nüzunne,kilisra ,budese ,teke,kervat ,çukur çimen ,karatekin çayır bağ karyeleri civarında ve bu kuraya izafeten yad olunana  dağlarda bulunan bu küçük ormanlar 2650 hekta vasat ve imtitana maliktir. Ağaçlar fen dairesinde kat’ edilse on sene zarfında fende 4 metre irtifa’ında meşe ağaçları yetişeceği toprağın mecrub ve meşhud olan kuvve-i inbatıyyesinden istidlal olunmaktadır.

            NEBATAT ZİRAAT :

            Buğday ,arpa ,yulaf ,mısır bananas ve envai sebze ekildiği gibi hüda-i nebat olarak ,Kara kulak ,Katur tırnağı ,engil ,ebegümeci ,Fatmacık çiçeği ,yonca ,yavru ağzı yoncası ,kelp yoncası,burçak,kekik,üzerlik,yavşan,sarı çiçek,kamış otu,sergin,kara sergin mısır otu ,su dikeni,ayrık otu ,gelincik çiçeği ,papatya ,kuzu kulağı,hindiba ,boya otu,nane ve emsal-i nebatat bulunur. Kayısı ,elma ,erik ağaçları hem mebul hemde meyveleri nefistir.

            HAYVANAT-I EHLİYE VE VAHŞİYE :

            Hayvanat-ı ehliyeden at ,merkep ,koyun ,keçi ,deve,tavuk,hindi,kaz,ördek ve hayvanat-ı vahşiye ve tuyurdan kurt,tilki ,tavşan ,sansar ,gelincik ,çaylak ,karga ,leylek ,serçe ,çulluk ,keklik ,sığırcık ,tuy kaz ördek ,kartal ,bıldırcın ,kırlangıç ,ebabil ,hud hud ,baykuş ,yarasa ,güvercin ,sarılık kuşu ,tarla kuşu vesaire mevcuttur.

            TAKSİMAT-I MÜLKİYESİ :

            Konya merkez kazası 120 mahalle ile merkeze tabi’ 14 karye ve Meram Suarık  ,Akviran ,Çumra,Kızılviran ,Sille,Dinek namlarıyla 7 nahiyeye münkasımdır.

            Merkez                    Zekür                    İnas                      Esami-i Mahallat

            875                          412                       463                      Havar Mahallesi

            653                          294                       359                      Durak Kafiye Mahallesi

            541                          258                       283                      Çelebi Zincirli Mahalesi

            492                         184                        208                      Arvalı Oğlu Mahallesi

            520                         258                        262                      Hacı Süleyman Mahallesi

            708                         353                        355                      Sarı Hasan Mahallesi

            712                         355                        257                      Dolap Para Mahallesi

            228                         110                        118                      Dolap Halil Mahallesi

            324                         159                        165                      Dolap Mahmut Mahallesi

            452                         221                        231                      Dolap Bakkallar Mahallesi

            Yekün                 Zekür                      İnas                        Esami-i Mahallat

 

364                      110             184                             Dolap Mektep Mahallesi

433                       217                        216                             Dolap Cami’ Mahallesi

985                       490                        495                             Pir Mehmet Paşa Mahallesi

640                       310                        330                             Dedem Oğlu Mahallesi

621                       306                        315                             Kerim Dede Mektep Mahallesi

418                       238                        230                             Kerim Dede Cami’ Mahallesi

689                       340                        349                             Kerim Dede Çeşme Mahallesi

385                       171                        214                             Pir Esat Arabacı Seyyid Mahallesi

453                       223                        230                              Pir Esat Kabala Sakal Mahallesi

378                       184                        194                             Pir Esat Hacı Hüseyin Mahallesi

363                       175                        188                             Akça Çeşme Mahallesi

369                       176                        193                             Çukur Mahallesi

389                       333                        356                              Fakiye Dede Mahallesi

525                      249             276                             Yunus Oğlu Mahallesi

627                      309             318                             Sarı Yakup Mahallesi

491                      293            252                              Uluırmak Burhan Dede Mahallesi

492                  240                             252                          Uluırmak Ali Hoca Mahallesi

547                  219                             238                          Uluırmak Saka Mahallesi

489                 244                             245                           Kasb-ı Cedid Mahallesi

379                 185                             194                              Şeyh Ahmet Mahallesi

282                 136                             146                             Hoşhan Saatçi Mahallesi

902                 448                             454                             Sarıh Mahallesi

305                 149                             156                             Abid Mahallesi

464                 226                             238                             Yurdu Başı Mahallesi

291                 142                             149                             Soygurz Mahallesi

235                 116                             119                             Kara Kurt Mahallesi

270                 129                             141                             Hoşhan Ata Mahallesi

257                 119                             138                              Emr-İ Celil Mahallesi

350                 169                             181                             Tarhana Mahallesi

602                 302                             299                             Öoyle Bekledi Mahallesi

274                 124                             150                             Hoca Faruk Mahallesi

392                 193                             199                             Ak Baş Mahallesi

            Yekün                         Zekur              İnas                             Esami-i Mahallat                  

            491                  339                  252                             Ak Sene Mahallesi

606                  307                  259                             Fahr’ün-Nisa Mahallesi

318                 149                  169                             Sahip Ata Mahallesi

197                  98                    99                               Kazgan Dede Mahallesi

297                 148                  149                             Külahçı Mahallesi

272                  129                  143                             Kem Almaz Mahallesi

509                 250                  259                             Şeyh Osman Meyhoşu Mahallesi

429                 209                  220                             Şeyh Osman Recep Ağa Mahallesi

582                  283                  299                             Şeyh Osman Çariş Oğlu Mahallesi

563                  278                 285                          SedirlerHasanDedeMescidiMahallesi

336                  158                  187                             Sedirler Hacı Yusuf Mahallesi

367                  184                  183                             Sedirler Hacı Sadık Mahallesi

414                 197                  217                             Sedirler Sütçü Mahallesi

316                 152                  164                             Sedirler Kayacık Mahallesi

925                  459                  466                             Sedirler Orta Mescit Mahallesi

749                 369                  380                             Sedirler Balık Cami’ Mahallesi

756                  381                  378                             Hacı Cemil Mahallesi

417                 196                  221                             Meşki Mahallesi

852                 482                  370                             Yoladlar Mahallesi

79                    346                  363                             Büyük Sinan Mahallesi

618                 309                  309                             Orta Sinan Mahallesi

512                  226                  428                             Kayacık Araplar Mahallesi

717                 356                  361                             Küçük Sinan Mahallesi

854                  426                  428                             Kara Sayga Mahallesi

685                 341                  344                             Nehr-İ Kafur Mahallesi

275                 125                  150                             Bulgur İmam Mahallesi

251                  125                  126                             Car Caran Mahallesi

395                 188                  207                             Kalenderhane Mahallesi

583                  296                  291                             Karakayış Mahallesi

138                 63                    75                               Medrese Mahallesi

283                             136                  147                             Yağ Evliya Mahallesi

257                             116                  041                             Darihi Mahallesi

Yekün                         Zekür              İnas                             Esami-i Mahallat

457                             230                  227                             Ahmet Dede Mahallesi

470                             274                  296                             Kuzgun Kavak Mahallesi

271                             129                  042                             Keçeçi Mahallesi

457                             230                  227                             Ahmet Fakih Mahallesi

270                             131                  139                             Nişan Taş Mahallesi

488                             233                  355                             Pürçekli Mahallesi

440                             217                  223                             Bab-I Aksaray Mahallesi

316                             056                  160                             Uslu Mahallesi

265                             123                  142                             Şükran Mahallesi

270                             138                  139                             Mücellid Mahallesi

284                             131                  153                             Kovan Mahallesi

138                             59                    79                               Muhtar Mahallesi

235                             108                  127                             Ihyar’üd-Din Mahallesi

129                             55                    74                               Kale-İ Cedid Mahallesi

318                             157                  161                             Kalecik Mahallesi

295                             138                  158                             Körükçü Mahallesi

219                             102                  117                             Şükür Fırın Mahallesi

144                             68                    76                               Zivle Sultan Mahallesi

220                             106                  114                  Şeyh Osman Rumi Mahallesi

259                             128                  131                             Bey Hekim Mahallesi

272                             136                  136                             Abdülaziz Mahallesi

120                             55                    65                               İbn-İ Şahin  Mahallesi

122                             58                    64                               Şeyh Sadrettin Mahallesi

392                             194                  197                             Pınari Mahallesi

420                             208                  212                             Ferhuniye Mahallesi

230                             114                  116                             Şifahane Mahallesi

217                             107                  110                             Mihmandar Mahallesi

430                             200                  230                             Şems Mahallesi

323                             159                  165                             Tercüman Mahallesi

317                             170                  177                             Zenburi Mahallesi

284                             140                  147                             Baba Sultan Mahallesi

260                             129                  131                             Dolsa Mahallesi

Yekün                         Zekür              İnas                 Esami-i Mahallat

223                             110                  113                  Kasap Sinan

303                             145                  158                  İç Karaaslan Mahallesi

