Yazma Eserlerde Yazılı Cilt Kapakları
Bekir ŞAHİN[1]
ÖZET
Kültür ile sanatın ince ve zevkli konularından birisi
kitap sanatlarıdır. Cildin, kitap sanatları arasında çok önemli bir yeri
vardır.
Cilt; bir kitap veya mecmuanın yapraklarını
dağılmaktan korumak için yapılan koruyucu kapağın adıdır.
Cilt sanatı Türklerin İslâmiyet’e girmesinden sonra
büyük bir gelişme göstermiştir. Bu gelişmenin sebeplerinden biri, yazı ve
kitabın Müslüman Türklerce mukaddes sayılmasıydı. Özellikle dinî kitaplar
belden yukarı seviyedeki yerlerde korunmaktaydı. Yazı ve kitaba gösterilen bu
özel ilgi onun tezyinine ve ciltlenmesine de ayrı bir önem verilmesini
sağlamıştır.
XV. yüzyılda sağlanan kuvvetli siyasi istikrar,
memleketin iktisadi hayatında, dolayısıyla kültür ve sanat faaliyetlerinde de
canlılık yaratmış, bunun sonucu olarak birçok sanat dalında olduğu gibi, Türk
ciltçiliğinde de en güzel eserler meydana getirilmiştir. İşte bu dönemde
yapılan, Osmanlı üslubu cilt
kapaklarında yazılar bulunmaktadır. Bu yazılarda cildi yapan mücellitlerin
isimlerine de azda olsa rastlamak mümkündür.
Biz bu bildirimizde ülkemizde bulunan Yazma Eser
Kütüphanelerinde ve müzelerde bulunan yazma eser ciltlerinde rastladığımız
yazılı cilt kapaklarını tanıtmaya çalışacağız.
SUMMARY
WRITTEN BOOK BINDING COVERS AT MANUSCRIPTS…..
One of the fine and delightful subjects of culture and
art is book arts. Book binding has a very important place among the book arts.
Book binding; is the name of the protective cover made to
protect the leaves of a book from scattering.
The art of the book binding has shown a great improvement
since the acceptance of Islam by Turks. One of the reason for this development
was that the manuscripts and the books were regarded as sacred by the Muslim Turks.
Especially religious books were kept in high places to show the respect payed
to them. This special interest shown towards manuscripts and the books has also
brought a special diligence to its ornamentation and binding.
XV. The strong political stability achieved in the 20th
century brought dynamism to the economic life of the country and therefore to
the cultural and artistic activities. As a result, many good works have been
made in in book binding and in many other art areas. Ottoman style book binding
covers are have beed made in this period. Rarely it is possible to come across
on covers of manuscripts, to the names of bookbinders who made them.
In this article, we will attempt to identify the covers
of manuscripts kept in manuscript libraries or museums located in our country.
Yazma Eserlerde
Yazılı Cilt Kapakları
Kültür ile sanatın ince ve zevkli konularından birisi kitap
sanatlarıdır. Cildin, kitap sanatları arasında çok önemli bir vardır. Cilt
kelimesi, dilimize Arapçadan geçmiş olup, bir kitap veya bir mecmuanın
yapraklarını dağılmaktan korumak için yapılan koruyucu kabın adıdır. Bu işle
uğraşan kişilere; Mücellid,müseffir (seffâr), sahhâf denilmiştir. (Gacek, 2017)
Eski devirlerde yazıya ve kâğıda ehemmiyet verildiği gibi o kadar emekle
yazılan kıymetli kitapların sağlam ve zarif ciltlerle ciltlenmesine de çok
dikkat ediliyordu. Fihrist-i İbnü'n-Nedim de Harun ve el- Memun devirlerindeki
meşhur müzehhipler ve mücellitler hakkında izahat olduğu gibi, Menakıb-ı Hünerveran müellifi müverrih Ali de
" Zümre-i Hünerverandan Mücellidan Fırkası" hakkında kitabın sonunda
malumat veriyor:
" Türk mücellitlerinin cedvel
ve zencirekte, cildin zarafet ve nezaketine müteallik güzelliklerdeki
muvaffakiyetleri onların fevkinde imiş." Osmanlı Coğrafyasında
Ermenilerden pek zarif ciltler yapan ustalar olduğu gibi son asırda İstanbul'da
da Türklerden çok maharetli sanatkârlar yetişmiştir. (Balcıoğlu,
2018)
Osmanlı ciltlerinin kendine özgü özellikteki ilk örnekleri, XV. yüzyılın
ortalarına rastlar.
