Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesinde Bulunan F. Nafiz Uzluk Koleksiyonundaki Tıp Tarihi ile ilgili Eserler
Bekir
ŞAHİN*
Yazma eserler
medeniyet tasavvurumuzun birinci derece kaynaklarıdır. İnsanlığın ortak kültürel
mirası sayılan bu eserleri her nesil devraldığı zenginliğe ilaveler yaparak bir
sonraki kuşağa aktarmıştır. Bazen tarihi ve siyasi olaylar ilim ve sanat
eserlerini akıllara durgunluk verecek tahribata maruz bırakmışsa da bazı fedakâr
şahısların gayretleri, bu tür eserleri günümüze kadar taşımıştır ki; bu kişiler
sayesinde yazma eserlerimizin mevcudiyeti muhafaza edilebilmiştir.
Türk Milleti’nin
zengin birikimlerinin bilincinde olan ve ömrünü adayarak bu büyük milletin
değerlerini koleksiyonunda toplamaya çalışan önemli şahsiyetlerden biri de
merhum Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk ’tur. Tıp alanındaki maharetine ilâveten,
tam bir kültür adamı hüviyetiyle, gerek Tıp Tarihi, gerek Kültür ve Sanat Tarihi,
gerekse Mevlâna ve Mevlevîlik ile ilgili pek çok kitabı ve dokümanı arşivinde
toplamış olan bu kıymetli bilim adamı, bu uğurda tüm mesaisini ve servetini
ortaya koymuştur. Bu şahsî gayretlerin neticesinde ortaya çıkan dev arşivde,
değeri tartışılmaz bir kütüphaneyi ve çok sayıda doküman ile sanat eserini
görmek mümkündür.
Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi, tıp tarihi ile ilgili
yazma eserleri bünyesinde barındıran önemli kütüphanelerdendir. Uzluk arşivi
kütüphaneye ayrı bir değer katmaktadır.
1902 yılında Konya
Ereğli’de doğmuş olan Feridun Nafiz Uzluk, Subay Ahmed Hamdi Bey’in, Mevlana
soyundan Ali Çelebi’nin kızı Sıdıka Hanım’la evliliğinden dünyaya gelmiştir.
Beyşehir taburu ile Yemen’e görevli olarak giden babası Yüzbaşı Ahmet Hamdi Bey
1905 yılında, 28 yaşında şehit olmuştur.
Mesleki
çalışmalarının yanı sıra Türk Tarihi, Eski Türk Edebiyatı, tasavvuf, özellikle
Hz. Mevlâna ve Mevlevilik konularıyla da yakından ilgilenmiş, tıp alanındaki
araştırmaları yanı sıra zikredilen konularda da telif ve tercüme olarak pek çok
yayın yapmıştır. Ayrıca bu alandaki bazı faaliyetlere öncülük etmiş yahut aktif
olarak katılmış; hatta kendisi Ankara'da Uzluk Basımevi adında bir matbaa kurup
çok değerli eserler yayınlamıştır. 27 Eylül 1974 yılında vefat eden Uzluk, hiç
evlenmemiştir.
Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk (1902-1974) ve
Koleksiyonculuğu
Feridun Nafiz; Tıp
Tarihi Mevlâna ve Mevlevîlik konusunda her türlü bilgi ve belgeyi toplamayı
hedeflemiş, yurt içinde ve yurt dışında gittiği her yerde bu yönde
araştırmalarda bulunmuş, yerli yabancı pek çok ilim adamı ile irtibat kurmuş ve
bunun sonucunda gerçekten çok değerli bir arşiv vücuda getirmiştir.
Bu arşiv içerisinde
son Mevlevi postnişinlerinden olup yakın dönem kültür ve edebiyat tarihimizin
önde gelen simalarından olan Veled Çelebi’nin kendi yazdığı eserlerle yine
ondan kalan son dönem Mevlevilik tarihine ışık tutacak önemli belgeler de yer
almaktadır. Bu kitap ve belgeler, Veled Çelebi’nin kızı Devlet İzbudak
tarafından ailenin en yakınlarından biri olan F. N. Uzluk’a verilmiştir. Ayrıca
Tıp tarihi için çok değerli malzemeyi ihtiva eden zengin bir arşivi de
mevcuttur. Bu malzemeler 2004 Yılında Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi
dekanlığına teslim edilmiştir.
Feridun
Nafiz Bey’in bir özelliği de kâğıt ve kalemi candan bir dost, mahrem bir sırdaş
edinmesidir. Hz. Mevlâna ve Mevlevilik sahası, yakın dönem kültür ve edebiyat
tarihimize de ışık tutan bu değerli notlar arasında tıp tarihi ile ilgili
notları daha da önemlidir.
Feridun
Nafiz Bey aynı zamanda iyi bir arşivci idi. Onun ölümünden sonra Selçuk
Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezine intikal eden Konya’daki arşivi
ile Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Deontoloji Anabilim Dalı’nda oluşturduğu
arşiv, bilim tarihi açısından önem arz etmektedir.
Ayrıca F.Nafiz Uzluk bu koleksiyondan bir
kısmı Selçuk Üniversitesi kütüphanesine bir kısmı da Konya İl Halk Kütüphanesi
Koleksiyonuna kayıtlı iken, 03.06.2004 tarihinde Konya Yazma Eserler Bölge
Müdürlüğü Kütüphanesine devredilmiştir. Devredilen 448 cilt içinde 612 adet el
yazması eser bulunmaktadır. Yazma kitaptan bir kısmı Mevlevilik ve diğer konular
ile alakalı, 61 adet yazma Tıp Tarihiyle ilgilidir. Bu eserlerin içinde klasik
İslam tıbbının önemli kaynakları olan müellifi bilinen eserler yanında çeşitli
tıbbi bilgilerin kaydedildiği ve kiminin tarafından ve nerede kopya edildiği
bilinmeyen mecmualar da bulunmaktadır. Ayrıca yine tıp konusunda yazılmış küçük
kitaplar olarak tarif edebileceğimiz risaleler, tercümeler, çeşitli ders
notları ve değişik kütüphanelerde bulunan tıp kitapları katalogları
bulunmaktadır.
Bu çalışma, “ Uluları,
yutan unutkanlık çukurundan çıkarmak ve cihana ilan etmek bütün hekimlerimize
düşen vazifeler arasındadır.” diyen, Prof. Dr. Feridun Nafiz Uzluk
koleksiyonundaki tıp tarihi ile ilgili arşivine yöneliktir. Öncelikle müellifi
bilinen önemli ve tıp tarihi literatüründe önemli yeri bulunan eserler
tanıtılacak daha sonra mecmualar ve diğer el yazmalarına yer verilecektir.
1. KİTAP
ADI: 6858- Kitâb el-Kanun fi’t-Tıb
Yazar - Müellif
Adı: Ebû Ali el-Hüseyin b. Abdullah b. Ali b. Sînâ
Selçuklu
nesihi ile Arapça olarak yazılan eser, 221 x 125 – 170x100mm. ebatlarında, her
sayfa 25 satır olup, 143 varaktır. Tam bez kaplı ve şirazeli cilt
içerisindedir.
Başı
ve sonu bulunmayan kitap el Kanun fi’Tıbb’ın parçaları bir araya getirilerek
oluşturulmuştur. Telif ve istinsah tarihi bulunmamaktadır. Ancak kâğıt ve
yazısından eski bir nüsha olduğu düşünülmektedir.
Zahriye sayfasında “
Başı sonu düşmüş bu Arapça eser Mısır’da 1293/1877 senesinde basılmış olup birinci
cildi 480 büyük sahife, İkinci cilti 628 büyük sahife, Üçüncü cildi 443/1041
büyük sahi metinden ibaret eseri…. Kitaplığında vaktiyle Mısırdan getirmiş
olduğum cihetle onlarla bu yazmayı karşılaştırdım. Gördüm ki bu eserin aynıdır.
Eğer baş tarafı da mevcut olsa idi elbette daha sarih karşılaştırma yapar
idim. Bununla beraber Erzurumlu Muhammed
Nureddin Efendinin 40 sene önce; üsdadımız Süheyl Bey’e hediye eylerken
söylediği “kanun kitabıdır.” Sözü doğrudur.
Birinci cildi teşkil eden
sahifelerden 187. Ve ondan sonraki üç sahifeyi ihtiva ediyor.
Şu
halde bu kanun aslî kanunun birinci cildinin 189. Matbu sahifesine kadardır.”
28
Mart 1972 –Feridun Nafiz. Notu bulunmaktadır.
İbn-i Sina; İslâm bilim ve teknoloji
dünyasının en meşhur simalarından biri olan İbn-i Sînâ gerek Doğu gerekse Batı
kaynaklarında “Tabiplerin Üstadı” olarak anılmaktadır. İbn-i Sînâ, çalışmalarıyla Hipokrat ve Galen’in şöhretini
gölgede bırakarak hastalıkların teşhis ve tedavisinde pek çok yeni keşfi ve
uygulamayı ilk defa ele alan hekim olmuştur. Tam adı Ebû Ali el-Hüseyin b.