370                             178                  192                  Şerif Şirin Mahallesi

470                             233                  273                  Çerçelü Mahallesi

570                             280                  300                  Hoca Hatıp Mahallesi

377                             187                  190                  Selimiye Mahallesi

457                             246                  251                  Hadidiye Mahallesi

326                             160                  166                  Zamuriye Mahalesi

430                             212                  218                  Hamidiye Mahallesi

87                               40                    47                    Nasrullah Mahallesi

317                             149                  168                  İhsaniye Mahallesi

17                               8                      8                      Dur-ı Cedid Mahallesi

1058                           1006                2064    ***      Gazi Alimşah Mahallesi

2533                           1297                1236                Çifte Nerdiban Mahallesi

468                             233                  235                  Kara Hüyük Karyesi

120                             58                    62                    Sarı Kız Karyesi

147                             73                    74                    Kozağaç Karyesi

318                             121                  197      Resil Karyesi (meram nahiyesindedir)

407                             247                  250                  Meydan Karyesi

235                             118                  118                  Abadanya Karyesi

174                             86                    88                    Şaziye Karyesi

556                             282                  274                  Hoca Cihan Yukarı Karyesi

444                             217                  227                  Hoca Cihan Aşağı Karyesi

223                             135                  138                  Çalıklı Karyesi

529                             252                  277                  Taşra Karaaslan Karyesi

225                             114                  111                  Saraçoğlu Karyesi

124                             56                    68                    Beybes Karyesi

362                             284                  178                  Kete Karyesi

MERAM NAHİYESİ :

1653                           799                  854                  Meram Karyesi

192                             93                    99                    Köyceğiz Karyesi

260                             123                  137                  Dut Yedi Karyesi

252                             121                  131                  Harmancık Mahallesi

91                               47                    44                    Lale Bahçesi Mahallesi

111                             59                    52                    Abdürreşit Mahallesi

86                               38                    48                    Hasan Köy Mahallesi

406                             197                  209                  Kaya Hüyük Mahallesi

219                             328                  291                  Çayırbağ Mahallesi

78                               40                    38                    Boyalı Mahallesi

346                             181                  165                  Hatıp Mahallesi

150                             78                    72                    Karadiğin Deresi Mahallesi

577                             285                  292                  Gödene Mahallesi

168                             82                    86                    Bayata Mahallesi

672                             345                  327                  Karadiğin Mahallesi

101                             51                    50                    Tepecik Mahallesi

DİNEK NAHİYESİ :

228                             110                  118                  Dinek Saray Nahiyesi

622                              201                 318                  Alkaran Karyesi

589                             261                  328                  Dinek Karyesi

836                             206                  420                  İnas Karyesi

307                             153                  154                  Mehmet Ali Karyesi

161                             71                    90                    Ören Boyalı Karyesi

130                             402                  428                  Elmasun Karyesi

341                             162                  179                  Armusun Karyesi

151                             66                    85                    Emir Han Karyesi

472                             225                  247                  Düzelse Karyesi

038                             59                    79                    Kuru Kavak Karyesi

390                             182                  208                  Çiçek Karyesi

595                             293                  302                  Apa Karyesi

573                             287                  286                  Apa Saracık Karyesi

322                             157                  165                  Afşar Karyesi

195                             97                    98                    Simri Karyesi

333                             165                  178                  Çukur Kavak Karyesi

Yekün                         Zekür              İnas                 Esami-i Mahallat

235                             115                  120                  Elyasa (ilbasa) Karyesi

212                             97                    115                  Balfu Karyesi

410                             197                  213                  Tahtalı Karyesi

            SİLLE NAHİYESİ :

            8161                           3953                4202                Sille Nahiyesi

663                             312                  351                  Dolu Taş Karyesi

873                             427                  446                  Tataba Karyesi

297                             142                  155                  Geçer Hamidiye Karyesi

448                             210                  238                  Keçi Mahzencik Karyesi

265                             120                  140                  Ulu Muhsine Karyesi

1023                           561                  512                  Beşere Kavak Karyesi

328                             156                  172                  Saray Önü Karyesi

867                             425                  442                  Sızma Karyesi

750                             363                  387                  Bilecik Karyesi

1150                           569                  581                  Kirli Kiret Karyesi

ZAVARIK NAHİYESİ :

485                             250                  235                  ZAVARIK Nahiyesi

290                             155                  135                  Dedeler Karyesi

470                             238                  232                  Horoz Karyesi

155                             80                    75                    Ölmez Karyesi

650                             330                  230                  Zengincik Karyesi

250                             130                  120                  Sahranç Karyesi

                                                                                  Tutup Karyesi

                                                                               Çaldere Karyesi

                                                                                 Kale Karyesi

            350                             180                  170                  Hacı Numan Karyesi

310                             180                  170                  Orak Karyesi

2040                           978                  1062                Ak Viran Karyesi

2300                           1183                1117                Könih Karyesi

KIZILVİRAN NAHİYESİ :

Yekün             Zekür              İnas                 Esami-İ Mahallat

1339               658                  681                  Kızıl Viran Nahiyesi

802                 399                  403                  Ağras Karyesi

829                 420                  409                  Çamurlu/Kiret Karyesi

1360               691                  669                  İnlice Karyesi

672                 345                  327                  Bulumya Karyesi

449                 227                  222                  Yolamas Karyesi

1450               821                  739                  Kilisre Karyesi

283                 152                  132                  Tolas Karyesi

104                 53                    59                    İlyas Baba Tekkesi Karyesi

190                 00                    190                  Yükçe Karyesi

434                 315                  219                  Karlı Karyesi

400                 199                  201                  Saraycık Karyesi

415                 203                  212                  Yatağan Karyesi

969                 489                  480                  Hasan Şeyh Karyesi

618                 317                  301                  Koca Viran Karyesi

ÇUMRA NAHİYESİ :

2176               1099                1080                Çumra Nahiyesi

304                 148                  156                  Ova Kavağı Karyesi

1418               725                  734                  Karkın Karyesi

225                 122                  103                  Fethiye Karyesi

479                 234                  245                  Güvercinlik Karyesi

269                 132                  133                  Ayrık Viran Karyesi

169                 121                  138                  [1]Kisecik Karyesi

253                 149                  112                  İstihsar Karyesi

121                 55                    66                    Camili Karyesi

273                 138                  135                  Küçük Viran Karyesi

424                 216                  208                  Kuzubı Karyesi

116                 62                    54                    Seceme Karyesi

1086               540                  546                  İsmil Karyesi***

Yekün             Zekür              İnas                 Esami-İ Mahallat

949                 471                  478                  Okçu Alan Karyesi

341                 183                  158                  Ma’mure Karyesi

77                   43                    34                    Aj***Hamidiye Karyesi

158                 87                    71                    Alemdar Karyesi

467                 231                  236                  Hayır Oğlu Karyesi

356                 175                  181                  Abdi Oğlu Karyesi

327                 166                  161                  Dum Oğlu Yaylası Karyesi

93                   45                    48                    Batum Karyesi

245                 116                  229                  Küçük Karyesi

1723               872                  851                  Ali Bey Hüyüğü Karyesi

206                 100                  106                  Turan Hüyüğü Karyesi

195                 91                    104                  Sutur Karyesi

AKVİRAN NAHİYESİ :

( İş bu nahiyenin merkez idaresi Hatunsaray karyesine nakledilmiş olmakla unvanı Hatunsaray nahiyesi olarak tevsim esilmiştir.)

Yekün             Zekür              İnas                 Esami-i Mahallat

2093               1082                1011                Akviran Nahiyesi

404                 205                  199                  Alan Karyesi

462                 230                  232                  Karahüyük Karyesi

794                 388                  406                  Orhaniye Karyesi

166                 100                  66                    Ahmediye Karyesi

100                 50                    50                    Süleymaniye Karyesi

597                 314                  283                  May Karyesi

155                 76                    79                    Çomaklar Karyesi

248                 132                  116                  Eğisili Karyesi

234                 116                  118                  Sadıklar Karyesi

594                 329                  260                  Çamur Çimen Tekkesi Karyesi

963                 487                  476                  _________ Karyesi

545                 278                  267                  Hatunsaray Karyesi

164                 91                    73                    Tarbad Karyesi

177                 86                    91                    Kervat Karyesi

Yekün             Zekür              İnas                 Esami-i Mahallat

43                   22                    21                    Asi Kaya Karyesi                  

1068               533                  535                  Yotsa Karyesi

223                 102                  121                  Evliya Tekkesi Karyesi

738                 385                  353                  Çamur Çimen Karyesi

1164               599                  565                  Kavak Karyesi

280                 144                  136                  Avalsama Karyesi

İKLİM – MEVASİM : Derece-i Hararet Tesmiyenin Vasati Azami Ve Asgari Miktarları

Havası soğuk ve sertçe ise de sağlam olup fusul-u Erbaa tamamıyla icra-i ahkam ider. Konya’nın hararet-i vasat-ı seneviyyesi +11,95 olmasına nazaran Konya iklim-i mu’tedele-i meyanına dahildir.