Özgün nitelikteki ilk örneklerin bu döneme rastlamasında sanat
koruyucusu Sultan II. Murad’ın önemli rolü bulunmaktadır. Erken Osmanlı
ciltlerinin sanat değeri taşıyan ilk örneği de Sultan II. Murad için
838/1434-35 yılında musiki nazariyatıyla ilgili olarak hazırlanan eserin kabıdır
(Tanındı, 1993, s. 422)
Tarihçesi VII. yüzyıla kadar dayanmakta olan,
özellikle Mısır ve Orta Asya’da başlayan ve Osmanlılarda zirveye ulaşan cilt sanatının
en güzel örnekleri 15. yüzyıl, Osmanlıların en değerli cilt örneklerini vermeye
başladıkları dönemdir. Bu klasik uygulamalar işin ehli ustalar
tarafından bugüne değin sürdürülmeye çalışılmıştır.
Fatih Sultan Mehmed yazdırdığı kitaplar için özel bir kütüphane,
süslemeleri için de Saray’da bir nakkaşhane kurdurmuştu. İlk ciltçilik
teşkilatı ise II. Bayezid zamanında (1481-1512) kurulmuştur.
Yüzyıllar süren İslâm-Türk medeniyet ve sanatının önemli bir bölümünü
teşkil eden nefis ciltler yapılmış ve ciltlerde Yazma eserlerde ve levhalarda
en güzel örneklerini veren hat sanatı, kitabın cildine de uygulanmıştır. Yazılı Ciltler; daha
çok deri ve lake malzemeleri ile oluşturulan ciltlerdir. Yazma eserlerde ve
levhalarda en güzel örneklerini veren hat sanatı, kitabın cildine de
uygulanmıştır. Ciltte yazının en fazla yer aldığı süsleme bölümü sertâbıdır. Bu
bölümde, ciltteki süslemelerin yapıldığı teknikle, bazen ayet, bazen eserin ve
yazarın adı, bazen de beyitler yazılmıştır. Kur’an ciltlerindeki kitabelerde
genellikle ayet-i kelimeler yazılmaktadır. (Gürcan Yardımcı, 2017)
Özellikle XVI. yüzyılda bazı Kur'an ciltlerinin kesme su (bordur)
kitabelerinde kabartma yazılar, süsleme motiflerinin yerini almıştır. Bu tür
kitabe yazıları deri ciltler yanı sıra lake (Edirnekârî) ciltlerde de
görülmektedir.
Ciltler üzerindeki en yaygın ibareler Kur’an nüshalarının kapaklarında
bulunmaktadır. Bunların en erken örnekleri şunlardır: Mâşâllah ve bismillah,
Allah hasbî, lâ yemessuhû ille’l-muhahherûn, tenzil min rabbi’l-âlemîn (56/78-80). “innehû le-Kur’ân Kerîm fi kitâb meknûn lâ yemessuhû ille’l-mutahherûn,
Allah lâ ilâhe illâ hüve’l-hayyu’l-kayyûm
Üç kelimelik ibarelere dair yaygın düzenleme, üst kapaktan başlayıp alt
kapakta sona erme şeklindeydi. Bunun dışında dış (kenar) panellerde bir hadis
metni bulunan ciltlere de rastlamaktayız.
Nadiren kitap başlıkları ve cilt numaraları veya cildin sipariş edildiği
kütüphanenin ismi mıklepte karşımıza çıkmaktadır. . (Gacek, Arapça
El Yazmaları İçin Rehber, 2017)
Kur'an ciltlerindeki kitabelerde ayet-i kerimeler yazılmıştır. Bazı
ciltlerin kapaklarında sertâbında ise beyitler görülmektedir.
