CUMHURİYETİN 100. YILINDA TÜRKİYE’DE YAZMA ESER KÜTÜPHANELERİ
Bekir ŞAHİN
ÖZET
Her kurum ve kuruluş için 100. yılın sembolik bir değeri vardır
ve ayrı bir önem taşır. 2023’te Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluşunun 100.
yılıdır. Bu münasebetle kalıcı bazı çalışmalar yapılmaktadır. Türk milleti,
tarihi derinliği, kültürel birikimiyle önemli bir medeniyete sahiptir. Ayrıca
henüz sınırları tam olarak belirlenememiş bir medeniyet coğrafyası içerisinde
bulunmaktadır. Türklerin bugün yeryüzünde var olan milletler içerisinde devlet
kurma becerisini gösteren önemli birkaç milletten biri olduğunu söylemek bir
tarihi gerçektir. Bu muazzam tarih içerisinde başlangıçtan itibaren ortaya çıkan
siyasi yapılar elbette büyük devlet ve siyaset adamlarının çabalarıyla oluşur.
İlim ve bilim adamlarımızın ürettikleri kitaplar, bunların muhafaza edildiği ve
hizmete sunulduğu kütüphaneler; O devlet adamlarını yetiştiren akıl bilgi ve
kültürün temellerinin oluşmasında önemli rolleri üstlenmişlerdir. Cumhuriyetin
100. yılında Medeniyet tasavvurumuzun birinci derece kaynaklarından olan el
yazması eserlerin bulunduğu yazma eser kütüphaneleri bu çalışmada
anlatılacaktır.
Anahtar kelimeler: Yazma eserler, Kataloglama, Kütüphane, Nadir matbu,
Kitap, Vakıf.
ON THE 100TH ANNIVERSARY OF THE REPUBLIC MANUSCRIPT LIBRARIES IN
TURKEY SUMMARY
For every institution and organization, the 100th year has a
symbolic value and carries a special importance. In 2023, it is the 100th
anniversary of the establishment of the Republic of Turkey. In this connection,
some permanent works are carried out. The Turkish nation has an important
civilization with its historical depth and cultural accumulation. In addition,
it is located in a civilization geography whose borders have not yet been fully
determined.It is a historical fact to say that the Turks are one of the few
nations that show their ability to establish a state among the nations that
exist on earth today. The political structures that emerged from the very
beginning in this magnificent history are of course formed by the efforts of
great statesmen and politicians. The books produced by our scientists and
scientists, the libraries where these are kept and put into service; They played
an important role in the formation of the foundations of wisdom, knowledge and
culture that raised those statesmen. In the 100th anniversary of the Republic,
manuscript libraries, which are one of the primary sources of our civilization
vision, will be explained in this study. Keywords: Manuscripts, Cataloging,
Library, manuscript, Book, Foundation.
Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye’de Yazma Eser Kütüphaneleri
Anadolu Selçukluları, Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde kütüphane kurma
gayretlerinin aralıksız sürdüğü Anadolu topraklarının 900 yıllık bir kütüphane
geleneği vardır. Kadim geleneğe sahip yazma eser kütüphaneleri, Türkiye
Cumhuriyeti devrinde de dimdik ayakta durmaktadır. Günümüzde yazma eser
kütüphanelerinde bulunan kitapların büyük bir çoğunluğunun Anadolu Selçuklu
kütüphanelerine ait olduğu bilinmektedir. Ayrıca Erzurum’daki Saltuk'lu,
Diyarbakır ve Mardin’deki Artuk'lu Kastamonu’daki Candaroğlu kütüphaneleri
beylikler döneminden kalan eserlere de rastlanmaktadır. Bu kütüphanelerde
bulunan kitaplar, 1918’de kurulan Umumî Kütüphane’ye devredilenlerle birlikte,
Süleymaniye medreselerine ait bir binada toplanarak Süleymaniye Kütüphanesi
kurulur. İstanbul’daki önemli kütüphanelerden sadece Ragıp Paşa, Atıf Efendi,
Köprülü, Nuruosmaniye, Kütüphane-i Umumî (Bayezid Devlet Kütüphanesi), Murad
Molla, Feyzullah Efendi (Ali Emirî) ve Hacı Selim Ağa kütüphaneleri yerlerinde
kalmıştır. Osmanlının son döneminde varlığını sürdüren, Cumhuriyet ile kütüphane
koleksiyonlarının arasında, kapananlar, başka kütüphaneye devredilenler, ihmal
edilenler, kötü şartlarda saklananlar veya başka sebeplerle zarara uğrayanlar
olsa da pek çok kitap günümüze ulaşmıştır . Cumhuriyet’in ilanından günümüze
kadar olan süreçte yazma eserler kütüphaneleri sürekli değişim ve dönüşümler
geçirmişlerdir. Kültürel hafızanın en önemli taşıyıcı, aktarıcı ve
koruyucularından olan bu kütüphanelerin dönemin siyasi ve kültürel iklimine
paralel olarak yeniden şekillendiği, tanımlandığı ve adlandırıldığı
görülmektedir. Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte, Osmanlı döneminden kalan
kütüphaneler yeniden düzenlenir. Cumhuriyet anlayışını temsil etmesine ve
yerleşmesine katkıda bulunacağı düşüncesiyle yeni kütüphaneler açılmaya
başlanır. Bu konuda ilk önemli uygulama 1924 yılında çıkarılan 03.03.1340 tarih
ve 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu çerçevesinde Evkaf Nezareti’ne bağlı olan
vakıf kütüphaneleriyle cami ve medrese kütüphaneleri bir merkezde toplanır. 1
Kasım 1925 tarih ve 677 sayılı Tekke, Zaviye ve Türbelerin Seddine,
Türbedarlıklarla Birtakım Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun’la Maarif
Nezaretine devredilen/ kapanan,1928’den sonra “nadir eser” veya “özel araştırma
kütüphanesi” vasfı kazanan bu kütüphanelerde çalışan hafız-ı kütübler farklı
kurumlarda görevlendirilmiştir. Erken Cumhuriyet döneminin siyasi ve kültürel
gelişmenin ve dönüşmenin önemli parçalarından biri; 1911’de kurulan ve 1931’de
kapatılan Türk Ocakları’nın mirası üzerine kurulan, Türkiye’nin kültürel
yaşamında 1932’den 1951’ye kadar etkin olan Halkevleri Kütüphaneleri ve Halk
Okuma Odaları’ndan açılır. Bu kütüphanelerden pek az iz kalmamıştır.