Mevsim-i sayfide hararet-i havaiyenin hadd-i azamı 27 mevsim-i şitada bürudet-i hadd-i asgarisi 20dir.

RÜZGARLAR : (Derece-iYebuset ve Rutubet) : 

Şehirde vüzan iden rüzgarlar garp şimali,şimal,cenup,garp cenubi,rüzgarları olup yazın (gidayat) dedikleri garb-ı şimal rüzgarı nafi’dir. Mezkür mevsimde esen cenup rüzgarları Adana sam rüzgarı gibi müessirdir. Hava-i heyet-i umumiyyesiyle yayis ad edilmeye seza olup rutubetin haddi azmi 53 ve asgarisi ise sıfırdır.

YAĞMURLAR VE İRTİFA’LARI :

En ziyade yağmur yağdığı mevsim ilkbahardır. Sonbaharda dahi yağmur şiddetli yağdığı kisretle vak’adır. Dağlık mahallerde ise Sille nahiyesine kisretle yağmur yağar ve şiddetle seylab husule getirir.

ILICA VE KAPLICALAR :

Meyah-ı ma’deniye

Dahil kazada kaplıca ve ılıca gibi münabi’ hare yoktur. Fakat kazanın pınarları mebzul suları lezizdir.

NÜFUS-U UMUMİYE : Irk ve Din Üzerine Taksimaı Aşair ve Lisan-ı Umumi

59,572 zekür ve 66,769 inas olmak üzere 126,341 dir.lisan-ı umumi Türkçedir. Gerçi İnevi nahiyesinde Kürtler kisretle meskun ise de cümlesi Türkçe tekellüm ederler. Kendi aralarında kürtçe  konuşurlar.

TARZ-I TELBİSİ :

Konya ahalisi ekseriyetle fes üzerine sarık sararlar. Lata ve elifi şalvar giyerler. Esnaf ise abani sarık ve şalvar ve alelade palto ve caket iksa ederler. Liecel’it-ticare ihtiyar-ı sefer edenler sivil giyinirler.

Kasaba ve kura gençleri paçaları mufassal rekabenin dört parmak tahtına mümted kısa bir potur ayaklarına konçları uzun bir mes ve kundura veya yemeni giyip bellerine silahlık ve kuşak sararlar. Üzerlerine mintan ve fermene giyerler ve fesleri üzerine yemeni bağlarlar.

Konya kadınlarının 4/3 ü bilhassa kasabanın harice yakın aksamı alan geniş ağlı don ve başlarına şemle tabir ettikleri yünden ma’mül bir setre ile yalnız bir gözü hariçte bırakmak suretiyle masturdurlar. Vasatta bulunan bir kısmı da başlarına fes olduğu halde çarşaf giyerler. Memur tüccar ve eşraf aileleri meyanında İstanbul mudesine teban çarşaf iksa edenler bulunmaktadır.

Anadolu’nun her tarafında olduğu gibi burada da kısmen kadınlar ve bilhassa kızlar saçlarını küçük ziynet altınlarıyla örerek tezyin ederler.

TARZ-I TELBİS VE İŞTİGAL-İ SANAYİ :

Nefs-i kasabada mevcut bütün esnaf ve erbab-ı sanayi İslam dır. Tenekecilik bile İslamlardadır. Kurra ahalisi ova kısmı ziraatla dağlık kısmı kısmen ziraat  ve kısmen bağcılık ile iştigal eder.

AHLAK VE MAARİF :

Kasaba ahalisi mutaassıp olmakla beraber maarife müteceddid günden güne meyl-ihis edilmektedir. Tarz-ı cedid mekteplere kızların devamlarına rağbet azdır.

ANANAT :

Düğünlerde silah atmak , (senah) tabir ettikleri birkaç fahişe oynatmak, otuz arabadan yüz arabaya kadar gelin alayları tertip etmek ,cenaze vuku’unda komşular tarafından cenaze çıkan eve birkaç gece yemek göndermek ,lohusalara pilav pişirip göndermek ve Receb-i şerifin ilk kandilinde ‘’ pişi ’’ tabir ettikleri lokma hamurunu susam yağında kızartarak ihba ve odaya tevzi’ etmek,kandil sabahı mahallat çocukları boyunlarında birer torba olduğu halde bir cem gafi’ suretinde kapı kapı dolaşarak (şivli şivli) diye bağırarak üzüm ile karışık leblebi almak ,ve kandilden bir hafta evvel bütün mahallat  da öocuklar kağıt fenerlerle (şivlilik) dedikleri oyunlarla kandil istikbal etmek gibi makbul ve gayr-i makbul i’tiyad ve ananat-ı kadime alan caridir.

HALKIN TABABETE KARŞI VAZİYETİ : İ’TİKKADAT-I BATILE :

Nefs-i kasabada halkın tababete karşı inhimak ve rağbetleri günden güne tezayid etmektedir. Mamafih i’tiyadat-ı batıla metruk değildir. Hastalığın an vukuunda türbeye ,tekkeye gitmek ,hocaya okutmak ,nüsha almak ,frendi için tevtesfiye girmek ,bal karıştırmak suretiyle saparta yemek ve suyunu içmek ,sıtma için dalak kestirmek , tekke pencerelerine iplik bağlamak, yekdiğerine husumetleri halinde ‘’ büyü’’tabir ettikleri sihir,efsun yapmak, ikindiden sonra un,sirke,ateş vermemek gibi ananat-ı batıla her devamdır. Mayıs ayının sülük tutunmak adeti pek müteameldir. Sarılığa karşı cezr-i ifnadan kan almak dahi adettir.

NEZAFETE RİAYET :

Konya ahalisi ekseriyetle nezafet ve taharete riayet ederler ise de maalesef ‘’bite’’karşı tiksinlik etmezler. Münakehat muayeneleri için müracaat edenlerin hemen yüzde yetmişinde kehle görülmüştür. Kurra ahalisinde ‘’bit’’ daha fazladır.

AHALİNİN BÜNYE-İ TEŞKİLATI :

Konya kazası memalik-i mu’tedile bariden olması hasebiyle ab ve havası sağlam gıdası bol suyu saf ve leziz olduğundan sekeni gürbüz ve teşkilat-ı azimiyeleri kuvvi ve neşvi ve nümayı bedeniyeleri tam ve mükemmeldir.

Beyşehir kanalının iska eylediği Konya ovasında kanalın tali arkalarından ceryan eden suyun münhat mahallerde etrafına sızmasıyla bataklıklar malareyanın her nevi istilayı bir surette hasıl etmekte olduğundan ahali kansız ve cansızdır. Dağlık arazi ve ova iska nahiyesinden hariç kurra ahalisinden teşkilat-ı bedeniyeleri tam ve sıhhat-i umumiyeleri _____________________________________________________________________

MÜESSESAT-I SIHHIYE : HASTANE ,ECZAHANE, DİSPANSER :

Nefs-i Konya da 75 yataklı mesleki 300 yataklı askeri hastanesinden başka Amerikan muavenet heyetinin idaresinde 40 yataklık müssis bir diğer hastane vardır. Hilal-ı Ahmer cemiyetinin 7. Adana hilal-ı Ahmer hastanesi namıyla keşad ettiği 300 yataklık bir hastane ile harp dolayısıyla cihet-i askeriyenin muhtelif ve müteaddid binalara taksim edilmiş 3000 yataklık hastaneleri mevcuttur.

Şehirde ‘’ hadika-i sıhhıye’’  ‘’ istikamet’’ ‘’ şifa’’ ‘’ Osmanlı’’ namlarıyla 5 eczane ile Asıf beyin idaresinde (10.000) lira sermayeli bir ecza deposu mevcuttur. Hilal-ı Ahmerin tesis eylediği dispanser ifa eylediği hüsn-ü hizmet ve fukura-i halka ibraz ettiği muavenet dolayısıyla şayan-ı zikrdir.

MEKTEP VE MEDARİS :

Konya şehrinde 12 senelik sultani,mekatib-i ibtidaiye ye muallim yetiştirmek üzere ve keşad edilmiş 4 seneden ibaret ve demircilik ,marangozluk ,terzilik ,kunduracılık ,fanilacılık şubelerine havi bir mekteb-i sanayi’  ve 150 mevcutlu bir dar’ül-eytam,10 u etfal-i zeküre ve 8 i inasa ait olmak üzere 18 muntazam ve resmi mekteb-i ibtida vardır.

Bunlardan başka dar’ül erkan namıyla hususi ve mükemmel bir ibtidai mektebiyle gayr-i muntazam 8 adet sıbyan mektebi mevcuttur. Konya ’nın nevahi ve kurra-i cesimesinde 40 kadar ibtidai mektebi mevcut olup dar’ül mualliminden mezun muallimler vasıtasıyla tedrisat icra edilmektedir.