Bu yazılar arasında mücellit ismine de rastlanmaktadır.
Yazılı ciltlerin çok güzel örnekleri Yazma Eserler Kurumu Başkanlığına
bağlı kütüphanelerde, Topkapı, İslam Eserleri ve Mevlâna Müzesi ’nde rastlanmaktadır.
Ciltlerin hem dış hem de iç kısımlarında, yazı bordür ve kartuşlarda,
köşebentlerde, şemse ve salbeklerde, sertâb, mıkleplerde karşımıza çıkmaktadır.
Sertâblarda genelde "İnnehu
le Kur'anün Kerimin fî'1-kitabi meknun la yemessühü illel mutahherun tenzilün
rnin rabbi-lalemin" ayeti yazılıdır.
İslam ciltlerinde dip adı da verilen sırt, yuvarlak değil düzdür ve
sırtta yazıya pek rastlamamaktayız.
Yazılı
ciltler:
Eser
No: 1
Eser
Adı: Kur’ân-ı Kerîm
Envanter
No: 1043
Fotoğraf
No:1
Hattat:
Muhammed b. Emir Ali Alaeddin Muhammed el-Hüseynî
Ketebe
Tarihi : Ramazan 698/Mayıs-Haziran 1561
Cildin
Tarihi: 16. Yüzyıl.
Malzeme:
Siyah ve Bordo Deri
Eserin
Cilt Özellikleri: Dış kapakları siyah deriden yapılan cildin ön ve arka
kapakları aynı şekilde tezyin edilmiştir. Mülemma (tamamen altınla içi
bayanmış) tekniğinde süslenen dış kapakların ortasında salbekli oval birer
şemse, köşelerinde köşebentler, kenarlarında çift sıra halinde kartuşlu bordür
ve zencirekli cetveller yer almaktadır. Buradaki süslemeler basılacak ıstampa olmadığından
kalıpla iki seferde basılmıştır.
Sertap üç adet dikdörtgen formlu ve uçları
dilimli kartuşla süslenmiştir. Mıklep kapakla uyumludur.
Kapak
etrafı iki sıra yazılı, paftalı, zencerekli (Pafta=kartuş), Kartuşların
üzerindeki yazılar kabartma tekniğinde sülüs yazıyla yazılmış ve hem yazılar
hem zemini tamamen altına boyanmıştır.
1. Kartuşta; “ Kâle Allahu Subhânehu tebâreke ve teâla” (Yüce ve yüceler
yücesi, noksan sıfatlardan münezzeh Allâh buyur ki),
2. 3. Kartuşlarda
ise; “ İnnehu le kur’ânun kerîm. Fî kitâbin meknûn. Lâ yemessuhû
ille’l-mutahharûn. Tenzîlun min Rabbil âlemin.” (Vâkı’a Sûresi’nin
77-78-79 ve 80. ayetleri) yazılmıştır.
Zemini mavi olan kartuşlar üzerindeki
süslemeler altınla boyanmıştır. Bu kartuşlu bordürün ardından iki cetvel
arasında üzerinde yazı bulunan bir bordür daha yer almaktadır. Bu bordürde
Kur’ân-ı Kerîm’in 92. Süresi, ön iç kapağın sağ üst köşesinden Besmele ile
başlayarak 16. ayetin sonuna kadar yazılmış, arka kapakta 17. ayetten
başlayarak 21. ayeti ile tamamlanmıştır.
Sonra
tekrar Besmele ile başlanarak bu kez Kur’ân-ı Kerîm’in 93. Sûresi’nin tamamı
yazılmıştır. Mıklepte ise Kur’ân-ı Kerîm’in 94. Suresi’nin tamamı yazılmıştır.
Son ayet sığmadığı için bölünerek sertabın iki ucuna yerleştirilmiştir. Her iki
iç kapakta ve mıklepte yazılar kırmızı zemin üzerine altın kullanılarak
muhakkak hattıyla yazılmıştır. (Kara, 2015)
Resim1. 1043- Mevlâna Müzesi İhtisas Kütüphanesi,
Kur'an-ı Kerim, Arka dış Kapak ve Miklep.