Abdullah b. Ali b. Sînâ olup İbn-i Sînâ adı ile meşhurdur.
Tıp alanında çığır açan İbn-i Sînâ, İslâm
kaynaklarında Eş-Şeyhü’r-Reîs, Batılılar tarafından ise Hâkim-i Tıb, yani
“tıbbın piri ve hükümdarı” olarak kabul edilmiştir. İbn-i Sînâ, 57 senelik
hayatına tıptan siyasete, fıkıhtan kimyaya 250’den fazla eseri vardır. (DİA)
2. KİTAP
ADI: 6690-
Tercüme-i Akrabâdîn[1]
Yazar
- Müellif Adı: Münşi
et-Tabib Ali el- Bursevî (öl.1160/1747)
.
Konu başlıkları ve cetveller kırmızı mürekkepledir. Talik hatla Osmanlı Türkçesi olarak yazılan eser, 210
x 137 – 155x73mm. ebatlarında, her sayfa 23 satır olup, 110+211varaktır. Sırtı
meşin çeharkuşe ebru kaplı miklepli cilt içerisindedir. Yazarı Mynsict’dir .
İstinsah tarihi 1167 h.dir.
Ali Münşî [ö. 1733]; Bursa’nın ilim adamları
yetiştiren ailelerinden birinin oğludur. Bursalı Ali Efendi diye anıldı. (Terzioğlı, 1983) Uzluk, Ali Efendinin
kendi eserlerine dayanarak doğduğu yerin Bursa olduğunu, soylarına
Müfettişzâdeler denildiğini bildirmektedir. Ayrıca; “İstanbullu değil, halis muhlis Bursalıdır. Bunu Bizâat-ül-Mübtedî, Mynsicht
tercemesi Akrabadin Mukaddimelerinde bidirmektedir. Şiirde mahlası Münşidir.
Bunu Salim tezkiresinde ve Mynsicht'ten terceme ettiği Akrabadin'in önsözünden,
öğrenmekteyiz.İlim âlemimize onu ilk defa haber vermek bu âcizin makalesiyle vaki
olmuş oldu.” Notunu düşmüştür. (Uzluk, s. 331)
Medrese tahsilinden sonra Yıldırım Bayezid
Dârüşşifâsı başhekimi Ömer Şifâî’den tıp tahsil etmiştir. Başarılı
tedavileriyle İstanbul’da kısa zamanda tanınmış, Galatasarayı Hastalar Dairesi
hekimliğine atanmıştır. 1733’te vefat etmiş, Üsküdar’a defnedilmiştir. Tahir Bey, Bursal ı
Ali Münşî Efendi'nin kabrini , Bursa Mevlevihânesi karşısında şimdi yıkılmış
bulunan künbet yanındaki üstadı Mevlevi Ömer Şifâ î Ded e 'nin kabri civarında
bulunması gerektiğini,fakat rastlanamadığını demin ismini söylediğimiz
kitabındaişaret eder ve ölüm yılını Hicrî 1160/1746 şeklinde bildirir. (Uzluk, s.
332)
Verimli bir yazar olan Münşî’nin dokuz tıbbi eseri tespit edilebilmiştir: Onlardan
birisi; Minsicht’ten tercüme ettiği Tercüme-i Akrabâdîn’dir. (Haydar, 2010,
s. 323)
Hekim Ali Münşi'nin İstanbul kütüphanelerindeki
kitapları, numaraları
Terceme-i-Akrabadin (Mynsicht)
1) Üniversite, Yıldız, tıp 29
2) Benim hususî kütüphanemde 18
3. KİTAP
ADI: 6775/1- Risâle-i Feyzîye fî Lugatil-Müfredâti
‘t-Tıbbîye
Yazar - Müellif Adı: Mustafâ b. Mehmed b. Ahmed et-Tabîb
(öl. 1157/1744)
Başlıklar, cetvel
ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Müstensihi ve istinsah tarihi bulunmayan eser; 210x140-140x80mm
ölçülerinde, nesih hat ile 21 satır olarak yazılmıştır. 103 Varaktır (1b-103b).
210x140-147x80mm. Ebadında, Kâğıdı filigranlı olup, Yeşil bez kaplı miklepli
yıpranmış mukavva cilt içindedir.
Tıp kitapları içinde lügatler önemli yere sahiptir. Çünkü bunlar değişik
dillerdeki tıbbi terminolojinin toplandığı kitaplardır.[2]
18. yüzyılda yazılmış bir müfret[3] deva kitabı olan Risâle-i
Feyzîye fî Lugatil-Müfredâti –Tıbbîye’nin Uzluk koleksiyonu nushasını
varaklarında Nafiz uzlık’un el yazısıyla düştüğü notlar dışında pek çok
notlar mevcuttur. Eser ve müellifle ilgili yaptığımız araştırmalarda
doğru olmayan bilgilere rastladık.[4]
Eserin iç kapağında
müellifle ilgili bilgilere yer verilmiştir.
Hayatı Zade Mustafa Fevzi efendinin talebesi olup zamana
göre ilmi tıptaki iktidarını 1141 tarihinde bazı ilaveler ile tercüme eyledği “
Nuzhetü’l- ibdam fi tercüme-i gayeti’l- itkan” kitabıyla göstermiştir.
Reisu’l – Etıbba Ömer
Efendi adına yazdığı “ … et- Tabib fi ameli mizani’l- terhib” bu lügatın
sonundadır.
Müellifin kitaplarının
isimlerini kendi kütüphanelerinde olanları ve diğerlerini de ayrıca
zikretmiştir.
4. KİTAP
ADI: 6778- Mecma’ü’t-Tıbb
Yazar - Müellif Adı: Derviş Siyâhi Lârendevî (1025/1616’da sağ)
Hasib Dede Zade
Derviş Hasan Mevlevî tarafından 1271/1854 tarihinde istinsaha edilmiştir. Eser;197x130-150x78mm. Ölçülerinde, Talik hat ile çift sütün, 18 satır olarak yazılmıştır. IV+43+I varaktır.
Kâğıdı filigranlı olup, başlıklar, cetvel ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Sırtı
kahverengi meşin, Koyu mavi baskı ebrulu kâğıt kaplı yıpranmış mukavva cilt
içindedir.
Başta Ia.’da
beyit Ib. ve 43b.’de Müstensih Seyid Hasan Dede mühürleri, I-IIIb’de Fihrist, sonda
Cevahir-name manzumesi vardır.
Mecmaʽ-i tıbb: Eser sağlık bilgisi, hijyen,
mevsimlerin tıbbî etkileri, kan aldırma, nabız, organ hastalıkları ve
tedavilerin anlatıldığı 1162 beyitlik manzum bir tıp kitabıdır. Eser üzerinde
Mücahit Akkuş tarafından yüksek lisans çalışması yapılmıştır.[5]
Derviş Siyâhi Lârendevî’nin hayatı hakkında
kaynaklarda ayrıntılı bilgi yoktur. Hakkında edinilen bilgilerin birçoğu
eserlerinden alınmıştır. Onyedinci yüzyılın önemli hekimlerinden olan Siyâhi
Lârendevî, Karaman’da doğmuştur. Doğduğu yıl kesin olarak bilinmeyen Lârendevî,
tıp eğitimini Bağdatlı bir tabipten almıştır. Aldığı tıp eğitimiyle ilgili
olarak Ali Haydar Bayat, Lârendevî’nin Osmanlı Devleti’nin hekim yetiştirme
geleneğinden geldiğini ve kendisinden önceki birçok hekim gibi tıp eğitimini
özel bir hocadan ders alarak tamamlamayı tercih ettiğini ve hocasının da
Mısırlı olduğunu ifade eder. Lârendevî’nin Mecma’ü’t-Tıbb adlı eserinde aldığı
eğitimin yeri ve eğitimi veren kişi hakkında açık bilgiler vardır.
