GEÇMİŞTE ve GÜNÜMÜZDE KONYA KÜTÜPHANELERİ

     GEÇMİŞTE ve GÜNÜMÜZDE KONYA KÜTÜPHANELERİ

      İslam ve Türk medeniyetinde yazı ve kitaba çok önem verildiği, alimlere, bilginlere, kitap yazanlara,ders verenlere büyük saygı duyulduğu bilinmektedir. Bu nedenle kitaplar yazısı, süslemesi ve cildi ile önemli sanat eseri haline gelmiş, güzel yazı yazan hattatlar, ciltçiler, müzehhepler sanatkar mertebesinde yüzyıllar boyu anılmışlardır.

       Türkler Anadolu’ya silahla fethettikleri gibi ilim ve irfanla da fethetmişler, ilim ve kültürü egemen kılmışlar, eşsiz sanat eserleri kurmuşlardır. Saraylar, medreseler, camiler, darûlhuffazlar , şehirlerarası yollar üzerine kurdukları kervansaraylar yanında ya da içinde birer de kütüphane tesis etmişlerdir. Bu kurumların gelişip zenginleşmesi için vakıflar bağlayarak yüzyıllar boyunca yaşamalarını sağlamışlardır.

       Medresenin ayrılmaz bir parçası kütüphanedir. Selçuklular devrinde kurulan medreselerin pek çoğunda kütüphane bulunmakta idi. Kirman Selçuklu Sultanı Magiseddin Mehmed, yaptırdığı medrese, bimaristan (hastane) cami, zaviye ve türbenin yanına bir de kütüphane kurdurmuş, bu kütüphaneye vakfettiği çeşitli ilim dallarına ait kitapların sayısı 5.000 dir.

      Çeşitli uygarlıkların beşiği olmuş Konya şehri, önemli bir bilim ve kültür merkezidir. Uzun yıllar Anadolu Selçuklu Devletinin başkentliğini yapmış olan Konya’da Selçuklular ve Osmanlılar devrinde birçok kütüphane açılmış, bunlardan bir kısmı zamanımıza kadar aynen muhafaza edilmiştir. Konya’da Lale devrinde 1900 yıllarında ise 6 kütüphane olduğu bilinmektedir. Kaynaklarda (salnameler) 1896 yılında “Vilayat-ı Şahane’de” yaklaşık tümü vakıf yoluyla oluşmuş 276 kütüphane vardır. Bunlardan 10 adedinin Konya’da olduğu tespit edilmiştir.

                                               SELÇUKLU DEVRİ KÜTÜPHANELERİ

      ALTUN ABA KÜTÜPHANESİ

      Selçuklu devrinde ilk kütüphane Konya’da açılmıştır. 1201 tarihli vakfiyesine göre kütüphane Selçuklu vezirlerinden Şems üd-din  Altun Aba tarafından iplikçi medresesinde kurulmuştur. İplikçi kütüphanesi olarak bilinen kütüphane, medresesinin bitişiğindeki caminin güneyinde, tek kubbeli küçük bir hücrede kurulmuştur. Medrese vakfında medresenin ihtiyaçlarından artan para ile her yıl kitap alınacağı, kitap ödünç alınabileceği, ödünç verilen kitabın değeri kadar rehin alınacağı, “Tanrı kitabı ödünç alanın geri getirmesine de yardımcı olsun”, gibi geniş konulara yer verilmiştir. Kütüphane 1863 yılında Çerkez Zade Mustafa Efendi tarafından 128 kitapla yeniden kurulmuştur. Kütüphanenin 1903 yılında 123 kitabı vardır.

       XIX. yüzyıl’a kadar iplikçi medresesinde kalan kitaplar, daha sonra Yusufağa kütüphanesine devredilmiştir.

   SADREDDİN KONEVİ KÜTÜPHANESİ

   Anadolu Selçukluları devrinde kütüphanelerin ilk örneklerinden olarak Konya’da kurulan Sadreddin Konevi kütüphanesi 1274 yılında kurulmuş ve bir genel kütüphane karakterini taşımaktadır. Kütüphane çeşme kapısı dolayında Şeyh Sadreddin mahallesinde cami, türbe ve kütüphane olarak Şeyh ül-imam Muhammed Sadrüd-din eliyle yapılmıştır. Vakfiyesi vardır. Külliyenin cami ve türbesi günümüzde yaşamaktadır. Kütüphanede 1483 yılında 175 kitap bulunduğu, kitapların kataloğunun bulunduğu, kütüphaneye İslam dünyasının her tarafından, birçok okuyucu ve bilginlerin geldiği bilinmektedir. Kütüphanede 1881 yılında 61 cilt yazma kitap bulunduğu, kitap sayısının 1903 yılında 300 olduğu tespit edilmiştir. Çoğu Muhy-id-din i Arabi’ye ait olan bu eserlerin bir kısmı             İstanbul Türk İslam  eserleri müzesine, bir kısmı da Mevlana dergahı ve Yusuf ağa kütüphanesine nakledilmiştir.