Eser
No: 2
Eser
Adı: Mesnevî Şerhi
Müellif: Sarı Abdullah
Envanter
No: 82
Fotoğraf
No: 2
Mücellit:
Mustafa Takî
Cildin
Tarihi: 19. Yüzyıl
Malzeme:
Mukavva
Eserin Cilt Özellikleri: Lake (rugâni)
cilttir. Naturalist,
üsluplaştırılmamış doğal çiçek demetiyle kapak yüzü tezyin edilmiştir. Kapak
kenarları içi yazılı (talik) paftalı zencerekle çevrilidir.
Dendanlı, paftalı, zencereğin iki tarafında da içi
yaprak salkımlı çiçekle tezyin edilmiştir.
İçi lake sarı yeşil ve sülyenle renklendirilmiş üsluplaştırılmamış
çiçek demeti ile süslenmiştir. (penç, bulut, hataî üsluplaştırılmış çiçekler)
Kapaklar altın ile boyanmış, zemini kırmızı olan
kartuşlar üzeri altın kullanılarak kıvrım dallar ve yapraklarla süslenmiş,
bunun üzerine beyaz mürekkep kullanılarak Şadi Şirazî’nin şiiri Farsça olarak
yazılmıştır.
Her
iki kapağın köşelerinde:
Sağ
Üst Köşe: Amel-i Muhammed Tâki
Sol
Üst Köşe: Sene 1261
Sağ
Alt Köşe: Fî şehri
Sol
Alt Köşe: Şevvalü’l-mükerrem yazılıdır.
Resim
3-4 Mevlâna Müzesi İhtisas Kütüphanesi, 82-Cilt (Ön-Arka Yüz)
Eser
No: 3
Eser Adı: Nihaye fi Garibi’l-Hadis
Müellif
Adı: el-Esir el-Cezeri Mecd ed-din el-Mübarek b.
Muhammed
Envanter No: 4038/1
Fotoğraf
No:7
Fiziksel
Nitelik: 315x210-220x120mm.
Hattat:
Muhammed b. Emir Ali Alaeddin Muhammed el-Hüseynî
Ketebe
Tarihi: 1131/1718
Cildin
Tarihi: 18. Yüzyıl.
Malzeme:
Deri
Eserin Cilt Özellikleri: Alttan ayırma şemseli bir cilt, klasik şemse, salbek ve
köşebentleri vardır. İçleri hatai grubu motiflerle tezyin edilmiştir.
Kapakların etrafı “S” şeklinde ince altınlı zencerekle çevrilidir.
Mikleb soğuk köşebentli ve yuvarlak dilimli, altınlı şemselidir. Miklepte
mücellid imzası yazılıdır: Amel-i Yusuf b. Kaya
 |
Resim7,8-
4038/1,Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü
Kütüphanesi, 1043-Cilt (Alt Kapak ve Miklep)
Eser No:
4
Eser Adı: Fusûlu'l-İhkâm fî Usûli'l-Ahkâm
Müellif adı:
Zeyn ed-dîn Ebû'l-Feth Abd er-Rahmân b. Ebû Bekr
el-Merginânî (öl. 670/1271)
Envanter No:07 Ak 97
Fotoğraf No:
9
Fiziksel Nitelik:
315x210-220x120 mm.
Hattat: Muhammed
b. Emir Ali Alaeddin Muhammed el-Hüseynî
Cildin Tarihi: 15. Yüzyıl
Bulunduğu Yer: Konya Yazma
Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi
Koleksiyon: Antalya Akseki
Yeğen Mehmet Paşa İlçe Halk Kütüphanesi
Malzeme:
Deri
Eserin Cilt Özellikleri: Mülevven şemseli bir cilttir. Şemse ve salbek
içi hatai grubu motiflerle tezyin edilmiştir.
Şemse
salbek etrafı altın tahrirlidir. Kapakların etrafı da yine altın tahrirlidir. Sertabın
ortasında altın tahrirli ve içerisinde kitap ismi yazılıdır. Pafta
bulunmaktadır.