Eserde geçen
Mısırda sâkin oldum niçe yıllar / Okudum ʽilm-i
tıbbı anda ekser (2b/5)
Bana üstâdum etdi sa’y-ı himmet / Okudum niçe
yıllar ʽilm-i hikmet (2b/6)
Meger var idi bir üstâd-ı kâmil / Mısır içinde
sâkin idi hâsıl (2b/10)
Velî Bağdâdî idi aslı onun / Yerinden idi burc-ı
evliyânun (2b/11)
Denilürdi ona Molla Muhammed / Bana ta’lîm içün
oldı mukayyed (2b/12)
ibarelerinden uzun yıllar Mısır’da kaldığı, tıp
eğitimini burada aldığı, hocasının Bağdatlı Molla Muhammed olduğu
anlaşılmaktadır. Gelibolu ve Lefkoşa’da mevlevî dedeliği yapan Lârendevî’nin
ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir, ancak bazı kaynaklarda 1689’dan önce
öldüğü ifade edilmektedir.[6] (Doğan, 2011)
5. KİTAP
ADI: 6780- Minhacü’ş-Şifa fi -Tıbbi’l-Kimyâî[7]
Yazar - Müellif Adı: Ömer Şifâî b. Hasan el- Bursevî (Öl.1155/1742)
Mahmud b. Hasan en-Nîşî tarafından 1186 tarihinde Mısır’da müellif ile
mukabele edilmiş bir nüshadan istinsah edilmiş bir nüshadır. Eser; 225x165-180x95
mm ölçülerinde, Talik hat ile, 25 satır olarak yazılmıştır. I+121 Varaktır. Hilal filigranlı kâğıdı aharlı olup, başlıklar ve
keşideler kırmızı mürekkepledir. Sırtı yeşil deri çeharkuşe koyu yeşil kağıt
kaplı mukavva cilt içindedir..
Minhacü’ş-Şifa fi -Tıbbi’l-Kimyâî, Paracelsus'tan yapılan tercü
meler ve bazı Avrupalı yazarlara ait ikinci elden alıntı bilgilerle meydana
getirilen, sular, uçucu gazlar, civa, balsam ve pan- zehirlerin incelendiği bir
eserdir. el-Cevherü 'l-Ferid ile hemen hemen aynı konuları içeren kitabın
müellif nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunmaktadır (Bağdatlı Vehbi
Efendi, nr. 2230; diğer nüshaları için bk.İÜ Ktp. , TY, nr. 7070, 7072).[8]
6. KİTAP
ADI: 6781- İlmi Tıbba Dair Bazı Mütalaanın
Beyanıdır.
Yazar - Müellif Adı: Raşid Paşa
Müstensihi ve istinsah tarihi bilinmeyen eserin mihrabiyesi ve mihrabiye
cetvelleri altın varakladır. Diğer cetveller ve konu başlıkları kırmızı
mürekkepledir. Eser; 244x146/-182x92 mm ölçülerinde, Talik hat ile 19 satır
olarak yazılmıştır. 138 varaktır. Avrupai ince kâğıt olup, sırtı yeşil deri, çeharkuşe yeşil kâğıt kaplı mukavva cilt
içindedir
7. KİTAP
ADI: 6785/1 Cevâhir-nâme
Yazar
- Müellif Adı: Mehmeed b.
Evranos b. Nûreddin el- Karatovâvî el-Ma’denî Za’îfî-i er-Rûmî (öl.964/1557)
İstanbul’da 964/1557 Tarihinde yazılan eserin mihrabiyesi ve mihrabiye
cetvelleri altın varakladır. Diğer cetveller ve Konu başlıkları kırmızı
mürekkepledir. Eser; 169x119-162x78 mm ölçülerinde, nesih hat ile 17 satır
olarak yazılmıştır. 1b-23a varaklar arasında yer alan eser “Cevhername” ismiyle anılır. 23 varaktır. Avrupaî ince kağıt olup.
Sırtı kahverengi, mukavva üzeri baskılı ebru kâğıt kaplı cilt içerisindedir
Eser adı başlıkta ve hatimede “Cevheriye” şeklindedir. Başta Ia.’da
1252h tarihli, Reisü’l-Etıbba Abdülhak mülkiyet kaydı ve bazı beyitler vardır.
Hatimede müellif nüshasından istinsah edildiğine dair kayıt vardır.
8. KİTAP ADI: 6786/2 Şifâu’l-Fuâd
li Hazreti Sultân Murâd[9]
Yazar - Müellif
Adı: Zeynel Abidin b. Halil Eyyübî (öl.1056-1646).
Söz başları soluk mavi mürekkepledir. Mukaddime sayfası(1a.-3a)üç çizgili,
cetvelli, İstanbul’da 1007 h. tarihinde yazılan eser; 210x123-132x91 mm
ölçülerinde, aharlı kağıda nefis nesih hat ile, 13 satır olarak yazılmıştır. 69
varaktır. Mukavva üzeri lacivert cilt bezi kaplı cilt içerisindedir.
9. KİTAP ADI: 6797- Hamse-i
Hayatizade İlleti Merakiyye
Müellif Adı: Hayatîzâde Mustafa Feyzi (ö. 1692): Hayatizade
Mustafa Feyzi Efendi
Başı noksan olan eser, söz başları keşideleri ve cetvelleri kırmızı
mürekkepledir. İstanbul’da 1007 h. tarihinde yazılan eser; 225x160-160x96 mm
ölçülerinde, aharlı kağıda nefis talik hat ile 21 satır olarak yazılmıştır. 8
varaktır. mukavva üzeri bordo ciltbezi kaplı cilt içerisindedir.
Risale-i İllet-i Merakıyye. Bir giriş ve dokuz
fasıldan oluşan risalede sırasıyla hastalığın adı. hastalığa sebep olan
maddenin ortaya çıkışı. yerleştiği organlar. sebep ve belirtileri. alınacak
tedbirler. Kullanılacak ilaçların terkibi. Hastanın ıstırabın dindirilmesi ve
hastalığın sonucu hakkında bilgi verilir. Bu hastalık, karın bölgesindeki merak
zarının (hypocondrium) altında bulunan masarika damarlarına
(mezenteryallenfler) kötü mizaçlı ateş arız olduğunda ortaya çıkar; bundan
dolayı hastalığa "İllet-i Merakıyye" adı verilmiştir. Bu organlarda
çok gaz bulunduğu için hastalığa "İllet-i Rihiyye" de denilir.[10]
10. KİTAP ADI: 6798- Hamse-i Hayatizade Risale-i
Sevda-yı Merakıyye
Müellif Adı:
Hayatîzâde Mustafa Feyzi (ö. 1692): Hayatizade Mustafa Feyzi Efendi,
devrinin en başarılı hekimlerinden biridir.
Unvan
sayfası cetvelleri altınvaralı olan eserin, söz başları keşideleri ve diğer
cetvelleri cetvelleri kırmızı mürekkepledir. Eser; 225x160-160x96 mm
ölçülerinde, aharlı kağıda nefis talik hat ile, 21 satır olarak yazılmıştır. 8
varaktır. Mukavva üzeri bordo ciltbezi kaplı cilt içerisindedir.
Risale-i
Sevda-yı Merakıyye. Bir giriş ve yedi fasıldan meydana gelen risale. illet-i merakıyye ile
sevda-yı merakıyye arasındaki farkı açıklamak üzere kaleme alınmıştır. Risalede
Felix Platter ve Anton gibi hekimlerin adı geçtiğine bakılırsa müellifin
Latince literatürden faydalandığı söylenebilir. [11]
11.
KİTAP ADI: 6799- Hamse-i Hayatizade Risale-i Maraz-ı Efrenci
Yazar
- Müellif Adı: Hayatîzâde Mustafa Feyzi (ö. 1692):
Söz
başları keşideleri ve diğer cetvelleri kırmızı mürekkepledir. Unvan sayfası
cetvelleri altınvaraklı olan eser; 225x160-160x96 mm ölçülerinde, aharlı kâğıda
nefis talik hat ile 21 satır olarak yazılmıştır. 28 varaktır. Mukavva üzeri
bordo ciltbezi kaplı cilt içerisindedir.
Risale-i Maraz-ı
Efrenci.
“Frengi Risalesi” adıyla da anılan eser yirmi beş fasıldan ibaret olup
hamsenin içinde yer alan en uzun risaledir. Müellif bu hastalığın adının
nereden geldiğini anlattıktan sonra hastalığı ilk teşhis eden hekimlerin
Antonio Benivieni (öl. 502) ve Girilamo Fracastoro (öl. 553) olduğunu söyler. Ardından
hastalığın belirtileri, sebepleri ve bulaşması hakkında bilgi verilir. Frengi
tedavisinde kullanılan ve Türkçe'de "mukaddes
ağaç”, haşeb-i enbiya” (peygamber ağacı) gibi adlarla anılan "palosento" ve diğer ilaçların
özellikleri ayrıntılı bir şekilde anlatılır. Bu konuda "duhan-ı zeybak" (civa yağı) kullanımı üzerinde önemle
durulmakta ve bunun nasıl uygulanacağı anlatılmaktadır.
12. KİTAP ADI: 6800- Hamse-i Hayatizade Risale-i Emraz-ı Pilika.
Yazar - Müellif Adı: Hayatîzâde Mustafa Feyzi
(ö. 1692)
Unvan
sayfası cetvelleri altınvaraklı olan eserin, söz başları keşideleri ve diğer
cetvelleri kırmızı mürekkepledir. Eser; 225x160-160x96 mm ölçülerinde, Aharlı
kağıda nefis talik hat ile, 21 satır olarak yazılmıştır. 9 varaktır. Mukavva
üzeri bordo ciltbezi kaplı cilt içerisindedir.