Kapatıldıktan sonra koleksiyonları çoğunlukla Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı
kütüphanelere devredilmiştir. İstanbul’da 1950-1970 yılları arasında özel
kurumların yanı sıra devlet eliyle halk ve çocuk kütüphanelerinin kurulmasının
hızlandığı görülmektedir. Yaklaşık 40 yıl önceki İstanbul’da toplam 379
kütüphane bulunmaktadır. Bunlardan müze ve yazma eser kütüphaneleri sadece 15
adettir. Osmanlı bakiyesi kimi kütüphanelerin kapandığını, bazılarının başka bir
kuruma devredildiğini , bir kısmının da varlığını sürdürmekle birlikte kamuya
hizmet sunmaktan vazgeçtiğini, ya da başka bir adla hizmet sunduğunu söylemek
mümkündür. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kütüphanelerde bulunan yazma
eserlerin devlet eliyle sistemli bir şekilde kataloğunu hazırlama teşebbüsleri
ya hiç başlamamış ya yarım kalmış veya çok az miktarda neticeye ulaşmıştır. Bu
teşebbüslerin en önemlilerinden birisi; Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu
(TÜYATOK) çalışması, Kütüphaneler Genel Müdürlüğü’nün 12 Nisan 1978 tarihli
onayı ile başlatılmıştır. Bu çerçevede 1978’de Kültür ve Turizm Bakanlığı
Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü bünyesinde Türkiye Yazmaları Toplu
Kataloğu Merkez Bürosu; 1979’da İstanbul’da Süleymaniye Kütüphanesi bünyesinde
merkeze bağlı olarak TÜYATOK Şubesi faaliyete geçmiştir. Bu projenin
eksikliklerine rağmen kapsamı, amacı, çalışanların gösterdiği çabayı ve iyi
niyeti göz önüne alarak Türkiye’deki yazma eserlerin bibliyografik denetiminin
yapılmasında büyük katkısı olmuştur. Yapılan çeşitli sayımlara göre Türkiye
kütüphanelerinde 500.000 cilt içinde 1000 000 civarında yazma eser/risâle
bulunduğu düşünülmektedir. Özel kütüphane ve koleksiyonlarla daha da artacak
olan bu sayının kesin sonucu yazma eserlerin kataloglanması süreci
tamamlandığında ortaya çıkacaktır. Günümüzde Türkiye Yazma Eserler Kurumu’na
bağlı olarak faaliyette gösteren 22 kütüphane vardır. Bunların dışında;
müzelerde, üniversite kütüphanelerinde, bazı vakıf, banka ve özel kurum ve
kuruluşlarının kütüphanelerinde de yazma eserler bulunmaktadır. Bu kütüphaneleri
bütün özellikleriyle burada vermek bu yazının amacı ve hacmini aşacağı için
yalnızca Türkiye Yazma Eserler Kurumu’na bağlı kütüphanelerle ilgili bilgilere
yer verilmiştir. Türkiye’nin 2000’li yıllardan itibaren gittikçe zenginleşen
kültürel birikim ve çeşitliliğinin kütüphaneler aracılığıyla temsil edildiği ve
paylaşıldığı gözlenmektedir. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı (TÜYEK);
28.12.2010 tarihinde kurulması bu alanda bir milat olarak kabul edilebilir. Öte
yandan, son yıllarda teknolojinin beraberinde getirdiği yenilikler ve
kolaylıklardan yalnızca Türkiye kütüphaneleri değil, bütün dünyadaki
kütüphanelerde yararlanmaktadır. Yazma eser kütüphanelerinin neredeyse tamamının
kataloglarına internet üzerinden erişilebilmektedir. Burada, okurların,
araştırmacıların ve öğrencilerin ziyaret etmeye devam ettiği Türkiye Yazma
Eserler Kurumu Başkanlığı (TÜYEK)’na bağlı kütüphaneler kısaca tanıtılmıştır.
TÜRKİYE YAZMA ESERLER KURUMU BAŞKANLIĞI Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı
(TÜYEK); 28.12.2010 tarihinde kabul edilen 6093 sayılı Türkiye Yazma Eserler
Kurumu Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ile kurulmuştur. Büyük
çoğunluğu Selçuklu ve Osmanlı medeniyetleri dönemine ait olan yazma eserler;
tarih, sanat, edebiyat, din, uygulamalı bilimler ve diğer pek çok alanda meydana
getirilmiş olan önemli taşınır kültür varlıkları olup, bu eserlerin korunması ve
gün yüzüne çıkarılması; kültürümüzün dünyaya tanıtılması, gelecek kuşaklara
aktarılması ve bilimsel çalışmalara kaynak teşkil etmesi bakımından önem
taşımaktadır. Bu gerekçeler doğrultusunda çıkarılan 6093 sayılı kanun,
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş için yapılan düzenlemeler kapsamında
değiştirilmiştir. Anayasada gerçekleştirilen yeni hükümet sistemine geçiş için
yapılan değişikliklere uyum sağlanması amacıyla bazı kanun ve KHK’larda
değişiklik yapılması amacıyla, 10.05.2018 tarihli ve 7142 sayılı Kanunun verdiği
yetkiye dayanılarak, Bakanlar Kurulu’nca 02.07.2018 tarihinde 703 sayılı KHK
çıkarılmıştır. Söz konusu KHK’nın 103’üncü maddesi ile 6093 sayılı kanunun adı
“Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığının Muafiyetlerine İlişkin Kanun”
şeklinde değiştirilmiş, 1’inci ila 12’nci maddeleri ile eki (I), (II), (III) ve
(IV) sayılı cetvelleri yürürlükten kaldırılmıştır. TYEK Başkanlığı teşkilatı ile
ilgili yeni düzenlenme Cumhurbaşkanlığı tarafından; 15.07.2018 Tarihli ve 30479
Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan, Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve
Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkındaki 4 nolu
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 50’nci bölümünde yapılmıştır. Bu bölümün
uygulanmasını sağlamak ve mevzuatla kendisine verilen görevleri yerine getirmek
üzere Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı, tüzel kişiliği haiz, özel bütçeli ve
merkezi İstanbul’da olan Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı kurulmuştur.
Başkanlığın görevleri; el yazması eserler milletimizin bin yıldan daha fazla
zamanda biriktirdiği bilgi, birikim ve değerlerini oluşturmakta, geçmişe dönük
hafızanın en önemli kaynaklarından birini teşkil etmektedir. Çok değerli bu
eserleri günün teknolojisinden de yararlanarak korumak, ihtisaslaşmış kadroyla
yapılacak çalışmalarla günümüz insanının kolayca yararlanacağı şekle sokmak
kurumun en başta gelen görevlerindendir. Başkanlığın taşra teşkilatı olarak
Ankara, İstanbul ve Konya bölge müdürlükleri kurulmuştur. Bu bölgelere bağlı
toplam 17 adet kütüphane müdürlüğü bulunmaktadır. 6093 sayılı kanunun kabul
edildiği 2010 yılı sonuna kadar Kültür Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel
Müdürlüğüne bağlı ve onun idaresi altında olan tüm halk ve yazma eser
kütüphaneleri, bu tarihten sonra bir ayrıştırmaya tabi tutulmuş, bu kapsamda tüm
yazma eser kütüphaneleri ile halk kütüphanesi olup da içinde kayda değer yazma
ve nadir basma eser bulunduran halk kütüphanelerinin yazma eser bölümleri
ayrılmış ve yeni adlarla kütüphane müdürlükleri oluşturulmuştur. Başkanlığa 4
Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle; Osmanlı Türkçesi, restorasyon,
konservasyon, dijitalleştirme teknolojileri ile hat, tezhip, ebru, ciltçilik
gibi Türk el sanatlarıyla ilgili sertifikalı veya sertifikasız eğitim
programları ve kurslar düzenlemek amacıyla Araştırma ve Eğitim Merkezi kurabilme
yetkisi, ayrıca, başkanlığın görev ve hizmetleri ile ilgili döner sermaye
işletmesi kurabilme yetkisi verilmiştir. Merkez teşkilatında görünen Araştırma
ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü ile Döner Sermaye İşletme Müdürlüğü henüz
oluşturulmamıştır.
YAZMA ESERLER İSTANBUL BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ Süleymaniye Yazma
Eser Kütüphanesi Süleymaniye Kütüphanesi; Süleymaniye Külliyesi’nin birinci ve
ikinci medreselerinin kütüphane olarak düzenlenmesiyle oluşmuştur. İçinde,
değerli yazma ve nadir matbu eser koleksiyonları bulunmaktadır. İstanbul’un
çeşitli bölgelerinde bulunan kütüphanelerdeki kitaplar burada toplanmıştır.
Ekserisi İstanbul’da bulunan, Anadolu’nun farklı vilâyetlerinde kurulan,
korumasız, ve hizmet veremez durumda olan ve çoğunluğu vakıf olan kütüphaneler,
Evkaf Nezareti tarafından biraya toplamaya karar vermiştir. Bazı kitaplar, I.