Nefs-i Konya şehrinde 53 medrese mevcut iken bunlardan bir kısm-ı mühimi harab olmuş ve derunlarında iskan edilmeyecek bir hale gelmiştir. Eylem ma’mur olanların miktarı 20 yi tecaviz etmez. Dar’ül Hilafet’ül  Aliye merese-i ilmiye şubesi namıyla Konyada ihzarı ve ibtidai harc ve dahil unvanları tahtında 9 sınıftan müteşekkil ve 250 karib ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ arifanelerine ve kürt Hacı Ali Efendi medreselerinde az çok talebe vardır. Ve askerlikten tecil münasebetiyle adetleri günden güne tezayit etmekte ve medreselere fazla rağbet gösterilmektedir.

KÜTÜPHANELER :

Konya şehrinde dergah-ı Mevlana ,Şeyh Sadrettin Konevi ,Yusuf Ağa ,Hacı Abdurrahman Efendi ,İplikçi cami’ kütüphaneleri namıyla 5 kütüphane mevcut ise de haiz-i ehemmiyet olanlar ilk üçüdür. Dergah-ı hazreti Mevlana kütüphanesinde asar-ı nakıse ve nadire vardır.

HAN ,OTEL ,HAMAM,(FABRİKA) :

Merkez kazada şehir içinde müdeaddit hanlar bulunduğu gibi ,şehir içinde ve otel ve alel-husus istasyon civarında vaktiyle istirahat-ı te’mine kafil oteller mevcut idi. Halen gerek hanlar ve gerek oteller ihtiyacat-ı askeriye emrine işgal edilmişlerdir. Şehir içinde 4 hamam var ise de eylem erkek ve kadınlara mahsus ikişer kısmı havi mahkeme ,türbe,sultan nam-ı hamam işlemektedir.

Şehir içinde motor ile müteharrik 7 adet ufak fabrika olup hasılat-ı yevmiyeleri 100 çuvaldır. Meram nahiyesinde ve meram çayı üzerinde su ile müteharrik 22 değirmen mevcuttur. Bunlardan başka 5 adet kiremit fabrikası dahi vardır.

ŞEHİR VE KÖYLERİN VAZİYETİ (Mebaninin Tarz-I Mimarisi,Emakin-İ Umumiye):

Eskiden bir sur ile muhat olan Konya şehrinin eylem etrafı açık ve manzarası letafetten aridir. Binaları ekseriyet üzere kireçsiz ,basık zıya ve havanın duhulüne gayr-i müsait ve pek kadim bir tarzda hıfz’üs-sıhhaya muhalif bir surette inşa edilmiştir. Mamafih traz-ı cedid üzere yapılan mesakinin adedi günden güne tezayit etmekte ve şehri latif manzara irae eylemektedir.

Alel husus istasyon caddesi üzerinde mevcut birkaç bina şayan-ı zikrdir. Eski tarzda mevcut binaların üzerleri topraklar mestur ve duvarları adi çamurla sıvanmış olduğundan eşkal-i hariciyesi nazarına sekalet ve kasvet vermektedir. Sokakları alel ekseri intizamdan air taşın nadiretine binaen kaldırımsızdır. Dahil şehirden sürur eden mühimce bir iki şose vardır. Bu şoselerden şehri istasyona rabt eden kısmı üzerinde bir tramvay hattı temlid edilmiştir. Bu hattın feridiye karakolu ittisalinden Bağdat pazarına ayrılan ve halen metruk bulunan bir şubesi dahi vardır.

Sokaklar caddeler kaldırımsız ve kaldırımlı olan mahalleri de intizamsız olduğundan yazın tozdan kışın bataklık bataklık*** denilecek derecedeki çamurdan marin ve abirin  bizar olmaktadır.

Dahil şehirde olduğu rivayet olunan Alaaddin tepesi namını alan üzeri çıplak*** bir tepe vardır. Bu tepenin tecavüzden masun kalan kısımları vali-i esbak Muammer bey tarafından teşcir edilmek istenilmiş ise de infisaline dikilen eşcar bakımsızlık yüzünden kurulmuştur. Mezkür tepe üzerinde bir camii şerif ile bir türbe bir de Alaaddin sarayı harabeleri mevcuttur.

Konya’nın etrafı bağlar ve bahçeler ile muhattır. Şehre pek yakın olan ‘’ havzan’’ bağlarıyla 1,5 saat mesafede ‘’ meram ’’ bağları en meşhurlarıdır.

Meram vadisinin latif havası yazın bir çok mütenezzehheyeti ________ sahasına celb eder. Meram esasen meskun olmakla a’niyanın sayfilerine ihtiva eylemekte olmasına rağmen şehirdeki nefis leziz çayır bağ suyuna adem-i mülkiyeti  bu kıta-i fer-hıfza için büyük bir noksandır. Kazaya merbut nevahi ve kurranın vaziyeti pek elimdir. Kurrada  evvelce hesap edilerek açılmış bir yol olmadığı gibi mesakinin cümlesi gelişi güzel bina edilmiş adına intizam düşünülmemiştir.

Kurrada  her hane mezhurafatını hayvanat fışkılarını hane civarlarına dökerek karye içindie*** müteaddid tümsekler teşkil eder.

EMAKİN-İ UMUMİYYESİ:

Konya da şayan-ı eşar emakin-i resmiye ,hükümet konağı,dar’ül muallimin ,mekteb-i sultani ,sanayi mektebi, askeri kışla ve hastanesi,duyun-u umumiye ,ziraat bankası ve Osmaniye den ibarettir.

HELALAR : Şekil ,Mecarı var mıdır,Çukur mudur,Şekl-i Tahliyesi :

Kasaba dahil olduğu halde helaların mecarisi yoktur. Kasabada her hanenin kendisine mahsus bir çukuru vardır. Bu dolunca yanına açtığı diğer bir çukura evvelkinin muhteviyatını doldurarak üzeri kapanır. Boşalanı tekrar kullanılır. Bu ameliyeyi yapacak bahçesi havalisi olmazsa çukur muhteviyatı bahçelere nakil olunur. Kurrada her hanenin bir çukuru bile bulunmazsa ya karye için muhtelif mahallerde yapılan çukurlara getirirler. Veyahut kapı önünde sokak aralarında ahırda def’i hacet ederler.

KABRİSTANLAR : Mevkii, vaziyet-i coğrafyası :

Şehir içinde Şems-i Tebrizi Hazretlerinin  hatırası ile Şerafettin Camii Şerif ittisalinde hatıra ve arasiyede defn-i emvat men edilmiştir.

Halen def-i emvat edilen kabristan şehrin şimal-i gabisinde vaki’ musalla denmekle ma’rufve duvar ve eşcardan yer ve şehrin cenub-i şarkisinde Türbe-i Hazreti Mevlana’dan beda ederek askeri kışlasına kadar mümted üçler namıyla ma’ruf etrafı duvarla mahduttur. Ve pir Esat tekesi hatırasında ve etrafı duvarla mahdut yer ,şehrin cenubunda yağlı taş namıyla ma’ruf ve duvarla mahdut 2 küük kabristan ki ceman 5 kabristan vardır.

Kurranın  kabristanı ekseriyetle köyün yakınında duvardan ari birar taş yığını vaziyetindedir. Mamafih bataklık sazlık civarında olmadığı gibi su mecrası güzergahında dahi değildir.

BATAKLIKLAR : Vasati ,Mevkii ,Esbabı Ve Kurutulması Hakkında Mutalaat : 

Kaza dahilinde gül bahçesinde beyan olunan zararı mahdut sazlık ve bataklıklardan başka bataklık namı verilecek bir saha mevcut değil ise de bataklığın tevellüt ettiği mezraatı bağ mabağ ika’ eden köyler büyük küçük rakid su birikintileri ve alel husus kanalın irva ve iska ettiği münatıktan bulunan Çumra havalisi ile Konya ova köyleri kanalın suyunu tarlalara isal eden tali mecraların seviyesi bazı mahallerde arazi seviyesinden yüksek olmasından ve tali mecralar toprağın harfi ile husule getirilmiş adi arklardan ibaret bulunmasından naşi suyun münhat mahallerde neşfini icap ettirerek bataklık ve sazlık husulüne sebep olmakta ve bazı kurranın suya olan ihtiyacı çok ve bazılarının ise az olduğundan ihtiyazı çok olan köylere ahalinin talebi üzerine yine su isale edildiği vakt-i ihtiyacı olmayan köylere dahi yukarıda söylediğimiz sebepten su tezyiatı idare edilmediğinden karye etrafında ufak ufak bataklıklar ihdasına ba’is bulunmaktadır.

Hayır Oğlu ,Bakır Oğlu ,Baki Oğlu ,Küçük Köy ,Alemdar ve bunlara civar kurra bu surette husule gelmiş sazlık ve bataklığa muaraz münatıktır. Binaen aleyh tali mecralar tahkim edilerek suyun tazyi’i ihtiyaca göre idare ve isale edilecek olursa hasıl olan bataklıklar kendiliğinden zail olur.

Kazada Çarşamba suyunun mecrası etrafında dahi sazlık ve bataklık mevcuttur. Kanalın keşadından mukaddem halk iska-i arazi için Çarşamba suyundan istifade etmekte olduklarından mecrasını her sene münasip mesamede tathir etmekteler iken kanalın keşadına müteakip Çarşamba suyunun da kanala karışmasından ve ihtiyaçlarını kanal vasıtasıyla temin etmelerinden Çarşamba suyunun mecrası uzun senelerden beri tathir edilmemiş ve bu sebeple çay suyu sathı kalan mecrasından taşarak etrafında mahal mahal bataklık hasıl etmiştir.