Resim
9-10, 97-Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü
Kütüphanesi, (Alt Kapak ve Sertap)
Eser
No: 5
Eser Adı: Envaru’t-Tenzil
ve Esraru’t-Tevil
Müellif Adı: Nasır ed-din
Ebu Said Abd-Allah b. Ömer el-Kadi el-Beyzavî
Envanter No: 2953
Fotoğraf
No:7
Fiziksel
Nitelik: 231x141-153x87mm.
Hattat:
Muhammed b. Emir Ali Alaeddin Muhammed el-Hüseynî
Ketebe
Tarihi: 978/1570
Cildin
Tarihi: 16. Yüzyıl
Eserin Cilt Özellikleri: Mülemma şemseli bir cilttir. Şemsede mücellid imzası vardır.
(Tepelik Form) şemse etrafı S şeklinde soğuk cetvelle (altınsız) çevrilidir.
Sertabın ortasında içi çiçeklerle bezeli dendanlı pafta bulunmaktadır.
Mikleb zencireği
kapaklar tarzındadır. Miklep şemsesi şemsesi dendanlı, yuvarlak formda olup,
içi hatâi grubu motifleriyle tezyin edilmiştir.
Resim
11,12,13- By 2953-Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü
Kütüphanesi, Cilt (Şemse, Salbek, Alt Kapak).
Eser
No: 6
Eser Adı: Ferzend-nâme
Müellif Adı: Haydar
Muhammed
Envanter No:21 Hk 807
Fotoğraf
No:14,15
Fiziksel
Nitelik: 240x140-160x100 mm.
Ketebe
Tarihi: 1226/1810
Cildin
Tarihi: 19. Yüzyılın başı.
Eserin Cilt Özellikleri: İçerisinde mücellid imzasının yazılı olduğu tepelik formundaki
kalıp kopya, ortada şemseyi oluşturacak şekilde ¼ oranında simetrik olarak 4
kez basılmıştır. Uçlarda aynı kalıp salbek olarak basılmıştır.
Resim
14,15- 807-Diyarbakır Yazma Eser Kütüphanesi,
Cilt (Üst ve Alt Kapak, Şemse).
Eser No: 7
Eser Adı:
Hâşiye alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't-Te'vîl
Müellif adı: Şeyh-zâde Muhyî ed-dîn Muhammed b.
Mustafâ Kocavî (865-951/1460-1544)
Envanter No: 21 Hk 871
Fotoğraf No:16-17
Fiziksel Nitelik: 215x155-160x90 mm.
Ketebe Tarihi: 1226/1810
Cildin Tarihi:
19. Yüzyılın başı.
Eserin Cilt
Özellikleri: Soğuk şemseli bir cilttir. Klasik formda
şemse ve köşebentleri vardır. İçleri bulut ve hatâi grubu motiflerle tezyin
edilmiştir. Salbekleri tepelik formunda olup içinde mücellit imzası yer
almaktadır. Şemse etrafında “S” formunda soğuk cetveller vardır.
Resim
16-,17- 871-Diyarbakır Yazma Eser Kütüphanesi,
Cilt (Üst Kapak, Şemse).
Eser No: 8
Eser Adı: Kurân-ı Kerîm
Envanter No: 45 Hk 3136/1
Fotoğraf No: 16-17
Fiziksel Nitelik: 360x240-215x145
mm.
Ketebe Tarihi: 1226/1810
Cildin Tarihi:
19. Yüzyılın başı
Eserin Cilt Özellikleri: Tam zemin müzeyyen mülemma şemseli bir
cilttir. Bulut, rumî ve hataî grubu motiflerle tezyin edilmiştir. Bu alanın
etrafı sülüs yazı türünde bir Hadis-i Şerif yazılıdır. Kalıp şeklindedir Üzeri
yeşil kumaş kaplıdır.
Resim 18-,19- 3136/1- Manisa Yazma
Eser Kütüphanesi, cilt (Kapaklar, Miklep).
Eser No: 9
Eser Adı: el-Muhtasar min Mesâ'ili'l-Vikâye
Envanter No: 45 Hk 3136/1
Müellif Adı: Sadr eş-Şerî'a es-Sânî Ubeyd-Allâh b. Mes'ûd el-Buhârî (öl.