Dünya Savaşı sebebiyle Sultan Selim’de Medresetü’l-Mütehassısîn’e nakledilmiş
(1914) . Daha sonra Süleymaniye medreselerinde nakledilmiştir.
Medresetü’l-Mütehassısîn’e götürülen kitaplarla 1918’de Süleymaniye Umumi
Kütüphanesi ortaya çıkmıştır. Kütüphaneye Süleymaniye adının verilmesinde,
Süleymaniye Koleksiyonu’nun payı vardır. Külliyenin 1557’de hizmete açılmasından
sonra buraya saray kütüphanesinden taşınan bazı kitaplar ile kütüphanenin nüvesi
oluşturulmuştur. Zamanla caminin içinde biriken ve giderek çoğalan kitaplar cami
içerisindeki kütüphane yanında Medresetü’l-Mütehassısîn’e nakledilen Âşir
Efendi, Beşir Ağa, Çelebi Abdullah Efendi, Çorlulu Ali Paşa, Damad İbrâhim Paşa,
Esad Efendi, Hâfız Ahmed Paşa, Kılıç Ali Paşa, Lâleli, Mesih Paşa, Molla Çelebi
kütüphaneleri 1918’de da buraya konulmuştur. Yönetimi Vakıflar vakıflara ait
olan kütüphaneler, 1924 yılında Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu ile Maarif Vekâleti’ne
bağlanmıştır. Cami, tekke ve medreselerde bulunan kitaplıkların bir kısmı
Süleymaniye Umumi Kütüphanesi’ne, bir kısmı da Eyüp’te Hüsrev Paşa, Çarşamba’da
Murad Molla, Lâleli’de Râgıb Paşa, Üsküdar’da Hacı Selim Ağa kütüphanelerine
taşınmıştır. Birinci medrese önce, Ankara Etnografya Müzesi için biriktirilip
hazırlanan müzelik eşyaya ayrılmışken Ankara’da Etnografya Müzesi binasının
yapımı tamamlanıp koleksiyon 1927’de oraya gönderilince burası Süleymaniye
Kütüphanesi Müdürlüğü’ne tahsis edilmiştir. Günümüzde Süleymaniye Kütüphanesi,
yazma ve nadir matbu eserleri bünyesinde barındıran, yerli ve yabancı
araştırmacılara hizmet veren bir kuruluş durumundadır. İçerisinde 150 civarında
koleksiyona sahiptir. Kütüphanede cilt, tezhip, minyatür, hat ve ebru gibi kitap
sanatlarının nadide örmeklerini görmek mümkündür. Bu eserler içerisinde eski
tarihli, müellif hattı, nadir, tek nüsha veya sultanlara ithaf edilmiş çok
değerli yazmalar bulunmaktadır. Bugün Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nde 80
civarında vakıf kütüphane ve 150’yakın koleksiyon vardır ki bunlar bugüne kadar
taşıdıkları isimleri muhafaza eden ayrı birer bölüm halindedir. Bu bölümlerden
bazıları vâkıflarının isimleriyle, bazıları da ilk teşekkül ettikleri yer
isimleriyle anılmaktadır. Bir kısmının Sultan II. Abdülhamid devrinde
(1303-1312), basılmış matbu fihristleri mevcuttur. Süleymaniye Yazma Eser
Kütüphanesi’inde 101.732 yazma ve 102.107 nadir matbu eser bulunmaktadır. (Eser
sayılarına bağlı kütüphanelerin eserleri de dahildir.) Süleymaniye Yazma Eserler
Kütüphanesi Koleksiyonu S.Nu Koleksiyon Adı Geldiği Yer Geliş Tarihi Eser Sayısı
1 A. Erip Gürtay Ailesi Tarafından Bağış 1977 182 2 Abdulgani Ağa Fatih
Kütüphanesi 1956 291 3 Ağa Efendi Tanaçan Satın Alma Ve Bağış 2007 302 4 Ahmet
Anlatan Vasiyeti Üzerine Eşinin Bağışı 2005 483 5 Ali Galip Bey Zekiye Akayın
Bağışı 1976 584 6 Ali İhsan Yurt Ailesi Tarafından Bağış 2007 613 7 Prof. Dr.
Ali Nihat Tarlan Satın Alma 1979 1509 8 Dr. Ali Sevil Akay Kendi Bağışı 1973 482
9 Amcazade Hüseyin Paşa Amca Hüseyin Paşa Külliyesi (Saraçhane) 1936 456 10
Antalya Tekelioğlu Tekelioğlu Medresesinden Devir 1964 1867 11 Arslan Kaynardağ
Kendi Bağışı 2001 408 12 Aşir Efendi Aşir Efendi Ktb.(Sultanhamamı) 1918 483 13
Ayasofya Ayasofya Kütüphanesi 1968 4969 Bazı Ashab-I Hayrat Ayasofya Kütüphanesi
1968 14 Sadeddin Mübtegi Ayasofya Kütüphanesi 1968 114 Vâkıfı Namalum Ayasofya
Kütüphanesi 1968 22 14 Bağdatlı Vehbi Efendi Bağdat Müftüsü Vehbi Efendi'den,
Evkaf Nezareti Tarafından Satın Alınma 1920 2242 15 Basma Bağışlar Kütüphane
Bünyesinde - 22675 16 Belge Kütüphane Bünyesinde - 924 17 Cahit Öztelli M. Doğan
Öztelli'den Kısmen Satın Alma, Kısmen Bağış-2013+2017 2013, 2017 794 18 Carullah
Efendi Fatih'de Şekerci Han'ın Karşındaki Medrese 1963 2215 19 Celal Ökten
Ailesi Tarafından Bağış 1969 821 20 Çelebi Abdullah Efendi Çelebi Abdullah
Efendi Ktb. (Fatih) 1918 405 21 Çorlulu Ali Paşa Çorlulu Ali Paşa Medresesi
(Çarşıkapı) 1918 385 22 Damat İbrahim Paşa Damat İbrahim Paşa Kütüphanesi
(Şehzadebaşı) 1918 1175 23 Darü'l-Mesnevi Darülmesnevi (Çarşamba) 1954 576 24
Denizli Denizli 1963 506 25 Düğümlü Baba Düğümlü Baba Tekkesi (Sultanahmet) 1949
841 26 Ebrular (Nusret Hepgül) Nusret Hepgül Bağışı 1992 30 27 Efgani Şeyh Ali
Haydar Efendi Gülnûş Valide Sultan Camii (Üsküdar) 1955 74 28 Ekrem Karadeniz
Murat Bardakcı Aracılığı ile Bağış 1983 65 29 Erzincan Erzincan Devir 1972 164
30 Esad Efendi Esad Efendi Kütüphanesi (Yerebatan) 1918 3924 31 Fatih Fatih
Kütüphanesi 1956 5540 32 Fethi Sezai Türkmen (Tahir Olgun) Fethi Sezai
Türkmen'in Bağışı Tahirü'l Mevlevi'nin kitaplarıdır. 1980 1020 33 Dr. Feyzullah
Paşa Nafiz Paşa Kütüphanesi (Yenikapı Mevlevihanesi) 1928 388 34 Fotokopi
Kütüphane Bünyesinde 384 35 Prof. Dr. Fuat Sezgin Kendi Bağışı 2014 1376 36
Galata Mevl. Divan Edb. Mzs. Divan Edebiyatı Müzesi (Devir) 2006 311 37
Gelibolulu Tahir Bey Darülmesnevi Tekkesi (Çarşamba) 1954 103 38 Giresun Giresun
İl Halk Ktb.(Devir) 1957 343 39 Gönenli Mehmet Efendi (Öğütçü) Oğlu Osman Rahmi
Öğütçü Bağışı 2019 954 40 Gülnûş Emetullah Valide Sultan Gülnuş Valide Sultan
Camii (Üsküdar) 1955 66 41 Hacı Ali Saib Efendi Amasya Gümüşhacıköy 1972 291 42
Hacı Beşir Ağa (Babıali) Beşir Ağa Kütüphanesi (Babıali) 1918 663 Nureddin Ağa
Beşir Ağa Kütüphanesi (Babıali) 1918 20 43 Hacı Beşir Ağa (Eyüp) Beşir Ağa
Kütüphanesi (Eyüp) 1953 199 44 Hacı Mahmut Efendi (Yahya Efendi Yahya Efendi
Dergâhı (Beşiktaş) 1940 7000 45 Hacı Reşid Bey Yahya Efendi Dergâhı (Beşiktaş)
1940 149 46 Hafız Ahmet Paşa Hafız Ahmet Paşa Medresesi (Fatih) 1918 36 47 Hafız
İbrahim Gürpınar Ailesi Tarafından Bağış 1973 2590 48 Hafid Efendi Aşir Efendi
Ktb. (Sultanhamamı) 1918 491 Hafid Efendi İlavesi Aşir Efendi Ktb.