Risale-i Emraz-ı Pilika. Sekiz bölümden
oluşan risalede önce hastalığın adının Latince olduğu ve "kıvrılmış, keçeleşmiş saç" anlamına geldiği belirtilerek
bunun bir deri hastalığı olduğu anlatılır. Önceki tıp literatüründe bulunmayan
ve Osmanlı ülkesinde de görülmeyen bu hastalığın Lehistan (Polanya).
Macaristan. Avusturya. Rusya ve İsveç'te yaygın olduğu, buna “seretan-ı hafi" de (gizli kanser)
dendiği anlatıldıktan sonra belirti ve tedavi yöntemleri üzerinde durulur.
13. KİTAP ADI: 6802- Hamse-i Hayatizade Risale-i Hummayı Redîe. (Hummayı Vebâiyye)
Yazar - Müellif Adı: Hayatîzâde Mustafa Feyzi
(ö. 1692)
Unvan
sayfası cetvelleri altın varaklı olan eserin, söz başları keşideleri ve diğer
cetvelleri kırmızı mürekkepledir. Eser; 225x160-160x96 mm ölçülerinde, Aharlı
kağıda nefis talik hat ile, 21 satır olarak yazılmıştır. 23 varaktır.Mukavva
üzeri bordo ciltbezi kaplı cilt içerisindedir.
Risale-i Hummayı Redîe. Hummayı Vebâiyye adıyla da anılan
eser on üç fasıldan oluşmaktadır. Önce hastalık hakkında genel bilgi
verilmekte. maddesinin redi (habis) olmasından dolayı Latince'de bu hastalığa
"malıgna" adı verildiği belirtilmektedir. Ayrıca hastalığın bulaşıcı
bir mahiyette olduğu söylenmekte ve tedavide uygulanacak yöntem ve ilaçların
terkibi hakkında ayrıntılı bilgi kaydedilmektedir. Risalede Mercado, Fonseca.
Amato ve Fragozo adlı hekimlere atıflar yapılmaktadır. Adıvar'a göre
Hayatlzade. Fonseca'nın. Almanya nın Aşağı Pfazl eyaletinde yaygın ateşli bir
hastalığı konu alan Tractatus de febrium acutorum et pestilentium adlı Latince
eserinden faydalanmıştır. Tıp tarihçilerinin tifüse benzettikleri bu hastalığın
mahiyeti tam olarak anlaşılamamıştır.
14. KİTAP ADI: 6801- Tercüme-i Akrabadîni Cedid[12]
Yazar -
Müellif Adı: Süleyman Efendi Minkaliyevî
( Varna Sancağı Minkaliye nahiyesi)
Unvan
sayfası cetvelleri altın varaklı olan eserin, söz başları keşideleri ve diğer
cetvelleri kırmızı mürekkepledir. Eser; 225x160-160x96 mm ölçülerinde, Aharlı
kağıda nefis talik hat ile, 21 satır olarak yazılmıştır.40 varaktır. Mukavva
üzeri bordo ciltbezi kaplı mukavva cilt içerisindedir.
15. KİTAP ADI:6834/5 Lugat-ı Esmâ-i Edviye
Yazar - Müellif Adı: Belli değil
Söz
başları keşideleri ve cetvelleri kırmızı mürekkepledir. Eser; 195x140-bb mm
ölçülerinde, aharlı kağıda talik hat ile, bxb satır olarak yazılmıştır. 70b-90b
varaklar arasındadır. Şirazesi dağınık olup ciltsiz kâğıt içerisindedir.
16-
Kitap – Eser Adı: 6834/3
Risletü’l-Edviye ve’l-Ağdiyeti’l-Müfrede
Yazar -
Müellif Adı:
Söz
başları, keşide ve duraklar kırmızı mürekkepledir. Osmanlı Türkçesi ile
filigranlı kâğıda olarak talik hat ile yazılmıştır. 195x140-155x82mm. ebadında,
her varakta 25 satır vardır. 22b-48a varaklar arasında bazı ilaç terkipleri
vardır. Eserin şirazesi dağınık olup ciltsiz kâğıt içerisindedir. Nem lekeleri
mevcuttur. Eser adı mukaddimeden alınmıştır.
17.
KİTAP ADI:6796- Muhtasar Boğaz ve Gırtlak Hastalıkları
Yazar -
Müellif Adı: Dr. Yusuf İzzeddin
Eser
siyah mürekkeple rika hat ile; 197x150-170x140
mm ölçülerinde, modern çizgili deftere 1926 yıllında, 19 satır olarak
yazılmıştır.100 yapraktır. Karton kapaklıdır.
18. KİTAP ADI: 6808 Kitabu Menâfiu’n-Nâs
Yazar - Müellif Adı: Nidâi Çelebi Mehmet
Ankaravî (Öl.976/1568)
Eserin
söz başları ve keşideleri kırmızı mürekkepledir. 212x152-152x75 mm.
ölçülerinde, aharlı kağıt üzerine 19 satır olarak nesih hat ile 1201/1787
tarihinde istinsah edilmiştir. 61+6+III varaktır. Koyu vişne renkli cilt bezi
kaplı mukavva cilt içerisindedir. Sonda altı varakta çeşitli ilaç terkipleri
vardır. Menâfi‘ü’n-Nâs Nidâ’î’nin en önemli eseri olup, 974 H./1566 yılında
tamamlanarak Sultan II. Selim’e sunulmuştur.13,14,24 Başlangıcı manzum olan
eser, bir mukaddime ve 60 bâbdan oluşmuştur.14 Eserin manzum kısımları mesnevî
tarzında yazılmıştır. Kırk dört beyitlik bir kısmı tıp ilmiyle ilgili ayet ve
hadislerin yer aldığı bir giriş izlemektedir.
Yurtiçi ve yurtdışı
pek çok kütüphanede çok sayıda nüshası bulunmasından, eserin halk arasında çok tutulduğu
ve yaygın olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. (Ahmet, 2013)
19. KİTAP ADI: 6810 Risale-i Muhadaratü’t-Tıb[13]
Yazar - Müellif Adı: Nusred Ebu Bekir Efendi
(ö.1256)
Eserin unvan
sayfası basit mihrabiyeli söz başları ve keşideleri kırmızı mürekkepledir.
230x155-bb. mm ölçülerinde, aharlı kağıt üzerine harekeli nesih ile 27 satır
olarak yazılmıştır. 24+VI varaktır. Koyu vişne rengi üzeri deri kaplı mukavva
cilt içerisindedir.1256/1840 tarihinde Mustafa er-Raşit Ispartavî tarafından
istinsah edilmiştir. 19. Sayfadan itibaren sarı renkli kâğıda yazılmıştır.
Sonunda Fatiha vefki ve Tefaü’l-Namei Karayazıcı notu vardır.
20
KİTAP ADI: 6813 Hallü’l-Mucez[14]
Yazar - Müellif Adı: Cemâleddin
Muhammed b. Muhammed el-Aksrâyî(ö.779/1387)
Söz başları ve
keşideleri kırmızı mürekkepledir. Eserin serlevhasında basit mihrabiye ve
beynessutur süsleme vardır. Cetveller ise altın varakladır. 185x105-122x60 mm
ölçülerinde, aharlı kağıt üzerine Talik hat ile 21 satır olarak yazılmıştır.
354 varaktır. Koyu vişne rengi üzeri deri kaplı mukavva sağ cilt kabı mevcut
olup sol kap yoktur.1200 tarihinde
istinsah edilmiştir. Sonunda Müdafayı Milliye Vekaleti Sıhhıye reisi
Abdükadir Paşa Hazretlerinin bu kitabı
kendisine hediye ettiğine dair bir not ve fotoğraf vardır.
21-Kitap - Eser Adı: 6665 Menâfîu’n-Nâs
Yazar - Müellif Adı: Nidâ'î Çelebî Mehmed Ankaravî (öl. 976/1568)
Söz başları, keşideler ve bazı metinler kırmızı
mürekkepledir. Dili Osmanlı Türkçesi olan eser; filigranlı kâğıda Nesih hat ile
17 satır olarak yazılmıştır. 221x160-145x80
mm. ebadında, V+148 varaktır. Sırtı kahverengi bez, kapakları kâğıt kaplı
mukavva cilt içindedir. Eser baştan ve sondan noksan olup bazı varakların boş
kenarları kesilmiştir.