747/1346)
Fotoğraf No: 20-21
Fiziksel
Nitelik: 250x150-170x65
mm.
Cildin Tarihi: 18. Yüzyılın sonu.
Eserin Cilt Özellikleri: Mukavva üzeri
renkli kâğıt kaplı bir cilttir. Gömme şemselidir. Burada cilt imzası şemse ile
salbeklerin ortasında ayrılan bir alana dilimli paftalar içerisinde yer
almaktadır.
Şemse salbek yeşil mücellid imzasının (Amele
Abdü Celil Mahdum Sahhâf) yer aldığı paftalar açık kahverengi kağıtla kaplıdır.
Kapak etrafı yarım ay şeklinde zencerekle çevrilidir.
Resim 20,21- 63Hk.11 Şanlıurfa İl Halk
Kütüphanesi,(Üst Kapak ve Mücellid İmzalı Pafta)
No: 10
Eser Adı: Dürerü'l-Hukkam fi Şerhi
Ğureri'l-Ahkam,
Envanter
No: Fatih1648
Müellif
Adı: Muhammed
b. Feramerz b. Ali el-Hanefi Molla Husrev.
Fotoğraf
No:22-23
Fiziksel
Nitelik:
235x138 mm.
Eserin Cilt Özellikleri:
Azda olsa cilt üzerinde özellikle şemsede beyitler yazan ciltlere de
rastlanmaktadır. İşte bunlardan birisi Fatih 1648’de kayıtlıdır. Mıklepli, Sertablı,
mıklebi ve alt kapağı kahverengi deri ile onarılmış mukavva üzeri yeşil deri
ile kaplı, eserinin alt ve üst kapak şemsesinde şu beyit yer almaktadır;
“Ziyası kalbimi rûşen eden ol mahdır
demlerle
Yazıbdır Kâtib-i Kudret anı altın
kalemlerle” (Özen, 2017)
Resim 22-23- Fatih1648 ,(Alt Kapak ve şemse,salbek)
Eser No: 11
Envanter No: 8494/1
Eser Adı: Azhar eş- Şuruh al’al İzzi
Müellif Adı: Abd-Allah İbn- Muhammad
Fiziksel Nitelik: 205 x 105 x 140 x 60mm.
Fotoğraf No: 24,25,26
Ketebe Tarihi: : 1140/1727.
Cildin Tarihi: 18.Yüzyıl
Eserin Cilt Özellikleri: Mukavva üzeri koyu
kahverengi kahverengi deri kaplı, tamir görmüş cildin Şemsesinde “Şifâü’l-kulûb likâü’l mahbûb”
(kalplerin şifası sevgiliye kavuşmaktır.) beyti
yazılıdır. Bu beyitte;
sevgilinin gönüllerin süruru, kalplerin şifası olduğu dile getirilmiştir.
Bu beyit; Osman Hamdi Bey'in “kaplumbağa
terbiyecisi” adlı eserindeki kapının üzerinde yazan beyittir.
Resim
24-25- 8494/1 Yusufağa, (Üst kapak ve şemse, salbek)
Eser No: 12
Fotoğraf No:26
Fiziksel Nitelik: 55x76
Hat: Nurullah Özdem (“Hilye-i Şerif”)
Cilt: İslam Seçen-Betül Oral
Cildin Tarihi: 21.Yüzyıl
Eserin
Cilt Özellikleri: Günümüzde de cilt ustalarımız yazılı cilt kapakları yapmaya
devam etmektedirler. Kenarları
deri Cihargûşe cilt üzerine yapılan bu tasarımın Selçuklu motifli kısımları
deri oyma yapılmış ve ortalarına altın toplar konulmuştur. Rumi içi altınlar 24
ayar olup fırça ile bezenmiş ve etrafları iğne perdahı geçilmiştir. Cild
üzerindeki 13 adet buketin yaprak ve dal kısımları alt katı transfer altınlı
kâğıt olmak üzere 2 kat çalışılmıştır. Çiçeklerin tamamı tasarımcı tarafından
ebru tekniği ile boyanan kâğıtlardan yapılmış olup, kat kat yapıştırma tekniği
kullanılmıştır. Kenar bordürleri 24 ayar transfer altınlı kağıt üzerine baskı
tekniği kullanılarak yapılmış, cetveller altınla çekilmiştir. Çiçek katları yer
yer 15’i bulmaktadır. (Akçan, 2014)
Resim 26-
(Alt-Üst kapak ve salbek ve mıklep)
Sonuç olarak:
İnsan gibi, maddelerin de muayyen bir ömrü vardır. Zamanın tahrip
unsurlarından kurtulup günümüze ulaşmış sanat eserlerinin üzerin incelemelerde
bulunmak, -eğer varsa- sanatkârlarının adı etrafında araştırmalar yapıp, sanat
değerini ve sanatkârını bilinir hale getirilmesini sağlayacaktır.