Kasabanın buz ihtiyacı istasyon civarındaki buz mahzenlerine kıştan buz tedarik ederek yazın çıkarmak suretiyle temin edilmektedir. Bunun için mahzenlerin yanında hafr edilen büyük havzalara meram çayından bir ayak vasıtasıyla aldıkları sular kışın donarak hasıl olan parçalar mahzenlerde hıfz olunmaktadır. Bu ameliye icradan sonra ayağını kapatmadıklarından cereyan eden sular yazın dahi havzalarda kalmakta ve fazlası civar tarlalara yayılarak oralarda (______) Ta’yiş ve teksessür etmesine binaen istasyon civarı kamilen dahil olduğu halde feridiye karakolu hizasında bulunan hane sakinlerini malareyanın taht-ı tehdidinde bulundurmaktadır.

Halen istasyon idaresi ile müştereken icra edilen teşebbüs neticesi meram çayından alınan ayak set edilerek suyun istasyon civarına gelmesi men olunduğundan bu sene mahallat-ı mezkura malareyanın tahribatından kurtulmuştur.

İÇİLEN SULAR :

(Suret-i İsale ,Evsaf-ı Hükmiye ,Kimyeviye ve Sıhhıyesi)

Elyevm şehre Çayırbağ ,Dutlu suyu ,Havzan nahiyesi 3 su caridir.

1-                       Çayırbağ Suyu : Çayırbağ karyesi civarında  bulunan bu suyun menba’ı Kızıl gören dağlarının cenup eteklerinde olup sabık valilerden merhum Ferit Paşa zamanında 1320 senesinde iane-i menba’dan itibaren şehre kadar demir borular ile isale edilerek Alaaddin tepesinde müceddiden inşa edilen mukasseme isal olunmuş ve buradan keza demir borular vasıtasıyla şehrin muhtelif mahallerinde vaki’ 180 çeşmeye sevk olunarak ma-i cari halinde akmakta bulunmuştur.

Mukasseme gelmezden evvel ana borulardan alınarak istasyon civarında 9 harmancık mahallesinde 2 Hatıp ve Gödene tarikı üzerinde ‘’ bey yer’’ karyesinde Deli Osman çeşmesi denmakle ma’ruf ‘’ 11’’ çeşmede isal edilen çayırbağ suyu 91 çeşme ile şehir halkını ihya etmektedir.

2-                       Dutlu Suyu : Toprak konikler vasıtasıyla kadimen şehre getirilen bu su halen birkaç çeşme ile şehrin muhtelif mevkiinde bulunan şadırvanlara isale edilmektedir.

3-                       Havzan Suyu : Kasabanın garp cihetinde ve yarım saat mesafede havzan tabir edilen mahalde mukassimi bulunan bu su çay suyudur. Su haddi zatında gayr-i salih değil ise de mukassımına kadar üzeri açık mecralardan geldiğinden yağmurlu ve karlı zamanlarda bulanık bir halde akar ve daima içinde mevad-ı uzuye ve enebiye bulunur.

Çayırbağ Suyunun Mevad-ı Kimyeviyesi

Mevad-ı mühliye                               228

Mukayes-i ma’-i derecesi                 17

Mevad-ı uzuyenin teharrisi              

İçin vasat-ı hafızada ma’ruz             0,4

Müvellid’el hamuza                                     

Tuz halinde klorofinli madenler                   0,2

Azotit emlahı                                    5

Azotunu emlahı                                 0

Çayırbağ suyu her vechle şerbe salih ise de şehrin cesamet ve ahalisinin kisretine nazaran adem-i kifayesi dergah olduğundan vali-i esbak Hüsnü Bey zamanında aynı derecede nefasile haiz ve Konya’nın cihet-i garbisinde 2,5 saat mesafede ve loros (toros) dağları eteklerinde vaki’ makbul ve bey pınarı menba’ı sularının dahi şehre isale edilmesi karargih olmuş ve menba’lardan icab eden ameliyat ittimam edilerek yalnız şehre kadar demir boru tefrişi hususu kalmıştır. İleride bu cihetle temin edildiği takdirde Konya’nın su ihtiyacı tamamen sahih olarak ikmal edilmiş olacaktır.

EMERAZ-I MU’TADE VE BELDE . MEVSİM HASTALIKLARI :

Konya kasabasında mülhakatında beledi bir surette hüküm süren hastalıklar yoktur. Mamafih bazı mahallerde melareya frengi bahs-i mahsusunda izah olunacağı vechle beledi bir girmiştir. Mevsim hastalıklarından zatürree , iltihap ,had’ül- lehab ve hançere, zat’ül-cenab,romatizma ağrıları görülmektedir. Konya’da görülen güz hastalıklarının ekserisi (terahum-_________)denilen hastalık ve ihtilatıdır. Kırhat-i karine ile müteraffik (seyl) ____ yabis setre-i dahili ____ _____ şarta icfan-ı alube ve dail efranc neticesi iltihap ______ hadebi ,iltihab-ı halemiye-i asab-ı basri vennihab-ı ____dir.

Maalesef terahum ahali ve mektep talebelerinde süratle tekessür ve tevsi’ eyleyere pek çok tahribat icra eylemektedir.

Kadınlara çocuk düşürmek bilyesi dahi ta’mim eylemiştir. Bu hususta kullanılan _______ vasıta ekseriyetle rahime kibrit suyu,kel yağı ile _____ pamuk idhalidir. Humma-i nefasi dahi kisretle görülmektedir. Bundaki amil-i lohusaların toprak üzerinde yatmaları ve cahil yerli ebelere müracaatta ısrar etmeleridir.

FRENGİ (FUHUŞ) :

Nefs-i Konya Ermenek kazalarında fazlaca,kaza-i saire de vücudunu ihsan ettirecek mertebede mevcuttur. Hastalık mukaddema vilayet-i askeriye gidip gelenler ve liecel’it-ticare büyük şehirlere sefer edenler vasıtasıyla girmiş ise de bilahare umumhane olmadığından rsmen ve gizli hakayıkatda serbest ve aşikar icra-i fuhuş eden kadınlar vasıtasıyla ser ettiği tevsi’ ve mesayinini teksir eylemekte bulunmuştur. Vilayetin ekseri kazalarında (oturak) tabir ettikleri fahişe kapatmak meselesi o derece ta’mim etmiştir ki nahiyelerde hatta karyelerde bir kadın ile 3-5 delikanlının haftalarca bir mahalde kapalı kalarak iş ve sefahat etmiş oldukları ve maalesef bu sefahat meclislerinde torun sahipleri 55 lik ve 60 lık adamlara bile tesadüf olunmakta bulunduğu zabıta vukuatıyla mütehakkıktır. (oturağı) idare eden bu kadınların % 50 si serayit devrinde emeraz-ı zühreviye ile ma’luldur.

MALAREYA :

Kaza dahilinde malareyanın her nevi hükümranıdır. Merbut haritada işaret-i mahsusa vaz’ edilen kurra ,malareya hastalığı ile ma’luldur. Esbab-ı bataklıklar bahsinde tafsilen beyan edilmiştir.

VEREM :

Le’ül-hamd Konya da verem şayan-ı istiksara mertebede değildir.Köylülerde ekseri ______ olmayıp _______ nev’idir.   

ÇİÇEK :

Ahalinin çiçek aşısına olan meyli ve rağbeti mevcut değilse de aşının tutması eşcarın çiçek açtığı ilk baharda tatbik edilmesine mütevakkıf bulunduğu i’tikat-ı batıl dahi vardır. Mamafih kızlara kadınlara aşı tatbiki oldukça müşkül ve ancak zabıtanın müzahereti sayesinde mümkündür. Bu sene de vilayetin her tarafında tek tük ve fakat Karaman , Akşehir ,Ilgın ,Ereğli ,merkez kazasında istila-i surette çiçek hastalığı kendini göstermiştir. Sebebi : 3-4 seneden*** beri vilayette çiçek aşısının müstemiran tatbik edilmemiş olması 336 senesi ibtidalarında merkezde dahi bulunmadığından aşı gönderilememesi ve Sivas müessesenin ilk zamanlarda gönderdiği aşılarda kudret-i telakkıyenin kafi buluması yüzünden aşı imaliyatı hakkıyla ahaliye tatbik edilmemiş ve aşılananların dahi kudret-i telakkıyeyi baliğan mabaliğ haiz olması ve mebzulen gönderilmesi hasebiyle son zamanlarda çiçek vukuatı hayliden hayliye tenakıs etmiş ve tamamen imhası kuvve-i karibeye gelmiştir.

İş bu senede vilayetin her tarafında umumi aşı tatbik edilmekte bulunduğundan Hilal-i Ahmer’in Konya ‘da 4900 erkekli 5000 nüfusa yaptığı aş miktarı da dahil olduğu halde kanun-u saninin birine kadar 176035 adedine baliğ olmuştur ki bu yekün 1334-1335-1336 sene aşı yekün umumiyyesinden fazladır.