(Sultanhamamı) 1918 53 49 Halet Efendi Halet Efendi Ktb. (Galata Mevlevihanesi)
1927 969 Halet Efendi İlavesi Halet Efendi Ktb. (Galata Mevlevihanesi) 1927 339
50 Hamidiye Hamidiye Kütüphanesi (Bahçekapı) 1954 1490 Hamidiye Murakka'at
Hamidiye Kütüphanesi (Bahçekapı) 1954 31 51 Harput (Elâzığ) Harput Eski Halkevi
Ktb. (Elâzığ) 1955 454 52 Hasan Hayri- Abdullah Efendi Yahya Efendi Dergâhı
(Beşiktaş) 1940 303 53 Hasan Hüsnü Paşa Hasan Hüsnü Paşa Kütüphanesi (Eyüp) 1957
1468 54 Hasib Efendi Hasib Efendi Dergâhı (Eyüp) 1931 538 55 Haşim Paşa Hacı
Selim Ağa Kütüphanesi (Üsküdar) 1955 105 56 Hazreti Halid (Eyüp Camii) Eyüp
Camii 1957 199 57 Hazreti Nasuhi Dergâhı Nasuhi Dergâhı Üsküdar 1977 1555 58
Hekimoğlu Ali Paşa Hekimoğlu Ali Paşa Kütüphanesi 1963 923 Hekimoğlu Ali Paşa
Cami Hekimoğlu Ali Paşa Cami 1963 20 59 Hidiv İsmail Paşa 28. İlkokul (Emirgan)
1934 255 60 Hüseyin Kazım Kadri Hacı Selim Ağa Kütüphanesi (Üsküdar) 1955 394 61
Hüseyin Şemsi- Fatih Güneren Ailesi Tarafından Bağış 2006 121 62 Hüsrev Paşa
Hüsrev Paşa Kütüphanesi (Eyüp) 1957 1160 63 İbn-İ Mirza Turhal (Satın Alma) 2007
270 64 İbrahim Efendi Fatih Kütüphanesi (Hafızı Kütübü) 1956 935 65 İhsan Mahvi
Balkır Hacı Selim Ağa Kütüphanesi (Üsküdar) 1955 318 66 İsmail Öztürk
Süleymaniye Ktb. Memurlarından 1978 329 67 İsmihan Sultan İsmihan Sultan
Medresesi (Eyüp) 1957 527 68 İyd Mehmed Efendi Kendi Bağışı (Üçbaş Medresesi
Karagümrük) 1947 249 69 İzmir İzmir İl Halk Kütüphanesi 1962 1118 70 İzmirli
İsmail Hakkı Kendi Bağışı 1921 4461 71 İzmirli Mustafa Efendi Mahmud Paşa
Medresesi (Eminönü) 1949 121 72 Kadızade Burhaneddin Varisleri Tarafından Bağış
(Göztepe) 1935-38 190 73 Kadızade Mehmed Efendi Şehzade Camii 1927 567 74
Karaçelebizade Hüsamettin Şehzade Camii 1927 357 75 Kasidecizade Süleyman Sırrı
Aşir Efendi Ktb. (Sultanhamamı) 1918 776 76 Prof. Dr. Kemal Edip Kürkçüoğlu
Satın Alma ve Bağış 1990 576 77 Kılıç Ali Paşa (Debbağzade İbrahim Efendi Vakfı)
Kılıç Ali Paşa Medresesi (Tophane) 1918 1070 78 Lala İsmail Hamidiye Kütüphanesi
(Bahçekapı) 1954 761 79 Laleli (3. Mustafa) Laleli Medresesi 1918 3837 80
Levhalar Kütüphane Bünyesinde 805 81 Mahmud Paşa Mahmud Paşa Medresesi (Eminönü)
1949 365 82 Mehmed Ağa Camii Mehmed Ağa Camii (Çarşamba) 1949 188 83 Mehmed
Arif-Mehmed Murad Darülmesnevi (Çarşamba) 1954 272 84 Mehmed Hilmi-Fethullah
Fehmi Bağış 1970 775 85 Mehmed Nuri Efendi Bağış 1974 468 86 Mehmed Nusret
Giresuni Ailesi Tarafından Bağış 1974 195 87 Dr. Mehmed Sami Benli Kendi Bağışı
2006 2297 88 Mehmed Sefayihi Süleymaniye Ktb. Memurlarından 1985 906 89 Mehmed
Taviloğlu Kızı Tarafından Bağış (Fatih) 2007 702 90 Mesih Paşa Eski Ali Paşa
Camii (Çemberlitaş) 1918 121 91 Mihrişah Sultan Eyüp Camii 1957 462 92 Molla
Çelebi Molla Çelebi Camii (Fındıklı) 1918 146 93 Muammer Ülker Süleymaniye Ktb.
Müdürlerinden 2005 528 94 Muğlalı Hoca Mustafa Efendi Muğla 1974 325 95 Murad
Buhari Tekkesi Şeyh Murad Dergâhı (Nişanca) 1930 348 96 Murad Molla Murad Molla
Kütüphanesi (Çarşamba) 2000 1883 97 Musalla Medresesi Musalla Medresesi 1963 171
98 Nafiz Paşa Nafiz Paşa Kütüphanesi (Yenikapı Mevlevihanesi) 1928 1332 99 Necip
Erdem Ailesi Tarafından Bağış 1974 477 100 Nuri Arlasez Kendi Bağışı 1977 1141
101 Osman Huldi Öztürkler Ailesi Tarafından Bağış 1973 804 102 Ondokuz Mayıs
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Fakülteden Devir 2020 242 103 Ömer Fazıl Aköz
Ailesi Tarafından Bağış 2010 1158 104 Prof. Dr. Ömer İşbilir Mimar S. Üni. Ö.