Cilt kapaklarında bulunan
yazıların sanat, edebiyat ve kültür açısından özgün metinler olduğunu
görmekteyiz.
Bazı sanat dallarında olduğu
gibi, mücellitler de eserlerine imzalarını pek koymamışlardır(tevazuundan olsa
gerek),. Azda olsa cilt kapaklarında mücellit imzalarına da rastladık. Ancak
imzalı cilt sayısının daha fazla olduğu kanaatindeyiz. Mücellid
imzalarında “Sahhaf” tabiri “Mücellit” anlamında kullanılmıştır.
İncelediğimiz ciltler 15. Yüzyıl ile 19. Yüzyıllar arasında
yapılmışlardır. Adı geçen imzalar ve yazılar; şemse, köşebent, sertab, mıkleb
ve kab içlerinde olmak üzere cildin bütün bölümlerinde kullanılmıştır.
Osmanlı
ciltlerinde özellikle Kur’an-ı Kerim’in sertabında Vakıa Suresinin 79 arabi
yazılıdır. (La yemessuhu illelmutahherune)
Çeşitli ayetler, sureler ve hadisler yazılı
ciltlere rastlanılmıştır.
Kelime-i Tevhid ve dua cümlelerine de
rastlanılmaktadır.
Yazılar
kalıpla basıldığı gibi fırça ile yazıldığını da görüyoruz.
Genelde lake ciltlerde yazılar olduğu görüldü.
Yazılı cildin içinde yer alan kitapların hat
ve tezhiplerinin ince işçilik olduğunu tespit edildi.
Osmanlıda kapak dış yüzü kadar kapak iç
yüzlerinin de müzeyyen olduğunu müşahede olundu. Günümüzde de mücellitler yazlı
cilt kapaklarını azda olsa yapmaya devam etmektedirler.
Kaynakça
Akçan, A.
(2014). Uluslararası Cilt Cilt Sanatı Buluşması, İstanbul : İBB.
Balcıoğlu, T. H. (2018). Medeniyet Tarihinde
Kütüphaneler. İstanbul: Büyüyen Ay.
Gacek, A. (2017). Arapça El Yazmaları İçin
Rehber. İstanbul: Klasik.
Gürcan Yardımcı, K. ( 2017, Eylül). Desen
Estetİğİnİn Görünürlüğü; Osmanli Dönemİ Cİlt Sanati. Kesit Akadem Dergisi(9),
223-232.
Kara, H. (2015). Konya Mevlâna Müzesi Müzelik
Eserler Bölümünde Bulunan Osmanlı Dönemi Ciltleri. Konya, Konya: SÜ.
Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özen, M. E. (2017). Türk Cilt Sanatı,
İstanbul.
Şahin, B. (2014). Yazma Eser Ciltlerinde Cilt Ustası
İsimleri ve Cilt Tamir Kitabeleri. A. Akçan içinde, Uluslar Arası Cilt
Sanatı Buluşması Sempozyumu -Tebkiğler- (s. 81-88). İstanbul: İstanbul
Büyük Şehir Belediyesi.
Tanındı, T. (1993). . Türk Cild Sanatı.
Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı. Ankara.
Yorumlar