22-Kitap - Eser Adı: 6748 Bahrü’l-Cevâhir[15]
Yazar - Müellif Adı: Muhammed b. Yusuf et-Tabib el-Herevî (
924/1518’de sağ )
Söz başları kırmızı
mürekkepledir. Dili, Arapça-Farsça’dır. Abadi kâğıda Talik hat ile 21 satır
olarak yazılmıştır. 250x175-180x105mm. ebatlarında 185 varaktır. Yeşil deri
kaplı, yaldız zencirekli, mıklepli, yıpranmış mukavva cilt içindedir.
Kenarlarda bazı izahlar ve nakiller vardır.
23- Kitap - Eser Adı: 6751 Tercüme-i
Harîdetü'l-Acâ'ib ve Ferîdetü'l-Garâ'ib
Yazar - Müellif Adı: Mahmûd Hatîb Rûmî (öl.
970/1563)
Söz başları durak ve keşideler kırmızı, cetveller
mavi ve siyah mürekkepledir. Mihrabiye tezhipli olmakla beraber büyük bölümü
eksiktir. Ahmed b. Hüseyin tarafından Mısır’da
997/1589tarihinde istinsah edilmiştir. Dili Osmanlı Türkçesidir. Filigranlı
kâğıda Nesih hat ile 280x180-185x110mm. ebatlarında, 23 satır olarak
yazılmıştır.187+II Varaktır. Sırtı bordo bez kaplı mukavva cilt içerisindedir.
Eser hatimede “ Nevâdirü’l-Garâib ve Mevâridü’l-Acâib” ismiyle
anılmaktadır. Kenarlarda ve sonda 2
varakta bazı tarihler vardır. Nem lekeleri mevcuttur. Eser tamir görmüştür. İlk
varak yarım olup boş kâğıt üzerine yapıştırılmıştır. İki varak noksandır.
24- Kitap – Eser Adı: 6767/1 Risâle-i Edviye
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları, keşide,
cetvel ve duraklar kırmızı mürekkepledir. Dili Osmanlı Türkçesidir. Eser adı
başlıktan alınmıştır. Filigranlı kağıda Nesih hat ile yazılmıştır.
210x150-145x70 mm. Ebatlarında her sayfası 15 satırdır. 1b-18b. Varaklar
arasındadır. Ebru kâğıt kaplı karton cilt içerisindedir. Eser adı içeriğe göre
verilmiştir. Çeşitli şifalı bitkiler ve deva olduğu hastalıklar ile ilgili
bilgileri ile birlikte çeşitli dualar ve havaslardan müteşekkildir. 24 varaktan
itibaren iç ölçülerinde farklılık vardır. Nem lekeleri mevcuttur. Sonda
ilahiler vardır.
25- Kitap – Eser Adı: 6774
Resâ'ilü'l-Müşfîye fî'l-Emrâzi'l-Müşkile
Yazar - Müellif Adı: Hayatî-zâde Mustafâ Feyzî b.
Mehmed b. Ahmed Rûmî (öl. 1151/1738)
Söz başları,
durak ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Mihrabiye basit tezhipli, cetveller
yaldızladır. Dili Osmanlı Türkçesidir. Filigranlı kağıda Nesih hat ile
yazılmıştır. 21 satırdır. 213x145-136x88mm.ebdında, XII+109+III varaktır. Yeşil
bez kaplı mıklepli mukavva cilt içindedir.
Başta kapak içinde 1941m tarihli Feridun Nafiz
Uzluk mülkiyet kaydı, IIb-XIb de fihrist, XIIa.’ da 1199h tarihli Osman b.
Keskin mülkiyet kaydı ve mührü, 1a da 1193h tarihli Ahmed Paşa kaydı, 1205h
tarihli Muhammed Ataullah kaydı ve mührü ile 1243h tarihli Tabip Abdülhak kaydı
vardır. Kenarlarda izahlar vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
Eser içerisinde yer alan eski tespit fişi arka
yüzünde üzerinde İstanbul üniversitesi Tıp Tarih Enstitüsü kaşesi bulunan 1235
tarihli bir reçete olduğu kayıtlı olmakla birlikte böyle bir belgeye
rastlanmamıştır.
26- Kitap – Eser Adı: 6776/1 Risâle-i Feyziye
fî’l-Lugâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiye
Yazar - Müellif Adı: Mustafa b. Mehmed b. Ahmed
et-Tabib, (ö. 1157/1744 )
Cetveller ve söz başları kırmızı mürekkepledir.
Dili, Osmanlı Türkçesidir. Filigranlı kağıda Nesih hat ile yazılmıştır.
210x140-147x80mm. ebadında 1b-103b varaklar arasında, her sayfa 21 satırdır.
Yeşil bez kaplı mıklepli mukavva cilt içerisindedir. Ia.’ da 1359 h tarihli Feridun Nafiz Uzluk
mülkiyet kaydı, 1a.’ da İsmail b. Muhammed Sururi mülkiyet kaydı ve mührü
vardır. Kenarlarda çeşitli nakil ve izahlar vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
37- Kitap – Eser Adı: 6777/2 Düsturü't-Tabib fi Ameli Mizani't-Terkib
Yazar - Müellif Adı: Mustafa b. Mehmed b. Ahmed
et-Tabib, (ö. 1157/1744 )
Cetveller ve söz başları kırmızı mürekkepledir.
Dili Osmanlı Türkçesidir. Filigranlı
kağıda Nesih hat ile yazılmıştır. 210x140-147x80mm. Ebadında, her sayfa
21satırdır. 104a-128b+IV Sayfalar arasında 28 varaktır. Yeşil bez kaplı
mıklepli mukavva cilt içerisindedir. Nem lekeleri mevcuttur.
28-Kitap – Eser Adı: 6779 /1Dürrü'l-Manzûm fî't-Tıb[16]
Yazar - Müellif Adı: Nidâ'î Çelebî Mehmed Ankaravî
(öl. 976/1568)
Başlıklar
kırmızı mürekkepledir. Dili Osmanlı Türkçesidir. Filigranlı kâğıda Talik hatla
yazılmıştır. 225x153-150x80mm. Ebadında, her sayfa 21 satırdır. 1b-15b sayfalar
arasındadır. Sırtı kahverengi bez kaplı modern mukavva cilt içerisindedir. Sonu
noksandır. Başta 1a da ve kenarlarda ve sonda 16a-41a da çeşitli tıbbi
terkipler vardır. 19-26. varaklar arası ters ciltlenmiştir. Nem lekeleri
mevcuttur. Eserin tamamında kâğıt ebatlarında farklılıklar vardır.
29- Kitap – Eser Adı: 6779/3
Dürrü'l-Manzûm fî't-Tıb[17]
Yazar - Müellif Adı: Nidâ'î Çelebî Mehmed Ankaravî
(öl. 976/1568)
Söz başları ve bazı başlık duraklar kırmızı ve
yeşil mürekkepledir. Dili, Osmanlı Türkçesidir. Filigranlı kâğıda Talik hat ile
225x153-155x100mm. Ebadında 14 satır olarak yazılmıştır. 68a-105a Varaklar arasında,
sırtı kahverengi bez kaplı modern mukavva cilt içindedir.
Eser baştan 1 varak
noksan olup son bölümü içerik açısından farklılık arz etmektedir. Nem lekeleri
mevcuttur. Sonda 106a-125b’de başı sonu noksan söz konusu bu risaleye benzer
içerikte terkiplerin yer aldığı bir metin vardır.
30-Kitap – Eser Adı: 6779/4 Lugat-i Müfredât-ı Tıb
Yazar - Müellif Adı:
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kâğıda
Talik hat ile 225x153-bxb ebatta satır sayıları başka başkadır. 126a-147a
varaklar arasında, terimler kırmızı mürekkepledir. Sırtı kahverengi bez kaplı
modern mukavva cilt içerisindedir. Eser baştan ve aralardan noksan olup nem
lekeleri mevcuttur. Eserin tamamında kâğıt ebatlarında farklılıklar vardır.
31- Kitap – Eser Adı: 6779/5 Risâle-i Sıfat-ı Tiryâk
Yazar - Müellif Adı:
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kâğıda
Talik hat ile 225x153-bxb ebadında, Her sayfada satırlarda bxb’dır. eser 147b-187b varaklar arasındadır. Terimler
kırmızı mürekkepledir. Sırtı kahverengi bez kaplı modern mukavva cilt
içerisindedir. Eser adı başlıktan alınmıştır. Eser noksan olup nem lekeleri
mevcuttur. Eserin tamamında kâğıt ebatlarında farklılıklar vardır.
32- Kitap – Eser Adı: 6779/6 Risâle-i Tıb
Yazar - Müellif Adı:
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kâğıda
Talik hat ile 225x153-153x95mm.
Ebadında her sayfası 15 satır olarak yazılmıştır. 188b-212b varaklar arasında,
keşideler siyah mürekkepledir. Sırtı kahverengi bez kaplı modern mukavva cilt
içerisindedir. Nem lekeleri mevcuttur. Eserin tamamında kâğıt ebatlarında
farklılıklar vardır. Kenarlarda ve sonda çeşitli terkipler vardır.