Üyesi Kendi Bağışı 2007 395 105 Ömer Sindel Kendi Bağışı 1980 618 106 Pertev
Paşa (Selimiye) Üsküdar Selimiye Dergâhı 1963 712 107 Pertevniyal Valide Sultan
Pertevniyal Valide Sultan Kütüphanesi (Aksaray) 1945 794 108 Prof. Dr. Ramazan
Şeşen Kendi Bağışı 2006 721 109 Rauf Yekta Talia Tanın'ın Bağışı 1975 833 110
Reisülküttab Mustafa Efendi Aşir Efendi Kütüphanesi (Sultanhamamı) 1918 1214 111
Ressam Ali Rıza Efendi Süheyl Ünver'in Bağışı 1974 140 112 Reşit Efendi Koca
Mustafa Paşa Fevziye Tekkesi 1963 1463 113 Revnakoğlu Arşivi Divan Edebiyatı
Müzesi (Devir) 2007 384 114 Rüstem Paşa Rüstem Paşa Medresesi (Mahmutpaşa) 1949
183 115 Saadettin Serezli-Ümit Erk Ailesi Tarafından Bağış 1976 139 116 Saliha
Hatun Saliha Hatun Mektebi (Azapkapı) 1949 182 117 Dr. Salim Cimilli Ailesi
Tarafından Bağış 2008 322 118 Satın Alınan Basma Eserler Yek Tarafından Satın
Alınma 2012 826 119 Satın Alınan Yazma Eserler Yek Tarafından Satın Alınma 2012
10576 120 Serez Abdurrahman Ağa Kütüphanesi (Serez) 1925 4299 121 Servet-İ Fünûn
Sahaftan Satın Alma 68 122 Servili Servili Medresesi (Fatih) 1949 324 123 Seyyit
Nazif Efendi Amca Hüseyin Paşa Külliyesi (Saraçhane) 1936 85 124 Sultan 1. Ahmed
Sultanahmet Camii 1952 108 125 Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver Kendi Bağışı 1974
2716 126 Süleymaniye Camii Süleymaniye Camii 1918 1065 Süleymaniye Murakka'at
Süleymaniye Camii 1918 15 127 Sütlüce Dergâhı Elif Efendi Sütlüce Dergâhı 1976
529 128 Şazeli Tekkesi Şazeli Tekkesi (Unkapanı) 1928 160 129 Şehit Ali Paşa
(Sadrazam) Şehit Ali Paşa Kütüphanesi (Vefa) 1933 3226 130 Şehzade Mehmed
Şehzade Camii 1927 121 131 Şerif Muhiddin Targan Eşinin Bağışı (Safiye Ayla)
1974 2595 132 Şeyhülislam Esad Efendi İsmail Efendi Medresesi (Çarşamba) 1949
188 133 Tahir Ağa Tekkesi Tahir Ağa Tekkesi Şeyhi Behçet Efendi Varislerinden
Satın Alınma 1955 893 134 Prof. Dr. Tarık Gökmen Ailesi Tarafından Bağış 1981
692 135 Tercüman Gazetesi Tercüman Gazetesinden Satın Alma 1991 700 136
Tırnovalı Fatih Kütüphanesi 1956 1955 137 Turhan Valide Sultan Turhan Valide
Sultan Türbesi (Eminönü) 1928 328 El-Hac Mustafa Efendi Turhan Valide Sultan
Türbesi (Eminönü) 1928 10 138 Uşşaki Tekkesi Uşşaki Tekkesi (Samatya) 1931 375
139 Yabancı Diller Kütüphane Bünyesinde 1482 140 Yahya Tevfik Yahya Tevfik
Efendi Medresesi 1963 458 141 Yazma Bağışlar (+ 98 İlave) Kütüphane Bünyesinde
9834 142 Yeni Cami Yeni Cami Kütüphanesi (Eminönü) 1928 1203 143 Yeni Eserler
Kütüphane Bünyesinde 2398 144 Yeni Medrese Yeni Medrese 1963 205 145 Yozgat
Yozgat 1958 1006 146 Yusuf Ağa Mihrimah Sultan Camii (Üsküdar) 1949 375 147
Yüksek Muallim Mektebi İstanbul Üniversitesi Eğitim Fak. 2017 880 148 Zühtü Bey
Nafiz Paşa Kütüphanesi (Yenikapı Mevlevihanesi) 1928 719 GENEL TOPLAM 173983
Bayezid Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü Bayezid Kütüphanesi, Osmanlı
Devleti’nin ilk resmi kütüphanesi olarak Sultan II. Abdülhamid döneminde
kurulmuştur. Devlet tarafından kurulan ve kuruluşu ayrıntılarıyla bilinen ilk
kütüphanedir. Başlangıçta Bayezid Külliyesi’nde bir kütüphanenin varlığını
bildiren herhangi bir kayıt mevcut değildir. Daha sonra bu külliyede bir
kütüphane olduğunu gösteren en eski kayıtlar XVI. yüzyılın sonlarına aittir.
Ancak Kütübhâne-i Umûmî-i Osmânî’nin tesis tarihi 27 Eylül 1882, hizmete açılış
tarihi ise 24 Haziran 1884’tür. II. Bayezid Külliyesi’nin imaret kısmının
yeniden düzenlenmesiyle Osmanlı’da “ilk millî kütüphane” olması amacıyla Bayezid
Umumi Kütüphanesi olarak adlandırılmış, adı 1961’de Bayezid Devlet Kütüphanesi
olarak belirlenmiştir. Kütüphanenin adı, 1934’te İstanbul Umumi Kütüphanesi,
1960’ta Bayezid Genel Kütüphanesi ve 1962’de Bayezid Devlet Kütüphanesi olarak
değiştirilir. 21 Haziran 1934 tarihinde çıkan 2527 sayılı Derleme Kanunu’ndan
yararlanan beş kütüphaneden biri de Bayezid Devlet Kütüphanesi’dir. Ülkemizde
uluslararası ölçüde kataloglama işinin uygulamasına ilk defa Bayezid Devlet
Kütüphanesi’nde başlanmıştır. 1943-44 yıllarında yazar ve kitap adlarına göre
iki ayrı fiş kataloğu oluşturulmuştur. Bayezid Devlet Kütüphanesi’nin daha iyi
şartlarda hizmet verebilmesi için 1946 yılında başlayan onarım çalışmaları dokuz
yılda tamamlanmıştır. Bu onarım esnasında imaret odalarına bölümler halinde asma
katlar yapılmış ve ayarlanabilir çelik raf sistemi kurulmuştur. 1999 yılında
Marmara depreminde imarethane binasının büyük hasar görmesi üzerine burası
tahliye edilerek bina boşaltılmıştır. 2006 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı
tarafından binanın onarım projeleri hazırlattırılarak 2008’de İstanbul İl Özel
İdaresi tarafından ihalesi yapılmıştır. Ağustos 2014’te tamamlanan restorasyon
çalışmalarıyla bina havalandırma, iklimlendirme, güvenlik, yangın, kamera,
sistemleriyle hizmete hazır hale getirilmiştir. Bayezid İmarethanesi binası,
28/12/2010 tarih ve 6093 sayılı kanun ile kurulan TYEK Bayezid Yazma Eser
Kütüphanesi’ne tahsis edilmiştir. 10.10.2014 tarihinden itibaren Bayezid Yazma
Eser Kütüphanesi’nin kuruluş çalışmalarına başlanılmıştır. Bu çerçevede Bayezid
Devlet Kütüphanesi’nden Yazma ve Nadir Eserlerin devir teslimi çalışmalarına
başlanılmış; devir teslimi yapılan kitapların fiziki temizlik ve bakımları
yapılmış, hasar ve hastalık durumları ve sayısal değerleri tespit edilmiş ve
katalog bilgileri de tamamlandıktan sonra yeni depolarındaki yerlerine