Küçük sıhhıye memurlarının ekseri askere alındığı ve yalnız iki kazada aşı memuru bulunmadığı bir zamanda ameliyaı ceziriye miktarının (176035) isali vilayette aşı tatbikinde gösterilen faaliyette delildir. Şu miktara nazaran nüfuu umumiyyesi (500966) olan vilayet ahalisinin rebi’ine 1337 senesinde aşı tatbik edilmiş demek değildir.

DİFTERİ :

Bu hastalığa pek ender tesadüf olunur.

EMERAZ-I SARIYE .

(Bilhassa Koleranın Sirayet Yolları) 

emeraz-ı sarıyeden humma-i tifoiyyeden şehirde bazı kurra da münferid vaka halinde görülmektedir. Humma harp senelerinde bazı kurra da oldukça tahribat icra eylemil ve 1337 ibtidasında dahile teb’id edilen gayr-i Müslimlerin Akşehir ve Ereğli ‘ye vürud ve tevkiflerinde zuhur ederek bunların arasında şiddetli hükümran olmuştur.

Merkez kazada hapishanelerde dahi zuhur eylemiş ise de şehre intişarı men edilmiştir. Konya’nın muhit ve civarında defa ile kolera zuhur eylemiş ise de içilen suyun bil-umum çeşmelere demir borular ile isale olması koleranın hiçbir zaman istila-i şekil almasına meydan vermemiştir. Koleranın Konya ’ya sirayeti bit-tabi’ şemendüfer yolcuları vasıtasıyla olabilir.

AKLİ VE ASABİ HASTALIKLAR :

İsteri ,sara ,belahat veladiye mübtelalarına tesadüf edilmekte ise de hal-i mütehhicde cinnet vakası enderdir.

TEVELLÜDAT VEFAYAT NİSBETİ (ETFALDE VEFAYAT) :

Son senelerde erkeklerin ikaat-ı zamane NEBAN memleketleri haricinde bulunması ,iaşe ve idame hayatım meşakkatli temini tevellüdatı tenakıs ve vefayat tespitini tezyit etmiştir. Ta’diye ve takyidat etfale gayr-i vakıf ve tedarik-i iaşeden aciz valideler elinde kalan etfalin vefayatı herhalde %40 dan eksik değildir.

MALUMAT-I TARİHİYE

Tarihin dahil idare-i itla-ı olan hükümatın en eskilerinden Asuriye devletinin Konya ve halisine isal nüfuz-u galibiyet ve tesis-i hakimiyet eylediği ve aradan hayli müddet geçtikten sonra 2. (Ramses ) namıyla şehr-i olan firvun-u Mısır (Tervisteris) in Konya kıtasına müstevili olduğu anlaşılmaktadır. Yunan müverrihlerinin efkar-ı hayalat-ı peristanelerine nazaran Konya kıtası Mısırilerin dest-i istilasına düşmezden mukaddem burada bir Rum kabilesinin tesis-i hükümet ettiği mervi’ ise de sıhhat-i delalet edecek vesait ve vesaik mevcut değildir.

Yunan fizyolojisine nazaran Konya şehri pek eski bir zamanda (lika-iyonya)dan hicret eden bir Rum kabilesi tarafından tesis ve Yunanistan da Ogüs kralı bulunan (danai)nin kızı ismine izafetle (danaiyye) namıyla tesmiye edilmiş ve müvehhiran şeh-i mezkur e bir canavar musallat olarak vakit vakit bütün kadınları ve kız çocuklarını parçalayıp öldürdüğünden feryeat ve figan manasında*** olan (Teritos) ismi verilmiş ve nihayet Jüpiter Danaiye veya (perse)nin oğullarından biri bu canavarı parçalayıp şehri haile–i mezbureden halas etmekle ahali-i belde te’bid-i hatıra ve beyan-ı şükran zımmında kapısına bir ‘’mados ’’kafası asmış ve tasvir manasına alarak şehr-i mezkur e dahi (Elikatyum )namı ita kılınmıştır.

(Likaonya) kıta-i kadimesinin merkezi olan ve sanım manasına gelen ‘’ ikon ’’ dan müştak olmak üzere Romalılar ve Rumlar zamanında ‘’ ikonium’’ namıyla yad edilen ve Selçukilerin yed-i zabtına geçince ihtisaren (Konya) tesmiye olunan şehir ile havalisinin bir müddet İranilere ve İskender-i Kebirin milat-ı Mesih den 333 sene evvel İran Şahı (Dara’yı) malup etmesi üzerine cihangir müma ileyhin havza-i hükümetine ve İskender’in vefatından sonra ümerasından Salefkose bir müddet sonrada kumandanlarından olup bir gammede tesis Bünyan-ıhükümet edip (Lizimak’ın) emirzadelerinden birinci ‘’Amal’’a geçtiği ve 3. Amal zamanında hemen bütün Anadolu’nun Romalıların yedd-i istilasına düştüğü rivayet-i tarihiyedendir.

Hicretten 222 sene evvelisine doğru Rum hükümdarlarından (Teodos) Roma memalik-i cesimesinden şark lafzını büyük oğlu (Arkadyus)a vermiş ve bu suretle Konya ile beraber Anadolu’nun cihat-ı sairesi epey müddet şarki Roma imparatorluğunun cevlengah avaze-i ikbali olmuştur.

(Selçuk bin Bekakak )torunlarından ‘’ Tuğrul Bey ’’ şarki Roma imparatorlarından Anadolu’nun bir kısmı mühimini almış ve vefatından sonra ‘’Konya’’ akrabasından ‘’ Süleyman ‘’ ile evladı ve efhadı tarafından feth ve istila edilerek Rum devlet-i Selçukiyesi tesis etmiştir.

Rum devleti Selçukiyesinin inkırazından sonra Konya ve havalisinin de Karamanoğulları ferman-ı ferma olmuşlar ise de gerek civarlarındaki ümera-i İslamiye ve Hanedan-ı Osmaniye ile iyi geçinmediklerinden Fatih Sultan Mehmet Han-ı sani hazretleri zamanında Konya vilayeti bunların ellerinden alınmış Karamanoğulları hükümetine nihayet verilmiştir.

ASAR-I AKİKA :

Konya da mevcut müessesat-ı kadime mühim bir yekün teşkil etmektedir. Bunlardan edvar-ı kabil–i İslama ait elyevm yalnız bir mabed görülebilir o da Gazi Alemşah mahallesinde Demirceli medrese ittisalindeki hane dahilinde taht’ül-arz inşa edilmiş bir kilisedir. Mezkür kilisenin ne tertibatı mimariyesine nede banisi ve zaman-ı binasına dair bir kayd-ı tarih görülememiştir. 

Konya’nın edva’ül-İslamiyesi pek zengindir. Asar-ı İslamiye Selçukiler,Karamaniler ,Osmanilere ait olmak üzere 3 kısma ayrılırlar. Selçukiler ______ sanat ve ziynet itibariyle daha mühim bir mevki ahz ederler. Binaen aleyh asar-ı selçukiyeye ait malumat diğerlerine tercih edimelidir.

Konya ‘daki asar-i İslamiyenin tarihen en eski Alaaddin Camii Şerifindeki minberdir. Bu selatin-i Selçukiyeden ‘’ Rüknettin Mesut’’ tarafından 550 tarihinde vüzuda getirilmiştir. Abanozdan imal edilmiş ve üzeri nakş-ı bedia hatırat-ı Kuraniye ve kitabelerle tezyin olunmuştur. İttisalindeki türbe 2. Kılılçarslan’a aittir. Derununda salatin-i Selçukiyeden sekiz zat metfundur. Alaaddin’e nispet eylemesi orada metfun olması itibariyledir.

Camii Şerif-i mezkur un çuhalarındaki kitabelerinde tarih-i inşası 616-617 seneleri görülüyor. Ve minber ile camiin tarih-i inşaiyeleri arasında 66 sene kadar bir fevk husule gelir. Cami ve mimberin esasen müşarun iley ‘’ Rükneddin Mesut’’ tarafından bina ve müehhiran Sultan Alaadin ve biraderi İzzeddin taraflarından tamir ve ihya edildiği düşünülürse tarihlerce görülen bu fark ve mübayinat ref’ edilmiş olur.

KÖŞK HARABESİ :

Sultan Alaadin ‘e nispet edilen köşk harabesi 2. Kılıçaslan’a aittir. Kab’el-inhidam tespit edilen kitabesi bu aidiyeti natıktır.

KARATAY MEDRESESİ :

Vüzera-i Selçukilerden Emir Celaleddin karatay tarafından 649

Tarihinde inşa edilmiş bir müessese –i ilmiyedir. Mermerden mamul kapısıyla mozaik çinileriyle müzeyyen olan dahili şayan-ı zikr ve temaşadır.