   NİZAMİYE HANGAHI KÜTÜPHANESİ

   Selçuklu vezirlerinden Mustavfi (maliye nazırı) Emir’ül Hac oğlu Ebüs Sena Mahmud, Nizamiye Hangahında bir kütüphane kurmuştur. Bu kütüphanenin Ahmedlik kapısı civarında olduğu 1271 tarihli vakfiyesinde yazılıdır. Zamanla dağılmış olan kütüphanenin kitapları Mevlana Dergahı ile Yusufağa Kütüphanelerine nakledilmiştir.

   ATABEKİY’YE KÜTÜPHANESİ

   Bugün Yusufağa kütüphanesindeki bazı yazmalardaki vakıf kayıtlarına göre, Sıraceddin urmevi evladından Bedrüddün Mahmud’un hanımı Kutlu Melek Hatun, Atabekiy’ye medresesi yakınlarında Dar’ül Huffaz’da bir kütüphane kurmuştur.Bir hanım tarafından kurulmuş olan bu kütüphane Osmanlılar devrinde de yaşamış, bir süre sonra dağılmış, kitapları Mevlana Dergahı ile Yusufağa Kütüphanelerine intikal etmiştir.

OSMANLI DEVRİ KÜTÜPHANELERİ

   YUSUFAĞA KÜTÜPHANESİ

   Kütüphane Osmanlı Devrinde, 3. Selim’in annesi Mihşimah Sultan’ın Kethüdası (Kehya) Yusufağa tarafından 1795 yılında kurulmuştur.Bina emini Mehmed Sadık yapımına nezaret etmiştir.Bitişiğinde bulunan Sultan Selim Camiinden 228 sene sonra yapılmış olan kütüphanenin mimarı yapısı camiye uydurulmuştur.

    Konya’da kütüphane olarak yapılmış ve zamanımıza kadar gelmiş olan kütüphanenin Türkçe Vakfiyesi vardır. Vakfiyede kütüphanede çalışanlarının niteliklerinden, kütüphanenin bakım ve temizliğine kadar her ayrıntıya titizlikle yer verilmiştir. Kütüphane, tarihsel gelişimi, binası ve içinde barındırdığı eserler bakımından kendisine has bir özeliğe sahiptir.

   İlk yıllarda camii içine açılan kapıdan kütüphaneye geçen cami cemaatinin, duvar diplerine serilmiş minderlere oturup, dizleri üzerine postları çekerek okudukları, civarda bulunan hamamdan aldıkları közle büyük mangallarla ısındıkları, kitapların duvar içindeki niş (oyuk)lerde, yüksekte bulundukları bilinmektedir.

   1927 yılında Mevlana Müzesine dahil edilen kütüphane 1946 yılında tekrar açılmıştır. İl Halk Kütüphanesine bağlı olarak uzun yıllar hizmet veren kütüphane, Konya’da Bölge Yazma Eserler Kütüphane Müdürlüğü’nün açılması ile 1984 yılında bu müdürlüğe bağlanmıştır.

   Kütüphanede 3184 el yazması ve 8631 adet matbu olmak üzere 11815 adet kitap mevcuttur.

     MEVLANA DERGAHI KÜTÜPHANESİ

    Mevlana Dergahına ilk kütüphaneyi kuran Mevlana soyundan 25. Posnişin Mehmed Said Hemdem Çelebi (Ö.1859) olmuştur. 1855 yılında 1300 civarında kitapla kurulan kütüphane de yanız Mevlevilikle değil, tüm ilimlere ait kitaplara yer verilmiştir.

   Bu gün Mevlana Müzesi Kütüphanesi olarak hizmet veren kütüphaneye Muallim Ferit Uğur, Hacı Mehmet Dişsöken, Abdülbaki Gölpınarlı ve Mehmet Önder gibi önemli bağışlar yapılmıştır.

   Bu gün kütüphanede 2000 adet el yazması, 14933 adet matbu olmak üzere 16933 adet eser vardır.