yerleştirilmiştir. Bayezid Devlet Kütüphanesi’nde Bayezid Umumi ve Veliyyüddin
Efendi Koleksiyonu olmak üzere iki ana koleksiyon bulunmaktadır. Bayezid
koleksiyonunda; muhtelif bağışlar ile birlikte Bezm-i Âlem Valide Sultan,
Hekimoğlu Ali Paşa, Ferruh Kethüda, Vidin Muhafızı İdris Paşa, Vidin Müftüsü
Hafız Abdurrahman Efendi, Manastırlı İsmail Hakkı, Ali Haydar Efendi, Üryanizade
Esat Efendi, Seretibba Ömer Ağa, Mısır Fevkalade Komiserliği Başkâtibi Arif Bey,
Hoca Saadettin Efendi, Mevlevi Mehmet Esat Dede, Şeyhülislam Ömer Lütfi Efendi
ve Merzifonlu Kara Mustafa Paşa koleksiyonları yeralmaktadır. Bayezid Camii’nin
yakınında yeralan Şeyhülislam Veliyyüddin Efendi Kütüphanesi’nin de 1952 yılında
kütüphaneye dahil olmuş ve Bayezid Umumi ve Şeyhülislam Veliyyüddin Efendi
Koleksiyonu adıyla iki ana koleksiyona ortaya çıkmıştır. 1989 yılı itibariyle de
600.000 civarındaki dokümanın 379.135’i yeni yazı kitap, 11.120’si yazma eser,
40.446’sı eski harfli basma kitap, 18.206’sı gazete ve çeşitli kitap dışı
malzemeler yer almaktadır. Nâdir eserler bölümünde, muhtelif yer ve zamanlarda
vakıf yoluyla kurulmuş, daha sonra Bayezid Devlet Kütüphanesi’ne nakledilmiş pek
çok kütüphane koleksiyonu mevcuttur . Günümüzde Bayezid Yazma Eser
Kütüphanesi’nde toplamda; 12.136’sı yazma 29.725’i nadir matbu olmak üzere
41.761 eser bulunmaktadır. Bayezid Umumi Kataloğu Vakıf Kayıt Bilgileri S.Nu
Vakıf Kaydı Adı Eser Sayısı S.Nu Vakıf Kaydı Adı Eser Sayısı 1 Bezm-i Âlem
Valide Sultan Vakfı 454 25 Hafid Çelebi 119 2 Hekimoğlu Vakfı 113 26 Seyyid
Mahir 123 3 Maarif Nezareti 2786 27 Şeyh Süleyman 65 4 Vidin Muhafızı İdris Paşa
Vakfı 1180 28 Hasan Fehmi Vakfı 154 5 Hoca Tahsin Efendi Veresesi Vakfı 247 29
Abdülvehhab Efendi 51 6 Mısır Fevkalade Komiserliği Başkâtibi Mehmet Arif Bey
363 30 Hasan Ağa 75 7 Pasbanzade Ömer Ağa 1904 31 Damad Mehmed Efendi 71 8
Rukiye Hatun 119 32 Sadeddin Mehmed Efendi 52 9 Hoca Sadeddin Efendi 53 33 Şem'i
Efendizade Safiyyüddin 63 10 Veliyyüddin Efendi 164 34 Hafız Sabahaddin Vakfı 69
11 Mehmed bin Veliyyüddin 117 35 Hafız-ı Kütüb Sabri Efendi Vakfı 60 12
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa 532 36 Eczacı Muhyiddin Bey 60 13 Mehmed Esad El-
Mevlevi Vakfı 767 37 Mehmed Nureddin Paşa 60 14 Abdurrahman Efendi 78 38 Ahmed
Rıfat Vakfı 69 15 Münzevizâde Arif Bey Kütüphanesi 128 39 Hafız Sabahaddin
Validesi Aişe Hanım Vakfı 57 16 Seyyid Mahir b. İbrahim 102 40 Zihni Efendi 60
17 Tahsin Efendi 342 41 Tevfik Paşa 154 18 Halil Ağa 64 42 Adanalı Abdünnâfi
Efendi 90 19 Mehmed Zeynel Abidin 66 43 Şükrü Kaya 59 20 Hüseyin Hüsnü Trabzonlu
Vakfı 228 44 Hakkı Tarık Us 468 21 İsmail Saib Sencer'dan Devir 312 45 Namık ve
Sabit Beyler 71 22 İsmail Fenni Efendi 206 46 Kütüphane-i Umumi Mühürlü 579 23
Halil Şerif Paşa 184 47 Mühürsüz 1047 24 Manastırlı İsmail Hakkı Efendi 147
Şeyhülislam Valiyyüddin Efendi Kataloğu Vakıf Kayıt Bilgileri S.Nu Vakıf Kaydı
Adı Eser Sayısı S.Nu Vakıf Kaydı Adı Eser Sayısı 1 Veliyüddin Efendi Kütüphanesi
Vakfı 3612 18 Muhammed İbrahim 2 2 Sıdkızade Ahmed Reşid 498 19 Çavuşzade Mührü
2 3 Muhammed Halid Bey Vakfı 204 20 Derviş Mehmed Paşa 1 4 Hacı Sırrı Efendi
Vakfı 234 21 Habeşizade Abdürrahim 2 5 Kapucuzade Mehmed b.Yahya 160 22 Mustafa
Vakfı 1 6 Çavuşzade Şeyh Ahmed 90 23 Ebubekir 4 7 Ahmed Cevdet Paşa Vakfı 206 24
Hafye Hanım Vakfı 9 8 Ali Rıza Bey Vakfı 108 25 Kadızade Muhammed 3 9 Sultan
Beyazıd Medresesi Vakfı 9 26 Meclis-i Kebir-i Maarif Mührü 2 10 Sultan Beyazıd
Vakfı 1 27 Halil b. Kasım 2 11 II.Selim Mühürlü 22 28 Ebubekir b.Hasan 2 12
Muhammed b.Hasan 6 29 Muhammed Hamid 1 13 İbrahim Mühürlü 3 30 Cemal Haydaroğlu
Vakfı 1 14 Çakırağa imamı Halil Şükrü 1 31 Bir Eshab-ı Hayr 32 15 Tatar Abdullah
8 32 Evkaf Nezareti Mühürlü 39 16 Mustafa İzmirî 1 33 Mühürsüzdür 68 17 Hacı
Muhammed 1 Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü Hacı Selim Ağa,
Matbah Emin’i iken; ismi ile anılan kütüphaneyi ve bitişiğindeki Sıbyan
Mektebini de İki katlı olarak 1782’de tamamlanmış; vakfiyesi de aynı yıl
düzenlenmiştir. Günümüzde küçük bir bahçe içinde yer alan kütüphane binası, ön
kısmında bir okuma salonu ile deposundan oluşmaktadır. “Taş Mektep” olarak
bilinen Hacı Selim Ağa Sıbyan Mektebi 1937’de yıktırılarak, ilkokul binası
yaptırılmıştır. Başlangıçta Hacı Selim Ağa’nın vakfettiği 1200 civarında
kitaptan oluşan kütüphane koleksiyonu zamanla Üsküdar’daki Kemankeş Emîr Hoca,
Nurbânû Sultan, Bâbüssaâde Ağası Yâkub Ağa, Aziz Mahmud Hüdâyî kütüphanelerinin
de katılmasıyla zenginleşmiştir. Kütüphane için II. Abdülhamid döneminde bir
katalog hazırlanmıştır (İstanbul 1310). Kütüphanede İslami İlimler yanında,
tarih, coğrafya, edebiyat, tıp, astronomi, matematik, felsefe, mantık ile musiki
ilim dallarında yazma ve matbu eserlerden oluşmuş beş koleksiyon bulunmaktadır.
Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde bugün 3.021 yazma, 1.693 nadir matbu eser
mevcuttur. Hacı Selim Ağa Yazma Eser Kütüphanesi Koleksiyonu Koleksiyon İsmi
Kitap Sayısı Hacı Selim Ağa 1281 Aziz Mahmud Hüdai Efendi 1887 Kemankeş 698
Nurbanu Sultan 158 Yakup Ağa 31 TOPLAM 4055 Millet Yazma Eser Kütüphanesi (Ali
Emiri Kütüphanesi): Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî’nin (ö.1924) ömrü boyunca
topladığı kitaplarını milletinin istifadesine sunmak gayesiyle Fatih’teki
Feyziye Medresesi’ne bağışlamasıyla 7 Nisan 1916’da hizmete başlamıştır.