SIRÇALI MEDRESE :

Gazi Alemşah mahallesindeki dar’ül-fukahadır. Bedrettin musallih namında müşahir-i selçukiyeden bir zat tarafından 640 tarihinde inşa edilmiş ve kubbesi evvelce yıkılmıştır. Mescid-i şerifin çinileri pek dilruba ve ibret-i aradır.

DAR’ÜL-HADİS :

İnce minare namıyla yad edilmekte olan bu müessese-i latifenin tarih-i tesis-i muayyen değildir. Yalnız banisinin vüzera-i Selçukiden Sahip Ata hazretleri olduğuz***na göre VII. Asır hicri evasıtına doğru bina edilmesi iktiza eder. Kapısı müzeyyendir. İncelik itibarıyla asar-ı Selçukiyenin en mühimlerinden ad edilebilir. 2 şerefeli ve çinili minaresine 1319 senesinde saıka isabet etmiş ve 2. şerefesine kadar hurdahaş eylemiştir. Kubbenin iç yüzünde tuğla sanatı vardır.

KADI İZEEDDİN TÜRBESİ :

Üzeri toprak ile örtülü bir türbedir. 654 tarihinde irtihal eden İzzeddin Mehmet Razi’ye aittir.

SAHİP ATA CAMİİ :

Sahip Ata hazretlerinin bir eser-i dinısi ve memleketimizde mevcut olan müessesat-ı Selçukiyenin en güzellerinden ve en ehemmiyetlilerindendir. Meram caddesi üzerindeki kapısı gayet kıymetdar, tezyinatı muhtevidir. Banisine ve zaman-ı binasına dair yukarısında bir de kitabesi vardır. Bu kitabeye göre müşarun ileyhin ismi’’ Fahreddin  Hüseyin ‘’ ve pederinin ki ‘’ Ebubekir’’ dir.

656 da inşa edilmiştir. Arkasında bir hanigahı,cami ile hanigah arasında idi. Habgahı vardır. Hanigahın duvarları kısmen çivilidir. Habgah –ı ebedisi ise her türlü setayişin fevkindedir. ‘’Sahip Ata ‘’namı hükümet tarafından kendisine verilmiş bir unvan-ı resmiyedir. Müşarun ileyh 684 tarihinde irtihal etmiştir.

SADRETTİN KONEVİ :

Camii ve türbesi elyevm namına nispet edilen mahallededir. Mozik çinilerle müzeyyen bir mihrabından başka sanat ve ziynet cihetiyle bir fevkaladelik görülemez. Kapısının üzerindeki kitabesine nazaran burası 673 tarihinde yapılmış ve müşarun ileyh inşasından 2 sene mukaddem irtihal etmiştir. Derununda bir de kütüphanesi vardır. Ve oldukça kıymetdar asar-ı muhtevidir. Hepsi de yazmadır.

HOCA FAKİH TÜRBESİ :

Zaman-ı inşası 618 sene-i hicriyesine müsadif olan mebari-i kadime müzeyyen bir yesi de Hoca Fakih hazretlerinin türbe-i şerifesidir. Türbe-i mezkure kasaba haricinde ve aynı nam ile maruf olan Beyşehir Caddesi üzerindedir.

Aynı tarihte vefat eden Hoca Fakih Ahmet hazretleri kitabesine nazaran bir şeyh-i kamile verilebilecek ne kadar evsaf ve unvan varsa hepsini cami’ ve bütün muratıb-ı kamile-yi mutazammındır. Türbesi sanat ve ziynetten aridir. Yalnız cami-i şerifinin cephesi çinilidir.

________ MESCİDİ : 

Bu nam ile maruf olan mescitte müessasat-ı Selçukiyedendir. Mescid-i mezkure de temaşaya şayan bir fevkaladelik yoktur. Bu mescide daha evvelce ‘’ mescid-i mukarebe’’ denildiği ve banisinin Mahmut***bin emr-ül ____ nam zat olduğu kapısının üzerindeki kitabade gösteriyor.

Meşayüh-i karamaniden _________ _________ zatın burada talim tarıkıyla iştigalden dolayı mescid-i mezkure ahıren bu man ile ________ tarih-i banisi 674 dür.

BEŞARE BEY MESCİDİ :

Konya ‘nın karhunya mahallesinde vaki’ bir mescittir. Heyet-i asliye-i binaiyyesini bir dereceye kadar muhafaza etmekte olan mescid-i mezkurunda emsal-i gibi vaktiyle müzeyyn*** olduğu bazı mahallerinde ____ görülen çini pazçalarından istidlal edilmektedir. Kapısının üzerinde alan kitabesi mevcuttur. Vüzera-i Selçukiyeden Beşare  Bey tarafından 616 tarihinde yapılmıştır.

HATUNUYE MİNARESİ :

Ağabeydat-ı kadime-i mahalliyeden  birisi de Hatuniye Medresesi dahilindeki mescidin minaresidir. Bu minarenin oldukça ehemmiyet-i sanaiyyesi vardır. Kitabesine nazaran Bedrettin Hacı Mahmut tarafından 627 tarihinde inşa edilmiştir. Minare ile beraber yapılan mescit yıkılmış ve yerine şimdiki adi mescit yapılmıştır.

AKINCI MESCİDİ :

Alelade kerpiçten yapılmış bir mescittir. Kapısının üzerindeki kitabeye nazaran bu mescidin müessesat-ı Selçukiyeden olduğu anlaşılır. 607 tarihinde ‘’ Celaleddin İshak’’ nam zat tarafından ‘’Gıyaseddin Keyhüsrev-i evvel ‘’ zamanında inşa edilmiş. Vaktiyle üzerinde kubbe olduğuna dair bazı imarat mevcuttur.

PİR ESAT TÜRBESİ :

662 de irtihal eylemiş müşayih-i selçukiyeden bir zatın türbesidir. Ahıren tecdit edilmiş ve yalnız sandukası başında kitabesi bırakılmıştır. Çukur mahalle civarında aynı nam ile maruf olan semttedir.

ŞEYH _______ TÜRBESİ :

687 tarihinde inşa edilmiş ise de elyevm kapısı üzerinde kitabesinden başka eksikliğine ait bir şey kalmamıştır.

ZAZADIN HANI-_______ HANI :

Konya Aksaray caddesi üzerinde şehre 3 saat mesafede ve bir ovanın ortasındadır. 633 tarihinde Alaaddin-i evvelin saltanatında ümeradan Saadettin Köpek tarafından bina edilmiştir. Elyem harabe müteveccihtir.

KONYA SUR KADİMİ :

618 tarihinde Alaadin Keykubat-ı evvel tarafından şehrin etrafına dairen meda-i inşa edilmiştir. Elyevm Sahip Ata camii şerifi civarındaki ufak bir kıtasından başkası tamamıyla tahrip edilmiştir.

ANBAR’ÜL HABEŞİ :

Feridiye karakolu civarındadır. 663 tarihinde inşa edilmiştir.Şahabeddin anbar’ül-Habeşi’ye aittir. Civarındaki çinili camii daha yakında yapılmıştır.

FERHUNİYE TEKKESİ :

Aynı nam ile maruf olan mahallede İzzeddin Keykavus’un kızı Fatma Hatun tarafından 706 tarihinde yapılmıştır. Ve ahiren tamir ve tecdid edilmiştir.

KARAASLAN TÜRBESİ :

Tüccardan Hacı Mehmet Salih efendinin hanesi dahilinde ________ ________ ihrami bir türbedir. Ümera-i Selçukiyeden Emir-i Kebir Karaaslan tarafından vücuda getirilmiş.

BULUGURCUK TEKKESİ :

Bu da çarşı içinde bir türbedir. İttasalindeki mescid-i şerifin ve vaktiyle çinilerle tezyin edilmiş mebani-i selçukiyeden iken ahiren düçaruruhun ve harap olmuş ve tamir olunmuştur. Banisi ve tarihi malım değildir.

DERGAH-I HAZRET-İ MEVLANA :

Dergah-ı şerifin bulunduğu mahal Alaadin-i evvel tarafından Hazret-i Mevlana’nın pederi Sultan’ül-Ulemaya verilmiş bir bahçe idi.628 tarihinde irtihal buyurdukları zaman-ı vasiyeti mu’cebince oraya defnedilmiştir. Şelçukiler tarafından üzerine bir kubbe yapılıp yapılmadığı malum değildir. Müehhiran Hz. Mevlana Sultan Velid ve Umum-u Evladı zekur hep oraya defin edile gelmiştir.