      ZİNCİRLİ MEDRESESİ KÜTÜPHANESİ

Osmanlı Devrinde Zincirli Hacı Abdurrahim Efendi Kütüphanesi de denilen kütüphane zincirli medresesi içinde kurulmuştur. Kütüphane 1727 yılında 300kitapla Hacı Abdurrahim Efendi tarafından kurulmuştur. 1907 de kitap sayısı 118 e düşmüş, 98 kitap Yusufağa Kütüphanesine intikal etmiştir. Osmanlı Döneminde daha birçok kütüphane açılmış olup, bu kütüphaneler hakkında kısa bilgiler vermek mümkündür.

   Konya müftüsü Aladağlı Hacı Ahmet Efendi Zaferiye Medresesinde bir kütüphane kurmuştur. Hoca Ferruh Mescidinde Fatih Devri kütüphanelerinden sayılan kütüphane kurulmuştur. Yine Osmanlı Devrinde Konya Valisi şair Ziya Paşa’nın kitaplarından oluşan bir kütüphane Sultan Selim Camiinde oluşturulmuştur. 1872 yılında Hacı Mustafa Bey 200 kitapla bir kütüphane kurmuştur. Karaman’da Dahhak mahallesinde 150 kitapla Zeynel Abidin Ağa kendi adıyla bir kütüphane, meshan mahallesinde 194 kitapla “Hüseyin Efendi Kütüphanesi” kurulmuştur. Akşehirde imaret camiinde el-hac Ömer Efendi İbn Abdullah Ağa 455 kitapla “Ömer Efendi Kütüphanesi” kurulmuştur. Ilgın’da Lala Mustafa Paşa Camii’nde 1590 yılında 73 kitapla aynı adı taşıyan kütüphane kurulmuştur. Beyşehir’de SUBAŞI medresesinde de bir kütüphane mevcut olduğu kaynaklardan anlaşılmaktadır.

                            CUMHURİYET DÖNEMİ KÜTÜPHANELERİ

   İL HALK KÜTÜPHANESİ

   Konya İl Halk Kütüphanesi kuruluş tarihi itibariyle bir Osmanlı kütüphanesi gibi düşünülmesi yerine Cumhuriyet dönemi kütüphanesi olarak değerlendirilmesi daha doğru olacaktır. Çünkü kütüphanenin gelişmesi ve özelliği, bu günkü hizmeti bu değerlendirmeyi yapmayı haklı göstermektedir.

   Konya’da bir genel kitaplık kurulması konusu ilk olarak 1916 yılında düşünülmüştür. Konya valisi Muammer Beyin teşviki ve yardımları ile, Konya’lı aydınlar tarafından Konya Türkocağında açılmıştır. Bugün Tekel binasının bulunduğu yerdeki “Rehber-i Hürriyet” okulunun küçük bir salonunda kurulmuştur.

   1973 Konya İl Yıllığı ve bunu kaynak olarak kullanan yayınlarda kütüphanenin “1910 yılında Vali Muammer Bey Konya’da 1916 1918 yıllarında Valilik yaptığına göre kütüphanenin açılış tarihi olarak 1916 tarihi kesinlik kazanmaktadır. Ancak, 1919 yılından önce de resmen olmasa da Konya’da kütüphane olduğunu gösteren bazı işaretler mevcuttur. Yüksek Mimar Şahabettin Uzluk(1900 1989) bir sohbetinde 1915 yıllarında bugün Valilik binasının karşısında bulunan döviz bürolarının üst katında bir odanın kapısında “MİLLÎ KÜTÜPHANE” yazısını gördüğünü nakletmişti. Bir başka kaynak “İleri” gazetesinin 17 teşrin-i evvel 1919./4. sayısında “KONYA’DA MİLLÎ KÜTÜPHANE VE MÜZE NE OLDU” başlığı ile yazan Osman Ferid (1876 1985) kendisinin 1915 te Konya’ya geldiğinde çalışır durumda kütüphane gördüğünü, oraya kitap gönderdiğini, ancak şimdi o binanın ne olduğunu sorduğunda “Belediye’nin gaz deposu” cevabını alarak hayal kırıklığına uğradığını, halbuki bu kütüphanenin İstanbul kütüphanelerinden daha çok okuyucusu olduğunu yazmaktadır.

   Konya’da kütüphanenin 1916 yılında resmen açıldığını basından da takip edilmektedir. Nitekim Türksözü gazetesinin 9 16 ve 18 Temmuz 1917 tarihli sayılarında, Tanin gazetesinin 14 Temmuz 1917 sayısında Konya’da açılan Millî kütüphane hakkında haber ve yorumlar yayınlanmış, Türksözü’nün 26 30 Temmuz, 2 Ağustos 1917 tarihli nüshasında ise “Konya Millî Kütüphanesi Nizamnamesi” yayınlanmıştır.