Fatih’te Şeyhülislam Feyzullah Efendi’nin (ö.1703) yaptırdığı ve Feyziye
Medresesi (yapım 1700-1701) olarak tanınan medresede yer alan kütüphane, İlk
etapta, Ali Emîrî ile Feyzullah Efendi’nin Arapça, Farsça ve Türkçe eserlerden
oluşan koleksiyonlarından oluşmuştur. Daha sonra binaları kullanılamayacak hâle
gelen Reşid Efendi, Carullah Efendi, Hekimoğlu Ali Paşa ve Pertev Paşa gibi
önemli vakıf kütüphanelerinin kitapları, 1924 yılından itibaren Millet
Kütüphanesi’nde toplanmış, 1962 yılında Millet Kütüphanesi’nin halk kütüphanesi
statüsüne geçirilmesi üzerine bu vakıf kütüphanelerin kitapları Süleymaniye
Kütüphanesi’ne nakledilmiştir. Kütüphanede hizmet veren İl Halk Kütüphanesi’nin
1981 yılında Lâleli’de bulunan Simkeşhane binasına taşınması üzerine kütüphane
tekrar Millet Kütüphanesi kimliğine kavuşarak “Fatih İlçe Halk Kütüphanesi”
olarak faaliyetini sürdürmüştür. Murad Molla Halk Kütüphanesi’nde bulunan el
yazması eserler 2000 yılında Süleymaniye Kütüphanesi’ne devredilmiştir. Kültür
ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü’ne bağlı olarak
hizmet vermekte iken Millet Kütüphanesi’nde bulunan yeni eserlerin Sakarya
Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Merkezi’ne devredilmesiyle kütüphane
araştırma ve ihtisas kütüphanesi konumuna gelmiş ve “Millet Yazma Eser
Kütüphanesi” adı ile hizmete devam edilmiştir. Kütüphanenin bulunduğu Feyzullah
Efendi Medresesi, 1999 yılında meydana gelen Marmara Depremi ve artçı şoklar
sebebiyle ağır hasar almış ve kullanılamayacak duruma gelmiştir. Depremden sonra
kütüphanede bulunan eserler Bayezid Devlet Kütüphanesi’ne taşınmış ve geçici
olarak orada hizmet verilmiştir. Uzun süren restorasyon çalışmaları sonrasında
Millet Yazma Eser Kütüphanesi 2008 yılında asıl hizmet binası olan Feyzulah
Efendi Medresesi’ne taşınmıştır. Millet Yazma Eser Kütüphanesi bugün 2011
yılında teşekkül eden Kültür ve Turizm Bakanlığı TYEK Başkanlığı’na bağlı olarak
hizmete devam etmektedir. Kütüphane, “Feyzullah Efendi” ve “Ali Emîrî Efendi”
olmak üzere iki ana koleksiyondan oluşmaktadır. İnşa ettirdiği medrese için bir
de kütüphane kuran Şeyhü’l-İslam Feyzullah Efendi’nin 1111 (1699-70) tarihli
vakfiye ile bağışladığı Feyzullah Efendi koleksiyonunda günümüzde 2200 civarında
el yazması ile yaklaşık 100 kadar nadir matbu kitap bulunmaktadır. Ali Emîrî
Bölümü kendi arasında Arapça, Farsça ve Türkçe olarak 3 ana bölüme ayrılmıştır.
Türkçe eserler ise kendi aralarında Manzum, Tarih, Coğrafya, Edebiyat, Tıp,
Riyaziyye ve Askeriye gibi koleksiyonlara ayrılmış olup her koleksiyon kendi
içinde 1’den başlayıp demirbaş numarası alarak bir bütünlük sağlanmıştır.
Kütüphanede ayrıca Cumhuriyet öncesi gazete ve mecmualarla Ali Emîrî Efendi’nin
topladığı Fransızca kitaplar da bulunmaktadır. Sonradan bağış, devir vs.
yollarla kütüphaneye kazandırılan eserler ise Müteferrik koleksiyonunda
bulunmaktadır. 2007 yılında A.E. Belge koleksiyonu açılarak kütüphane
demirbaşında bulunan ferman, berat ve hat levhaları gibi kıymetli belgeler bu
koleksiyona kaydedilmiştir. Millet Yazma Eser Kütüphanesi Ali Emîrî bölümünde
bugün Arabi, Askeriye, Belge, Coğrafya, Edebiyat, Farsça, Gazete-Mecmua,
Hikâye-Roman, İktisat, İstatistik, Kavaid, Kavanin, Lugat, Manzum, Müteferrik,
Riyaziye, Salnâme, Şeriye, Tabiiyye, Tarih, Tedrisat, Tıp ve Yabancı Dil olmak
üzere 23 koleksiyon yer almaktadır. Millet Kütüphanesi’nin kuruluşunun yüzüncü
yılı olan 2016 yılında Günay-Turgut Kut çiftinin sahip oldukları el yazmalarını
kütüphaneye bağışlamaları dolayısıyla Günay-Turgut KUT Koleksiyonu adı ile bir
bölüm daha açılmıştır. Bu koleksiyonda İslami İlimler, İslam Tarihi, İslam
Tasavvufu ile Osmanlı Tarihi alanlarında çeşitli eserlerle Ali Şîr Nevâî, Bâkî,
Fehîm-i Kadîm gibi Türk edebiyatının önde gelen şairlerine ait divanlar; çeşitli
konularda mecmualar, lügatler, ve şuarâ tezkireleri gibi Türkçe, Arapça ve
Farsça dillerinde muhtelif manzum ve mensur eserler bulunmaktadır. İbrahim
Müteferrika Matbaası’nda basılmış olan 14 cilt eser 2022 yılında Günay KUT
tarafından kütüphaneye bağışlanmıştır. Millet Yazma Eser Kütüphanesi;
koleksiyonlarında muhafaza ettiği Dîvânu Lugati’t-Türk, Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye,
el-Egânî, Hayâtü’l-hayevân, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, Kıyâfetü’l-İnsâniyye fî
Şemâili’l-Osmâniyye, Fatih Sultan Mehmed Dîvânı gibi el yazması ve nadir matbu
eserle ülkemizin önemli yazma eser kütüphanelerinden biri durumundadır.
Günümüzde kütüphane koleksiyonunda 7.066 yazma, 22.038 nadir matbu eser ve 613
Belge (ferman, hat, berat, harita, evrak) bulunmaktadır. Selimiye Yazma Eser
Kütüphanesi Müdürlüğü Selimiye Kütüphanesi; Osmanlı padişahlarından Sultan II.