33-Kitap – Eser Adı: 6782 Kitâb-ı Tıbb-i İntihâb
Yazar - Müellif Adı:
Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıdaNesih hat
ileazılmıştır., 200x150-130x70mm. Ebadında, 17 satır olarak I+111+II varaklar
arasındadır. Şirazesi kısmen dağınık, sırtı ve sertabı kahverengi deri kaplı
mıklepli yıpranmış mukavva cilt içerisindedir. Eser adı başlıktan alınmıştır.
Sonda 111a.b.’de Osmanlı Sultanları ve saltanat süreleri, Ia’da Abdurrahman Ağa
mülkiyet kaydı, Ib-IIa’da bir dua ve çeşitli doğum kayıtları vardır. 111.varak
alt köşesi eksiktir.
37- Kitap – Eser Adı: 6787 Mecmua-i Tıb
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları kırmızı mürekkepledir. Dili, Osmanlı
Türkçesi olarak, cedit kâğıda Rika hat ile yazılmıştır. 235x190-150x110mm. Ebadında 15 satır olarak,
15b-62b varaklar arasındadır. Şirazesi
dağınık, ciltsiz olup karton kapak içerisindedir.
Eser adı konusuna göre verilmiş olup çeşitli ilaç
terkiplerinden oluşmaktadır. Eser baştan ve sondan noksan olup 15.varak öncesi
ile 62.varaktan sonrası yoktur.
34- Kitap – Eser Adı: 6788 /1Lugat-i Müfredât-ı Tıb
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları ve keşideler kırmızı mürekkepledir.
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda Nesih hat ile,
203x160-150x90mm. Ebadında her
sayfası 19 satır olarak, I+1b-275a varakları arasındadır. Sırtı ve kenarları
kahverengi deri, kapakları turuncu kâğıt kaplı, mıklepli yıpranmış mukavva cilt
içerisindedir. Eser baştan noksandır. Eser adı konusuna göre verilmiştir. Ib ve 1a’da silik mühürler vardır. Bazı sayfa
kenarlarında çeşitli nakil ve terkipler, sonda 275b-276a’da Tezkire-i
Uli’l-Elbab’dan bir nakil vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
35- Kitap – Eser Adı: 6788/2
Risâle-i Teşrîh-i İnsân
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları ve keşideler kırmızı mürekkepledir.
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda Nesih hat ile,
203x160-150x90mm. ebadında, 19 satır olarak, 277a-282a varaklar arasındadır.
Sırtı ve kenarları kahverengi deri, kapakları turuncu kâğıt kaplı
mıklepli yıpranmış mukavva cilt içerisindedir.
Nem lekeleri mevcuttur. Sonda 282a-285b’de İnsanın yaratılışı hakkında
tasavvufi bir metin,285b-286a’da Müntehab-ı Şifa’dan bir nakil ve bir terkib,
286b-287a ve 288b’de Tezkire-i Uli’l-Elbâb’dan nakiller, 287b’de Tezkire-i
Davud’dan bir nakil ile fevâidler vardır.
46- Kitap – Eser Adı: 6789Tercüme-i Hıfzıssıhha-i Bahri
Yazar - Müellif Adı: Mehmed Raif
Dili,
Osmanlı Türkçesi olarak, Cedid kağıda Nesih hat ile, 247x170-160x90mm. Ebadında her varağıı 13
satır olarak yazılmış olup 101 varaktır. Kahverengi deri kaplı soğuk baskı
yaldız desenli mukavva cilt içerisindedir. Eser ve müellif adı mukaddimeden
alınmış olup Fransız Doktor Mahe’nin aynı adlı eserinin tercümesidir.
37- Kitap – 6790/1 Eser Adı: Risâle-i Tıb
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir. Dili, Osmanlı Türkçesi
olarak, Filigranlı kağıda Nesih hat ile,
205x150-160x115mm. Ebadında 17 satır olarak II+1a-57a varaklar arasındadır.
Yeşil bez kaplı mukavva cilt içerisindedir.
Eser baştan noksan olup eser adı içeriğe göre
verilmiştir. Ib ve IIb’de Hacamatla ilgili takvim vardır. 1a’da Muhammed yazılı
bir mühür sonda da Necmeddin tarafından bazı hayvanların doğum süreleri
yazılıdır. Nem lekeleri mevcuttur.
38- Kitap – Eser Adı: 6790/2 Tercüme-i Hulâsa-i Dîvân[18]
Yazar - Müellif Adı: Cerrâh Mes’ûd
Söz başları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir. Dili, Osmanlı Türkçesi
olarak, Filigranlı kağıda Nesih hat
ile, 205x150-160x115mm. ebadında, 17 satır
olarak 57b-155b varaklar arasındadır. Yeşil bez kaplı mukavva cilt
içerisindedir. Ebu Tahir b. Muhammed Arabi’nin “Hulasa-i Divan fi
Fanü'l-Cerahat” adlı eserinin tercümesidir. Nem lekeleri mevcuttur.
39- Kitap – Eser Adı 6790/3 Risale-i Maraz-ı Bevasir
Yazar - Müellif Adı:
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda
Nesih hat ile, 205x150-160x115mm.ebadında 17 satır
olarak 155b-160b varaklar arasında yer almaktadır. Keşideler kırmızı
mürekkepledir. Yeşil bez kaplı mukavva
cilt içerisindedir. Eserin sonu noksandır.
Nem lekeleri mevcuttur.
40- Kitap – Eser Adı: 6791 Şifaü’l-fuâd li
Hazreti’s-Sultân Murâd[19]
Yazar - Müellif Adı: Zeynelâbidîn Efendi b.Halil
(ö. 1056 /1646 )
Dili, Osmanlı Türkçesi’dir. Filigranlı kağıda Nesih
hat ile, 201x124-130x60mm. ebadında, 13satır olarak yazılmıştır. 68 varak olan
eserin ilk 3 varak cetvelli ve siyah, söz başları gri, bazı varaklar renkli ve
serpme yaldız mürekkepledir. Lacivert
bez kaplı mukavva cilt içerisindedir.
Kenarlarda bazı açıklamalar vardır. Başta iç
kapakta mavi tükenmez kalemle sonradan yazılmış bir fihrist ve eser hakkında
bilgiler vardır. Eser tamir görmüş olup bazı varaklarda mürekkep lekeleri
mevcuttur.
41- Kitap – Eser Adı: 6792/1Cerîdetü’l-Etıbbâ ve Harîdetü’l-Elibbâ[20]
Yazar - Müellif Adı: Kahvecizade, Ahmed b. Hüseyin
Edirneli
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda talik hat ile
215x145-150x82-bxb. mm. Ebadında V+1b-141a varaklar arasında, Cetveller,
söz başları ve bazı rakamlar kırmızı mürekkepledir. Siyah bez kaplı mukavva
cilt içerisindedir. Başta 5 varakta ve kenarlarda çeşitli tıbbi terkipler ve
fevaidler vardır. 1a’da eserin fihristi bulunmaktadır. Nem lekeleri mevcuttur.
42- Kitap – Eser Adı: 6792/2 Tercüme-İ Havâss-ı
Büberiye[21]
Yazar - Müellif Adı:
Zeki Ali (1108/ 1696 ‘da sağ)
Dili,
Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda talik hat ile, 215x145-150x82mm. Ebadında 25 satır
olarak 141b-145b varaklar arasında,
cetveller ve söz başları kırmızı mürekkepledir. Siyah bez kaplı mukavva cilt
içerisindedir. Sonda 145b-147a’da çeşitli ilaç terkipleri vardır. Nem lekeleri
mevcuttur.
43- Kitap – Eser Adı: 6792/3 Tertîb-i Eczâ[22]
Yazar - Müellif Adı: Abdurrahim Muhib
Cetveller ve söz başları kırmızı mürekkepledir.
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda talik hat ile,
215x145-150x82mm. ebadında 25 satır, 147b-151a varaklar arasındadır. Siyah bez
kaplı mukavva cilt içerisindedir. Sonda 151b’de bir ilaç terkibi vardır. Nem
lekeleri mevcuttur.
44- Kitap – Eser Adı: 6792 /4 Risâle der Enva’-i
İlâc-i Bevâsîr
Yazar - Müellif Adı:
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda
talik hat ile, 215x145-150x82mm. ebadında 17satır, 152b-161a varaklar
arasındadır. Cetvel, durak ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Siyah bez kaplı
mukavva cilt içerisindedir. Eser adı başlıktan alınmıştır. Başta 152a’da Yusuf
Efendi-zade mülkiyet kaydı ve bazı terkipler ile sonda 162b’de bazı macun
terkipleri vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
45-Kitap – Eser Adı: 6792/5 Risâle-i Tedbîr-i Fasd[23]
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda
talik hat ile, 215x145-150x82mm.