   İlk defa Rehber-i Hürriyet okulu içinde kurulan Millî Kütüphane, 1919 da Özel İdareye bağlanarak şimdiki İşbankasının(eski belediye) karşısındaki maarif evlerine taşınmıştır. Kütüphane 1926 1933 yıllarında Hacı Hasan camiine taşınmış, 1947 yılında M.E.B.na bağlanmış, 1950 yılında Alaaddin tepesinde bulunan eski halkevi(Bugünkü Devlet Tiyatrosu) binasına taşınmıştır. Kütüphane en son olarak 1970 yılında Kültür Bakanlığınca “Mevlâna Tetkikleri Enstitüsü” olarak yapılmış olan Mevlâna  alanındaki bugünkü yerine 1979 yılında taşınmıştır.

İL HALK KÜTÜPHANESİ’NDE MÜDÜRLÜK YAPAN KİŞİLER

1.      İsmail ZÜHTÜBEY                        (1926-1928)

2.      M. Mesut KOMAN                      (1930-1947)

3.      Zafer KARAÇAK                            (1947-1947)

4.      Atıf KORUYUCUOĞLU               (1952-1953)

5.      Celalettin KİŞMİR                      (1956-1973)

6.      M. Lütfi İKİZ                               (1973-1978)

7.      Osman SİVİLOĞLU                     (1978-1980)

8.      Halit BİNGÖL                             (1980-1981)

9.      Kasım AKÇAY                             (1981-1997)

10.  Abdurrahman KORKMAZ           (1997-1997)

11.  Kasım AKÇAY                             (1997-1998)

12.  Melek BALABAN                                    (1998-1999)

13.  Kasım AKÇAY                             (1999- ------)

    SELÇUKLU HALK KÜTÜPHANESİ

   Kütüphane 1962 yılında Kız Lisesinin arkasındaki Ali Gav Medresesinin bir odasında, Selçuklu Çocuk Kütüphanesi adı ile kurulmuştur. Kütüphane 1976 yılının Eylül ayında, Konya Büyükşehir Belediyesine ait olan İnönü Parkı içindeki 1974 yılında resim galerisi olarak yapılmış olan binaya taşınmış, 1984 yılında Vali İzzetbey ödünç verme şubesini de içine alarak “Selçuklu Halk Kütüphanesi” adını almıştır.

   Halen, İl Halk Kütüphanesi Müdürlüğüne bağlı olarak aynı yerde hizmet vermekte olan kütüphanede (2004) yılına göre 12927 kitap mevcut olup, yılda ortalama 20.000 okuyucu faydalanmaktadır.

   ALİ EFENDİ HALK KÜTÜPHANESİ

   Kütüphane 1962 yılında “Ali Efendi Çocuk Kütüphanesi” adı ile Şerafettin Camii yanındaki “Ali Efendi Muallimnamesi” olarak bilinen Vakıflar Müdürlüğüne ait binada kurulmuştur. Kütüphane 1984 yılında Çarşı Ödünç Verme Şubesini de içine alarak “Ali Efendi Halk Kütüphanesi” adını almıştır.

   Kütüphane (1998) yılında Şeker Mahallesinde Selçuklu Belediye Başkanlığınca tahsil edilen binaya taşınmıştır.

   İl Halk Kütüphanesi Müdürlüğüne bağlı olarak hizmet vermekte olan kütüphanede 2004 yılında 9965 adet kitap, yılda ortalama 42804 okuyucu vardır.

   etmektedir. 2004 yılında kütüphane 7.300 kitap, yılda ortalama 11.000 okuyucu vardır.

      SİİLE HALK KÜTÜPHANESİ

   Kütüphane 1960 yılında Sille Nahiyesinde belediye binası içinde kurulmuştur. Şuanda merkezde tarihi hamamın karşısında bulunan çocuk parkının içindeki binanın yıkılması ile kütüphane 1982 yılında daha önce lojman olarak kullanılmış bir binaya, 2002 yılında ise belediye düğün salonunun alt katında bir odaya taşınmıştır. 2003 yılına göre kütüphanede 9145 kitap 1595 okuyucu mevcuttur.

