ILGIN LALA MUSTAFA PAŞA CAMİİ KÜTÜPHANESİ

Bekir ŞAHİN

Lala Mustafa Paşa Külliyesi 1576 1584 yılları arasında yapılan Mimar Sinan’nın, Osmanlı külliyeleri içinde önemli yer tutan yapılar topluluğudur. Lala Mustafa Paşa Külliyesi’nin çarşı ve kervansarayı ağırlık noktasını teşkil etmektedir. Vakfiyesinde külliye; cami, sıbyan mektebi, imaret, tabhane adları, çarşı (arasta), iki han fırın, mutfak, medrese, hamam, dükkanlar, çeşme - şadırvan sebil, samanlık, odunluk, hela, görevli odalarının yanında cami kütüphanesi önemlidir. Lala Mustafa Paşa Camiinde tek minareli, tek kubbeli kare planı uygulanmıştır; minber, mihrap, kürsü, mahvil ve iç süslemeler açısından orijinal mimari özelliklere sahiptir.

 Lala Mustafa Paşa vakfiyesinde: Ilgın′da birbirine bitişik kıble tarafından vâkıfın camisinin haremi ve imaretinin odun anbarı, doğudan Heftepazarı denen çarşı, kuzeyden boş arazi ve vâkıfın dükkanları, batıdan yine vâkıfın dükkanları ile sınırlı 25 adet dükkanı, bu dükkanlara Kıble tarafından odun anbarına, doğudan dükkanlara, kuzeyden ve batıdan ana yola hudut olan birbirine bitişik hânûtları, mevcut olan iki han′in haremine yakın düşen birbirine bitişik hanlar, ile bu hanlara bitişik kıble tarafından İsmail Bahçesi, doğudan umumi yol, kuzeyden haremin kapısı, batıdan iki hanın haremleri ile sınırlı dört adet dükkanından[1] bahsedilirken kütüphanenin adı geçmemektedir. Demek ki kütüphane bu vakfiyeden sonra tesis edilmiştir    Lala Mustafa Paşa camii kütüphanesi kitaplarının camiden ne zaman çıkartıldığı bilgisine ulaşılamamıştır. Ancak uzun yıllar Ilgın Müftülüğünde korunduğu görülmüştür.   Ilgın müftülüğü tarafından Lala Mustafa Paşa külliyesinde yer alan sübyan mektebine 2014 yılı başlarında taşınmış ve burada korunmaya alınmıştır. Burada bulunan 13 adet Kuran-ı Kerim  23/12/2014  tarihinde Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğüne oradan da 29/09/2015 tarihinde Konya Yazma Eserler bölge Müdürlüğüne devredilmiştir. Bu Kura’n-ı Kerimler arasında Lala Mustafa Paşa’nın Önce Suriye’nin Kuzeyinde bulunan Kuneytra  Camii’ne; sonra, bu camiye başka bir Mushaf vererek bu mushafı Ilgın Lala Mustafa Camii’ne vakfetmiş olduğu Kur’an’da yer alan vakfiyeden anlaşılmaktadır. Üç hilal filigranlı kağıda muhakkak hatla yazılan, 265 demirbaş numarasıyla ılgın Müftülüğü kütüphanesinde de kaydı bulunan bu Mushaf hat, tezhip ve cilt yönüyle nefis bir eserdir. Adı geçen camiye ait olan   diğer Kura’ı Kerimlerde kitap sanatları ve kitap vakfiyeleri açısından incelenmeye değerdir.

Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü ve Ilgın Müftülüğü uzman ve görevlilerinden oluşturulan bir komisyon marifetiyle 08/11/2015 tarihinde kütüphanede bulunan kitapların tekrar tespiti yapılmıştır. 

Komisyonca 159 adet yazma ve 384 adet matbu kitap tespit dilerek bu kitaplar Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğüne teslim edilmiştir. Bu sayım esnasında bu kütüphaneye ait kütüphane kayıt defteri ortaya çıkmıştır. Bu defterde anılan kütüphaneyle ilgili bir takım sorulara da cevap bulunmuştur. Bu deftere göre:

Ilgın Müftüsü Seydişehir kazası Çalmanda köyünden Abdullah Hilmi b. Muhammed Efendi mülkünde olan 238 adet kitap camii şeriften çıkarılmamak üzere erbabı tarafından mütalaa edilmek üzere vakfedildiği ifade edilmektedir. Ayrıca bu kitaplardan otuz üçünün adı geçen müftünün kayınpederi Bozkırlı Said Efendi Hoca’ya ait olduğu bilgisi de yer almaktadır. Bu defter 1952 tarihinde Hüseyin  b. Muhammed Emin Konevi tarafından düzenlenmiştir.  238 kitap konularına göre ayrılarak tek tek isimleri verilmiştir.

Buradaki özellikle yazma eselerin zahriye ve unvan sayfalarında kitap vakfiyelerine de rastlanmıştır: Buraya kitap vakfeden vâkıflar arasında; Teslime Hatun ve Muhammed Efendi b. Murad Efendi isimleri dikkati çekmektedir. Selvi Zade Muhammed Efendi b.Süleyman Efendinin de vakıf kitabı bulunmaktadır. Ayrıca Hacı Numan Efendinin 1280(1863/1864) tarihli bir vakıf kaydına da rastlanmıştır. En eski vakıf kaydı ise 1205 (1790/1791) tarihlidir. Bazı kitaplardaki kayıtlar ise 1288 (1871/1872 )tarihlidir. Bu vakfiyelerden anlaşıldığına göre Ilgın Lala Mustafa Paşa Külliyesi’nde yer alan camide bulunan kütüphane külliye yapıldıktan çok sonra tesis edilmiştir. Ilgın’da Lala Mustafa Paşa Camii’nde  999 H. (1590/1 M.) yılında 73 kitapla aynı adla Ilgın’da kurulduğu düşünülen bu kütüphane önemli bir cami kütüphanesindir.

Ilgın Şeriyye sicinde: Ilgın kazasında bulunan Mustafa paşa vakfı şerifi Büyük Camii şerifi derununda bulunan 90 adet kitabın ismleri zikredilmiştir. Bu belge  27 zilhicce 1286 ( 30 Mart 1870) tarihlidir.( Ilgın ŞS,261, s.186.) Konya Vilâyeti Salnamesinin 1305/1887  yılına ait nüshasında (S. 246) bu kütüphanede kitap mevcudu 30’ dur, 1317 /1899  yıllığında 100 yazma 11 basma eserdir. (S.124); Maarif salnamelerinde 1316 /1898 ve diğer yıllarda kitap sayısı 73 tür.

 Kütüphanenin koleksiyonu medrese öğrencilerinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek dinî ilimlerle ilgili zaman zaman sayılar değişse de son zamanlarda 500 civarında eserden oluşmaktaydı.

---

[1] Konya Yusuf Ağa Kütüphanesinde 7710 numaralı defterde bulunan Ilgın’da “Lala Mustafa Paşa Vakfı” na ait Şevval 985 hicri (Aralık 1577 M.) tarihli Arapça vakfiyenin çevirisidir.