Ebadında 17 satır olarak 163b-171b
varaklar arasında, Cetvel, durak ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Siyah bez
kaplı mukavva cilt içerisindedir.
Eser adı başlıktan alınmıştır. Başta 163a’da bazı
terkipler sonda 172b-175b’de Makat marazlarının ilaçları hakkında bir metin
vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
46-Kitap – Eser Adı: 6792/6 Gunyetü'l-Lebîb Haysü
lâ Yûcedu Tabîb
Yazar - Müellif Adı: Ali b. Ebî Abdullah Muhammed
el-Kuraşî
Dili, Arapça olarak, Filigranlı kağıda talik hat ile,
215x145-150x82-bxb.ebadında,176b-181a varaklar arasında, Cetvel, söz
başları ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Siyah bez kaplı mukavva cilt
içerisindedir.Sonda 181a-189b’de çeşitli ilaç terkipleri vardır. Nem lekeleri
mevcuttur.
47-Kitap - Eser Adı: 6797/2 Terceme-i Akrabâdîn[24]
Yazar - Müellif Adı: Süleyman Efendi Minkâliyevî
Söz başları ve cetveller kırmızı mürekkepledir.
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda talik hat ile
228x163-162x98mm. Ebadında 21 satır, 78b-118b varaklar arasındadır. Mukaddime
sayfası yaldız cetvelli, mor bez kaplı mukavva cilt içerisindedir.
48-Kitap - Eser Adı: 6797/3 Çay Risâlesi[25]
Yazarı - Müellif Adı: Damad-zâde Ebû’l-Hayr Ahmed Efendi (1665-1742)
Dili, Osmanlı Türkçesi olarak, Filigranlı kağıda
talik hat ile Yalakabad (Yalova)’da
istinsah edilmiş (1154 / 1742), 228x163-155x92mm. Ebadında, 21 satır olarak 119b-121b+I varaklar arasındadır.
Başta 119a’da ve sonda Ia’da ilaç terkipleri ve Ib’de şeyh Sadi’den beyitler
vardır.
49- Kitap – Eser Adı: 6814/1 Havâss-ı Müfredât-ı Tıbb
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları kırmızı mürekkepledir. Osmanlı Türkçesi -Arapça olarak, Filigranlı
kağıda talik hat ile, 208x152-170x80mm.
Ebadında 18 satır olarak, 39b-228b
varaklar arasında yer almaktadır.
Bordo deri kaplı şemseli, zencirekli yıpranmış
mukavva cilt içerisindedir. Eser adı başlıktan alınmıştır. Eser 164a ya kadar
Türkçe, 164b-165a boş, 165b den itibaren Arapçadır. Başta 1a-18a da
Türkçe-Arapça, 18b-22b de Arapça/Farsça-Türkçe şifalı bitkiler sözlüğü, 22b-33b
de fihrist, 33b-36a da bitkiler ve faydalı olduğu hastalıklar cetveli, 37ab de
2. Risale fihristi, sonda 229a-233a da çeşitli macun terkipleri vardır.
50- Kitap – Eser Adı: 6815/2Müntehabât-ı Yâdigâr
Yazar - Müellif Adı: İbn Şerîf (1037/1628de sağ)
Söz başları
kırmızı mürekkepledir. Osmalı Türkçesi olan eser 1158 / 1745 istinsah
edilmiştir. Filigranlı kâğıda Talik hat ile 208x152-170x80mm. Ebadında 18 satır
olarak 234b-333b varaklar arasındadır. Bordo deri kaplı şemseli zencirekli
yıpranmış mukavva cilt içerisindedir.
51- Kitap – Eser Adı: 6816/3 Şifaü’l-fuâd li Hazreti’s-Sultân Murâd[26]
Yazar - Müellif Adı: Zeynelâbidîn Efendi b.Halil
(ö. 1056 /1646 )
Söz başları kırmızı mürekkepledir Osmanlı Türkçesi
ile Filigranlı kağıda Talik hat ile 206x155-155x105mm. Ebadında 21 satır ile 31b-48b
Varaklar arasında yer almaktadır. Sırtı, sertabı ve kenarları kahverengi deri
kaplı mıklepli yıpranmış mukavva cilt içerisindedir. Sonu noksandır. Sonda
49a-50b de bütünlük arz etmeyen ve zahriyede “Bahname” diye isimlendirilen çeşitli terkiplerin yer aldığı bir
bölüm vardır. Nem lekeleri ve mürekkep dağılmaları mevcuttur. Eser tamir
görmüştür.
52-Kitap – Eser Adı: 6816/4 Kitabü’t-Tabîb
fî’l-Edviyeti’l-Müteferrika
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları kırmızı mürekkepledir. Osmanlı Türkçesi
olarak Filigranlı kağıda Nesih hat ile 206x155-165x115mm.
Ebadında, 15 satır olarak 51b-78b varaklar arasında yer almaktadır. Sırtı,
sertabı ve kenarları kahverengi deri kaplı mıklepli yıpranmış mukavva cilt.
Eser adı başlıktan alınmıştır. Aralardan ve sondan
noksandır. Nem lekeleri mevcuttur. Eser tamir görmüştür.
53- Kitap – Eser Adı: 6816/5 Kitabü’t-Teshîl
Yazar - Müellif Adı: Hâcî Paşa Hızır b. Alî Aydınî
(öl. 820/1417)
Osmanlı
Türkçesi ile Filigranlı kağıda Nesih hat ile, 206x155-165x115mm. Ebadında 15
satır olarak 79b-86b varaklar
arasında, söz başları kırmızı mürekkepledir. Sırtı, sertabı ve kenarları
kahverengi deri kaplı mıklepli yıpranmış mukavva cilt içerisindedir..
Eser aralardan ve sondan noksandır. Nem lekeleri
mevcuttur. Eser tamir görmüştür.
54- Kitap – Eser Adı: 6816/6 Risâle-i Kimyâ
Yazar - Müellif Adı:
Osmanlı Türkçesi ile, Filigranlı kağıda Nesih hat
ile 206x155-bxb bxb.mm. ebadında,
87b-150b+III varaklar arasında,
Keşideler siyah mürekkepledir.
Sırtı, sertabı ve kenarları kahverengi deri kaplı mıklepli yıpranmış mukavva
cilt içerisindedir.
Eser adı 87a’dan alınmış olup aralardan ve sondan
noksandır. Nem lekeleri mevcuttur. Eser
tamir görmüştür.
55-Kitap – Eser Adı: 6824 Lugat-i Müfredât-ı Tıb
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları kırmızı mürekkepledir. Osmanlı Türkçe
ile Filigranlı kâğıda Nesih hat ile 197x150-160x105mm.
Ebadında,15 satır olarak yazılan eser 352 varaktır.
Soğuk baskı desenli kahverengi deri kaplı, mıklepli
mukavva cilt içerisindedir. Eser adı içeriğe göre verilmiştir. Eser baştan ve
sondan noksan olup nem lekeleri mevcuttur.
56- Kitap – Eser Adı: 6825 Yâdigâr-ı İbn Şerîf
Yazar - Müellif Adı: İbn Şerîf (1037/1628de sağ)
Söz başları ve cetveller kırmızı mürekkepledir.
Yunus b. Veli tarafından Osmanlı Türkçesi ile Filigranlı kâğıda Nesih hat ile 240x170-163x88mm.
Ebadında 17 satır ve II+172+III varak
olarak istinsah edilmiştir. Soğuk baskı yaldız desenli kahverengi deri kaplı
mukavva cilt içerisindedir.
Sonda 989h tarihli mülkiyet kaydı, başta ve çeşitli
terkipler vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
57- Kitap – Eser Adı: 6831Dürrü'l-Manzûm fî't-Tıb[27]
Yazar - Müellif Adı: Nidâ'î Çelebî Mehmed Ankaravî
(öl. 976/1568)
Osmanlı Türkçe ile Filigranlı kağıda Talik hat ile Osmanlı Türkçesi olarak,
210x155-165x90mm. ebadında her sayfa 19 satırdır. Eser 16 varaktır. Başlıklar
kırmızı mürekkepledir. Ebru desenli karton kapaklı üzeri beyaz kağıt kaplı cilt
içerisindedir. Baştan ve sondan noksan olup yazı türü yer yer farklıdır. Sonda
12 varak, başı ve sonu eksik, kağıt boyutu farklı tasavvufi bir manzume vardır.
Nem lekeleri mevcuttur.
58-Kitap – Eser Adı: 6832Tercüme-i Devâ
Yazar - Müellif Adı:
-Osmanlı Türkçe ile Filigranlı kağıda Rika hattı
ile 172x128-bxb bxb.mm. Ebadında 92 varaktır.