      BÖLGE YAZMA ESERLER KÜTÜPHANESİ

   İstanbul’da Süleymaniye ve Ankara’da Milli Kütüphane’den sonra Orta Anadolu’da üçüncü bir Yazma Eserler Kütüphanesi kurmak amacıyla Konya’da Anıt civarında, Devlet Tiyatrosunun bahçesinde bir kütüphane inşa edilerek 20 Temmuz 1984 tarihinde törenle açılmıştır. Kütüphane Anadolu’da resmi ve özel kurumlarda bulunan tüm yazma eserlerin toplanması, patoloji ve diğer bakım ve onarımları yapılarak, mikrofilmlerinin çekilmesi amacıyla yapılmıştır.

   2004 yılına göre devir, bağış ve satın alma yolu ile 21.453 basma, 10.995 el yazması olmak üzere toplam 34.448 kitap mevcuttur.

   .

   HAYRA HİZMET VAKFI KÜTÜPHANESİ

   Bir Vakıf Kütüphanesi niteliğinde olan kütüphane 1975 yılında Hasan Hüseyin VAROL’un 3000 kitabını bağışlaması ile “Hayrat Hizmet Vakfı Genel Kitaplığı” adı ile kurulmuştur. Her türlü finans desteği Hayra Hizmet Vakfı tarafından karşılanmaktadır.

   Kütüphanede bağış ve satın alma yoluyla 30.000 kitap, 5000 süreli yayın mevcuttur. Halk Kütüphanesi türünde hizmet vermekte olan kütüphanede ödünç verme servisi de faaliyettedir. 200 kişiye hizmet verebilecek kapasitede olan kütüphane ilk olarak şimdiki Kızılay Hastanesinin bulunduğu yerde borsa binasında uzun yıllar hizmet verdikten sonra Kadınlar Pazarı civarında Vakıf Sosyal Tesislerine, 2004 yılında ise Akçeşme mahallesindeki kendi binasına taşınmıştır.

    SEYİT FARUK ÖNDER KÜTÜPHANESİ

   1974 yılında kurulan, 1975 yılından itibaren tescil edilen kütüphanenin yeri Şeyh Ahmet Efendi Vakfının mütevellisi Seyit Faruk Önder tarafından Ahmet Efendi Çarşısının üst katında tahsis edilmiştir. Bir Halk Kütüphanesi niteliğindedir.

   KOYUNOĞLU KÜTÜPHANESİ

   A.R. İzzet Koyunoğlu 1913 yılından itibaren Topraklık mevkiindeki evinde çeşitli kitap ve tarihi eser toplamış, 1973 yılında Konya Belediyesine bağışlanmıştır. 1984 yılında Konya Belediyesi tarafında yeni müze ve kütüphane yaptırılarak hizmete açılmıştır.

   Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesi olarak bilinen yapının içinde kütüphane bir bölüm olarak hizmet vermektedir. 2004 yılına göre 5000’i yazma olmak üzere kütüphanede 34.149 kitap mevcuttur.

   Kütüphane ve kültürel zenginlikleriyle bilinen Konya’da kütüphaneler yukarıda anlatılanlarla sınırlı değildir. Selçuk Üniversitesinin merkez, fakülte, enstitü, yüksek okul ve bölümlerinde çok sayıda kitap ve kütüphane mevcuttur.

   Ayrıca, Valilik Kütüphanesi, Okul Kütüphanesi, Cezaevi Kütüphanesi, diğer resmi ve özel konum kütüphanesi ile vakıf ve derneklere ait kütüphane sayılarına kişilerin ev ve işyerlerinde bulunan kitap koleksiyonları bilinenden daha fazladır.

   HALKEVİ KÜTÜPHANELERİ

   1932-1950 yılları arasında Türkiye’de Halk Kütüphanelerinin görevini Halkevleri üstlenmiştir. 9 şube halinde örgütlenen halkevlerinde, bir kol “Kütüphane ve Yayın Şubesi” ile ilgili yönetmelikte kütüphane için “Kütüphane halk bilgisinin ilerlemesinde başlıca etkendir” denilmektedir.

   1944-1945 yılında 82 Halk Kütüphanesine karşılık 395 Halkevi Kütüphanesi, bunlara bağlı 230 okuma odası, 366 halk odası mevcuttur. Bu kütüphanelerde 648.000 kitap mevcut olup, 13 milyon okuyucu vardır.

   Konya Halkevi Kütüphanesi de uzun yıllar hizmet vermiş, 1955 yılında Halk Kütüphanesinin Halkevi binasına taşınması ile kitaplar Halk Kütüphanesine katılmıştır. Bugün dahi bir çok kitabın “Halkevi” mührünü taşıdığı görülmektedir.