Kubbe-i hazıra ile beraber 8 kubbeden ibaret olan bu beka-i mübareke Karaman Oğlu İbrahim Bey tarafından inşa ve dahili Betazıt-ı Sani tarafından tezyin edilmiştir. İttisalindeki  mescit Kanuni ve semahane ise Gedik Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kabristan cihetindeki türbe Hasan Paşa ‘nın ve kabristan müdahilinin sağ tarafındaki türbe Sinan Paşa’nındır. Ta’amhane ile yanı başındaki İbrahim Paşa’ya aidiyetini kapısının üzerindeki kitabe irae etmektedir. Hücreler de Karamanoğlu İbrahim Bey’e aittir. Şadırvan Murat rabi’ tarafından inşa ve suyu da Yavuz Sultan Selim tarafından isale edilmiştir. Salahaddin Zerkub-u Konevi ve Hüsamettin Çelebi gibi Mevlanadan olmayan bazı zevat-ı ilmiye de vaktiyle dergah-ı şerifin dahiline defnedilmiştir. Kabristan içindeki etrafı açık kubbe Mustafa Paşazade Mehmet Bey için bina edilmiştir. Müşarun ileyhin Çoban Mustafa Paşa olduğu mervidir. Dergah-ı şerifin dahilinde pek kıymetdar asar-ı nefise vardır. Selçukiler,Karamaniler, Osmaniler tarafından teberru’ edilmiş kütüb-i nefise ve musahaf-ı şerife ve mefruşat-ı saire kemal-i itina ile muhafaza edilmektedir.

HAS BEY DAR’ÜL HAFAZİ :

Gazi Alemşah mahallesindedir. Kapısı ve cephesi son derece müzeyyendir. Ümera-i Karamaniden (Or.36) Has Bey oğlu Mahmut Bey tarafından 824 tarihinde vücuda getirilmiştir. Kamilen çiniden mamul olan mihrabı pek zariftir.

TURGUT OĞLU TÜRBESİ :

Karaman Oğlu ümerasından Turgut oğlu Pir Hüseyin ve ailesinin türbesidir. Sadettin Konevi civarındadır. Karaman Oğlu İbrahim Bey’in emriyle 835 tarihinde bina edilmiştir.

EBU İSHAK KARZVİNİ TEKKESİ:

Mütekaddimen müşayihten meşhur Ebu İshak Karzvini’ye mensup bir zaviyedir. Kapısının üzerindeki kitabeden başka haiz-i ehemmiyet bir bina değildir. Karaman oğlu Mehmet Bey’in emriyle 821 tarihinde inşa edildiği kitabesinden anlaşılmaktadır.

HACI HASAN CAMİİ :

Bu camii şerifin ilk binası da Karaman Oğlu Mehmet Bey’in devrine aittir. 822 tarihinde bina ve tesis edilmiş olduğunu kitabe-i kadimesinden öğrenmekteyiz. Mürsel bin Hacı Mustafa tarafından tamir ve tecdid edilmiştir.

İPLİKÇİ CAMİİ :

Tarz-ı inşası kadim ve Selçukilere ait olduğu halde iki kapı arasındaki kitabesi Karamanilere aidiyetini irae etmektedir. 733 tarihinde inşa ve tamir edilmiştir.

İPLİKÇİ MEDRESESİ :

Camii-i Mezkür e muttasıl bir medresedir. Nam-ı kadimi  ‘’ atonya’’dır. Ümera-i selçukiyeden bu nam ile müştehir bir zat tarafından 597 tarihinde inşa edilmiş ise de heyeti asliyesi bozulmuş bugün yalnız bir hücre kalmıştır. Hazret-i Mevlana’nın pederi burada müderrislik yapmıştır.

TAC VEZİR TÜRBESİ :

743 tarihinde yapılmış sivri bir türbedir.ittisalindeki medrese-i kadime münderis olmuştur.

ULAŞ BABA TÜRBESİ :

Mekteb-i Sultani civarındadır. Tarz-ı Selçuki şekl-i ihramında inşa edildiğine göre asar-ı Selçukiyeden ad etmek lazım gelir ise de banisi ve tarih-i binasına dair bir kayıt görülememiştir.

KESİK BAŞ BABA TÜRBESİ :

Bu da Ulaş Baba türbesinin aynıdır. Bu Baba da hiçbir malumat elde edilememiştir. Şehrimizde daha birçok Selçuk ve Karaman müessesat-ı vardır. Fakat bunların tarihçelerine henüz desteres olunamamıştır.

ŞERAFEDDİN CAMİİ :

Hükümet civarındaki meşhur camii şeriftir. Haricen görünüş ne kadar latif ise tertibat-ı dahiliyesi fevkalade zariftir. Banisi Konya’nın Yediler Mahallesinden ve erbab-ı ________ yesarisinden Arkzade denmekle maruftur. 1046 tarihli görülen bir vakfiyesine nazaran o tarihlerde vücuda getirilmiş Osmanlı müessesat-ı diniyesidir.

ŞERAFEDDİN TÜRBESİ :

Camii şerif-i mezkür un kıble cihetindeki sivri türbedir. Müşahir-i Selçukiyeden Şeyh Şerafeddin hazretlerine aittir. Burası Karaman Oğlu İbrahim Bey’in hazinedarı Yusuf Ağa’nın dar’ül hafazi örfiye medresesi önündeki boşlukta idi. _______ sından sonra eshab-ı vazifeye hükümetçe orası gösterilmiş güzel bir kitabe yazdırılmıştır.

SULTAN SELİMİYE CAMİİ :

Dergah-ı Hazret-i Mevlana civarındaki mabed-i mualladır.Yavuz Sultan Selim hazretleri İran’a geçerken Konya’nın Osmanlı asarından asra-ı umrandan hali kaldığını görüp tesir emiş ve camii şerif-i mezkür un inşasını emreylemiştir. Meşhur Mimar Sinan’ın planıyla inşasına başlanan bu mabed- alinin Kanuni devrinde ikmal edildiği mervidir. Kitabe ve tarihi yoktur.ittisalindeki kütüphanesi Yusuf Ağa’nındır. Yazma olarak pek kıymetdar asar-ı muhtevidir.

AZİZİYE CAMİİ ŞERİFİ :

Camii şerif-i mezkur u 1. defa olarak 1090 tarihinde mesahib-i şehriyari Mustafa Paşa bina etmiştir. Müehhiran  muhtarık olunca 1289 tarihinde cennetmekan Sultan Abdülaziz  Han tarafından _______ ve gayet latif bir surette inşa edilmiştir. Bu mabed-i şerifin ve gerekse Şerafeddin camii şerifin yazıları hattat ________ Hamdizade  mahbub efendi merhumdur.

KAPI CAMİİ ŞERİFİ :

Bu camii şerifte şehrimizin cevami-i meşhuresindendir. Tarz-ı binasında bir sadelik bir maneviyat ve kutsiyette bir fevkaladelik vardır. Erbab-ı _______ diğerlerine tercihen buraya şitaban olur. Bu cami’in birinci banisi Dergah-ı Hazret-i Mevlana postnişinlerinden Pir Hüseyin Çelebi merhumdur. Müşarun ileyh burasını 1069 tarihinde yaptırmış diğer asarına bunu da ilave etmiştir.

Sur-u kadimin at pazarı civarında bulunduğu için bu nam ile yad edile gelmiştir. Bu mabed-i şerifin nam-ı gayr-i ma’rufu ‘’ icmaiyye’’dir. Ahıren muhrarık olan cami’-i mezkur 1288 tarihinde tekrar inşa edilmiştir. Taşları kale enkazından taşınmış ve ahali-i mahalliyenin de himmet ve muavenetleri görülmüştür. Bani-i evveli Pir Hüseyin Çelebi 1071 tarihinde Konya’da irtihal etmiştir.

PİRİ PAŞA CAMİİ ŞERİFİ :

Sadr-ı esbak Piri Mehmet Paşa tarafından inşa edilmiştir. _______ imaretiyle seyahına mahsus hucceratı vardır. İttisalindeki türbe meşahir-i Selçukiyeden Siyavüş veli nam zata aittir. Türbenin ne kitabesi ve ne de bir vakfiyesi görülememiştir.

________ CAMİİ :

Kışla*** civarındadır. Bir  aralık kışlanın hükümet dairesi ittihaz eylemesi üzerine mezkur camii şerife saray camii ve imamlarına saray imamı unvanı verilmiş idi. Banisi Anapalı hasan Paşa’dır. 1235 tarihinde bina edilmiştir. Tamirine mübaşeret edildiği halde ikmal edilememiştir.

OVALI OĞLU CAMİİ ŞERİFİ :

Aynı nam ile ma’ruf mahallededir. Konya’da üç defa valilik eden Çelik ***Öehmet Paşa merhumun asar-ı hayriyesindendir. Kıymet-i sanaiyesi yoktur. 1178 tarihinde inşa edilmiştir.

NAMIK PAŞA CAMİİ ŞERİFİ :

Şeyh’ül vüzera Konyalı Namık Paşa merhum tarafından 1306 tarihinde inşa edilmiştir. Kışla civarındadır.

Şehirde Sırçalı Mescidi, Nakiboğlu Camii ,Beyhekim Mescidi ,Dursunoğlu Camii ,Binti Mescidi gibi daha banileri gayr-i muayyen bir çok meban-i Selçukiyye ve Karmaniye ve Osmaniye mevcuttur.

ŞEMS-İ TEBRİZİ DERGAHI :

Müşarun ileyhin dergahı da Osmanlılar tarafından inşa edilmiştir. Banisi maum değildir. Kıymet-i inşaiyyesi yoktur.

---

[1] Karye-i Mezkure Hatunsaray nahiyesine tabi’dir.