Eser adı konusuna göre verilmiştir. Baştan fihrist
kısmından noksandır. Bitiş cümlesi
41a’dan alınmış olup Molla İsmail Efendi mülkiyet kaydı bulunmaktadır. Eser
aynı içerikle 77a’ya kadar devam etmektedir. 78-88 arası boş olup 88b-92b’de
çeşitli terkipler vardır.
59- Kitap – Eser Adı: 6833Tedbirât-ı Ebu Ali Sina
Yazar - Müellif Adı:
Seyyid Mustafa b. Seyyid Sinan tarafından 967 / 1560 tarihinde Osmanlı Türkçe
ile Filigranlı kağıda Nesih hat ile istinsah edilmiştir. 210x155-140x75mm. Ebadında 11 satır ve I+95 varaktır. Söz başları kırmızı
mürekkepledir. Şemseli kahverengi deri kaplı yıpranmış mukavva cilt üzerine kâğıt
kaplıdır.
Eser adı başlıktan alınmış olup zahriyede “Kitabu’l- Mühimmat” ve “Gayetü’l-Beyan”
isimleri de zikredilmektedir. Nem lekeleri mevcuttur. Başta iç kapak, Iab , 1a
ve kenarlarda ve sonda 95b-98b’de çeşitli terkipler vardır.
60-Kitap – Eser Adı: 6834/1
Risale-i Maraz-ı Bevasir[28]
Yazar - Müellif Adı:
Osmanlı Türkçe ile Filigranlı kâğıda, Talik hat ile
195x140-bxb-bxb mm. Ebadında, 1b-5a
vaklat arasında, Söz başları, keşide ve duraklar kırmızı mürekkepledir.
Şirazesi dağınık olup ciltsi,z kağıt içerisindedir. Nem lekeleri mevcuttur.
61- Kitap – Eser Adı: 6834/2 Tercüme-i Bâh-Nâme-i
Pâdişâhî [29]
Yazar - Müellif Adı:
Söz başları, keşide ve duraklar kırmızı
mürekkepledir. Osmanlı Türkçesi ile Filigranlı kâğıda Talik hatla
195x140-bxbmm. ebadında, satırlar her varakta bxb olup, 6b-18a sayfalar
arasında, Şirazesi dağınık olup ciltsiz kağıt içerisindedir. Nem lekeleri
mevcuttur.
Sonuç olarak; Koleksiyonda, müellifi
tanınmış ve tıp literatüründe önemli yeri olan tabiplerin ve eserlerin yanında
tedavi yöntemlerinin ya da çeşitli terkiplerin listelendiği, küçük
uygulamaların anlatıldığı kitapçıkları ve yazanın ya da derleyenin genellikle
meçhul olduğu tıp ile ilgili eserler de bulunmaktadır. Yazma eser bulunan bütün
kütüphanelerde olduğu gibi Uzluk koleksiyonunda da el yazmaları arasında da bu
tip eserlerden çok miktarda bulunmaktadır. Bu eserler bazen belli bir konu
üzerindeki bilgilerin derlemesi olabileceği gibi genellikle tıbbi notlar, ilaç
terkipleri, dualar, tılsımlar vb. eski tıbbın kapsamına giren çok değişik
notlardan da meydana gelmektedir. Bu kitapların zahriye sayfalarında,
derkenarlarında bulunan Nafiz Uzluk’n özel notları bu koleksiyanu daha da
değerli kılmaktadır.
Konya
Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü kütüphanesinde özellikle nafiz Uzluk
koleksiyonunda. Klasik İslam tıbbının önemli eserlerinin nadide örnekleri
dikkat çekmektedir. Çeşitli tıbbi mecmualar, ders notları, araştırma raporları
vb. çok değişik konulardaki el yazmalarının yanında tıp dışındaki ilimlere ait
konularda yazmalar da mevcuttur. Sempozyumun konusu tıp tarihi ve müzeciliği
olduğundan araştırmamız tıbbi eserlere yoğunlaştı fakat astronomi, felsefe,
tasavvuf, edebiyat, sanat tarihi gibi çok değişik araştırma alanlarında da
zengin eserler başka bir araştırmanın konusunu teşkil edecek kadar önemlidir.
K A Y N A K Ç A
Alparslan, A., Osmanlı Hat Sanatı Tarihi,
Yapı Kredi Yayınları, İstanbul,1999. Arseven, C.E., Les
Arts Decoratifs Turcs, M.E.B., İstanbul, 1952.
Ayverdi,
E.H., Fatih Devri Hattatları
ve Hat Sanatı, İstanbul, 1953.
Baltacıoğlu, İ.H., Türklerde Yazı Sanatı,
Ankara, 1958.
Çetin, N.M., “İslam
Hat Sanatının Doğuşu ve Gelişmesi (Yakut Devrinin Sonuna Kadar)” İslam Kültür Mirasında Hat Sanatı,
IRCICA, İstanbul, 1992.
Çığ,
K., Hattat Hafız
Osman Efendi, İstanbul, 1945.
Karpuz, H. ve Şafak,
Y., “Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi (SÜSAM) Uzluk
Arşivi’nin Mevlevilik ve Tıp Tarihi Açısından Önemi”, Prof.Dr. Feridun Nafiz Uzluk Armağanı,
X.Millî Mevlâna Kongresi, Tebliğler, C.II, Selçuk Üniversitesi
Basımevi, Konya, 2003.
Mahir, B., “Topkapı
Sarayı Kütüphanesi’nin Kur’an Koleksiyonu”, Türkiyemiz,
S.67,
1992.
Şafak,Y., “Uzluk
Ailesi’nin Mevlevîlik Araştırmalarına Katkıları” Prof.Dr.
Feridun Nafiz Uzluk Armağanı, X.Millî Mevlâna Kongresi, Tebliğler,
C.II, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya, 2003.
Ülker, M., Türk Hat
Sanatı, T.İş Bankası Yayınları, Ankara, 1987.
Ünver,S.,
Türk İnce El
Sanatları Tarihi Üzerine.
Yazır, M.B.,
Medeniyet Aleminde Yazı Ve İslam Medeniyetinde Kalem Güzeli, C. I- II-III,
D.İ.B. Yayınları, Ankara,1981.
[1]Top. Ar.III,860-861
[2] Şen, Fatma Zeliha,
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Müzesi Kütüphanesi El Yazması
Koleksiyonu,Sağlık Tarihi Sempozyumu, İstanbul 2016, s.61.
[3] Tıb: Her biri kendi başına
bir devâ olan edviye-i basiteden sayılan nebatlar ve bunlardan bahseden tıp
kitabı.
[4] Bkz. Bedizel Zülfikar
Aydın, “Ebulfeyz Mustafa Efendi ve Ünlü Eseri Risale-i Feyziyye’ye ait yeni
bilgiler”, İlmi Araştırmalar 6, İstanbul 1998, s.289-294.
[5] Akkuş, Mücahit, Siyâhî
Karamanî Larendevî’nin Mecmâ’-i Tıp Adlı Eseri (Gramer-Metin-Sözlük), Erciyes
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
Kayseri, 2008.
[6] Onyedinci Yüzyılda Kaleme
Alınmış Bir Tıp Ve Eczacılık Sözlüğü: Lugât-I Müşkilât-I Eczâ
[7] Os. Mü. III,227.
[9] 42 By.6415/2; İBB
MC-Yz-K0110
[12] Os. Mü.III., 219; İBB.
Mc. Yz.k.0360
[13] 05 Ba.1852; 06Mi, Yz A
8251.
[14] 42 BY 3763
[15] Top. Ar. III, 860-861
[16] 34 Sü-Tarlan 173/4
[17] İBB MC_Yz_K_0469.
[18] 34 Byzt Veliyüddin Ef.
2548; İBB MC_Yz_O_0020_01.
[19] İBB MC_Yz_K_0110.
[21] 42 By 5485/2.; Zuhal
Kültüral- Aylin Koç, “Zeki Ali’nin Tercüme-İ Havâss-I Büberiyye Risalesi”
Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Aralık 2015, s.272-282
[22] 42 BB 7614/5; İBB
Bel_Osm_K.01038/02.
[23] 34 Sü Es.Ef 1336.
[24] İBB MC_Yz_K_0360
[25] Ahmet ACIDUMAN, Dâmâd-zâde Ebû’l-hayr Ahmed
Efendi Ve Çay Risâlesi Üzerine Bir Çalışma”; Türkiye Klinikleri–Tıp
Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi; Yıl: 2008 , Cilt: 16 , Sayı: 3; İslami Tıp Yazmaları
Kataloğu s.122.
[27] 34 Sü-Tarlan 173/4;İBB
MC_Yz_K_0469
[28] 42 By 7281
[29] İBB MC_Yz_K_0491
Yorumlar