Selim’in Edirne’de Selimiye Külliyesi’nde, Selimiye Camii’nin içinde, sağ ön
tarafta mahfil kısmında kurduğu kütüphanedir. Kuruluşu sırasında kütüphanede 400
civarında kitap bulunmaktaydı. Bu kitapların bir listesi, bu külliyenin
vakfiyesinin sonunda bulunmaktadır. Sultan II. Selim’in emriyle Hazine-i
Amire’den temin edilen kitaplar, kütüphanenin nüvesini oluşturmuştur. Sultan
III. Selim’in gönderdiği kitapların ilave edilmesiyle Selimiye Kütüphanesi bir
hayli zenginleşmiştir. 1807 yılında Sadrazam Çelebi Mustafa Paşa’nın kendi
kitaplarını Selimiye Kütüphanesi’ne bağışlamasından sonra camekanla camiden
ayrılarak kütüphaneyi bugünkü haline getirmiştir. Sonraki yıllarda Edirne’de
bulunan Sultan II. Murat ve Sultan II. Bayezid’e ait kütüphaneler ve medrese,
camii, tekke ve zaviyelerde bulunan kitapların Selimiye Kütüphanesi’nde
toplanmasıyla daha da zenginleşmiştir. XIX. asrın sonlarında çeşitli
şehirlerdeki küçük koleksiyonların belli bir yerde toplanması için yapılan
çalışmalar esnasında Edirne’deki bazı medrese ve kütüphanelerde bulunan Sultan
II. Murad, II Bayezid, Çelebi Mustafa, 1333/1917’de açılan İttihat ve Terakki
Kütüphanesi’ne bağışlanan Ahmet Badi Efendi’nin Kütüphanesi’nin iki yıl sonra
Selimiye Kütüphanesi’ne devredilmiştir. Abdülvâsi b. Hızır ve Ahmed Bâdî Efendi
kütüphaneleri Selimiye Kütüphanesi’ne nakledilmiştir. Cumhuriyet Döneminde bu
yöndeki çalışmalar devam etmiş, halkevlerinin kapatılmasıyla burada bulunan Türk
Ocağı’na ait kütüphane de Selimiye’ye taşınmıştır. Edirne Barosu, Edirne Lisesi,
Edirne Kız Öğretmen Okulu gibi kurumların kütüphaneleri Selimiye Kütüphanesi’ne
taşınması ve özel kütüphanelerin bağışlanmasıyla kütüphane bugünkü halini
almıştır . İstanbul’da evkaf müzesinin kurulması sırasında sanat değeri yüksek
110 kitap İstanbul’a gönderilmiştir. Bu eserler halen Türk ve İslâm Eserleri
Müzesi’nde bulunmaktadır . Teşkilatlanmada 30/12/2011 tarihinden itibaren
İstanbul Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü’ne bağlı olarak hizmet veren Edirne
Selimiye Yazma Eser Kütüphane Müdürlüğü koleksiyonunda 3320 yazma, 7985 nadir
matbu olmak üzere 11295 eser mevcuttur. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi
Orhan Bey tarafından 1326 yılında Osmanlı hâkimiyeti altına alındıktan sonra
siyasi ve askerî bir merkez olan Bursa; cami, han, hamam, imaret, medrese,
zaviye, misafirhane ve mektep gibi pek çok sosyal ve dini tesisi içinde
barındıran külliyeler zinciriyle ilim ve kültürün de başkenti olmuştur. Söz
konusu ilim ve kültür ürünlerinin gelecek nesillere aktarılmasında önemli işlevi
olan el yazmaları ve diğer eserlerden günümüze kadar gelebilenler tarihi İnebey
Medresesi’nde korunmaktadır. Osmanlı tarihinin bilinen ilk medrese kütüphanesi
olma özelliğini taşımaktadır. Bursa’da Osmanlı Devleti döneminde yapılan
“Dersaadet” ile “Vilayat-ı Osmaniyye”de bulunan kütüphanelerin “Esamisiyle
Kütüb-i Mevcûde ve Mevkûfe Mikdarları” adıyla hazırlayıcısı belli olmayan bir
çalışmada Hüdavendigar (Bursa) Vilayeti’nde 16 kütüphane vardır. Bu
kütüphanelerden 6 tanesi Bursa’da bulunmaktadır. İnebey Kütüphanesi dışındaki
kütüphaneler, Cami-i Kebir, Orhan, Cizyedar, Eşrefzade, İsmail Hakkı, Bahaettin
Efendi, Mısri ve Mevlevihane kütüphaneleridir. Bu belgeye göre kuruluş tarihi
belli olmayan İnebey Kütüphanesinde 1294 kitap mevcuttur. Bursa Yazma ve Eski
Basma Eserler Kütüphanesi binası XIV. yüzyılda inşa edilmiş tarihi bir binadır.
Bursa’da birçok ayrı vakıf koleksiyonu halinde hizmet vermekte olan Orhan,
Ulucami, Haraççıoğlu, Hüseyin Çelebi vb. kütüphaneler 1948 yılında Bursa Umumi
Kütüphanesi adıyla tek çatı altında toplanmış; şehirdeki diğer kütüphanelerde
bulunan eserler bir araya getirilerek “Basma Kitaplar” ve “El Yazması Kitaplar”
olmak üzere iki temel bölüme ayrılmıştır. Yapılan çalışmayla basma kitaplar
kendi içerisinde “Arap Harfli Basma Kitaplar” ve “Latin Harfli Basma Kitaplar”
olarak iki kısımda değerlendirilmiştir. Kütüphanenin bu bölümünde Arap harfli
basma kitaplar arasında İbrahim Müteferrika Matbaası’nda basılan eserlerden 1928
önecesi döneme ait birçok eser yer almaktadır. 1962 yılında Bursa İl Halk
Kütüphanesi adını alan kurumun koleksiyonunda Paris, Roma, Viyana gibi Avrupa
şehirlerinde, Kahire ve Kazan gibi Ortadoğu ve Kırım’da basılmış eski harfli
Türkçe eserler de bulunmaktadır. El yazması kitaplar ise Orhan, Haraççıoğlu,
Hüseyin Çelebi, Kurşunizade, Ulu Camii kütüphaneleriyle, Milli Kütüphane,
Halkevi Kütüphanesi ve Genel Kütüphane koleksiyonlarındaki eserlerin
toplanmasıyla oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde basılan ilk atlas, XVII.
yüzyılda Fahrettin Razi tarafından yazılan ve felsefi yorumların yer aldığı el
yazması, Kâtip Çelebi’nin Cihannüma (1730) adlı eseri ve VIII. yüzyıla ait
Kur’ân-ı Kerim sayfası gibi eserlerin yanı sıra kentte çıkarılan ilk gazete olan
Hüdavendigar Gazetesi’nin 19 Şubat 1869 tarihli ilk sayısı da kütüphane
koleksiyonunda yer almaktadır . Günümüzde Bursa’da tarihi İnebey Medresesi’nde
hizmet veren kütüphane Müdürlüğü; 28.12.2010 tarih ve 6093 sayılı kanun
kapsamında kurulan TYEK İstanbul Bölge Müdürlüğü’ne bağlı olarak Bursa İnebey
Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü ismiyle yeniden yapılandırılmıştır. Bursa
İnebey Yazma Eser Kütüphanesi’nde 8.850 Yazama, 25.636 nadir matbu kitap
bulunmaktadır. Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphanesi Koleksiyonu S.Nu Koleksiyon
Adı Geliş Tarihi Eser Sayısı 1 Orhan 1950 704 2 Haraccıoğlu 1950 1656 3 Hüseyin
Çelebi 1950 884 4 Kurşunlu 1950 120 5 Ulu Cami 1950 2011 6 Milli 1950 61 7
Halkevi 1950 2 8 Genel 1950 3223 9 Mehmet Ali Deniz 2009 2481 10 Matbu 1950
16715 11 Latin Harfli Kitaplar - 1770 12 Bağış - 72 13 Satın Alma 2016 4 14
İznik Müzesi 2012 10 15 Sakarya Müz. 2015 7 16 Bilecik İl Halk Ktp 2015 60 17
Bilecik Müzesi 2015 7 18 İnegöl İlçe Halk Ktp 2015 2297 19 Bolu Müzesi 2015 47
20 Bolu İl Halk Ktp 2015 3824 21 Bursa Müzesi 2015 325 22 Bursa TİEM 2015 160 23
Kocaeli Müzesi 2015 76 TOPLAM 36516 Balıkesir Mutasarrıf Ömer Ali Bey Yazma Eser
Kütüphanesi Müdürlüğü Balıkesir Mutasarrıf Ömer Ali Bey Kütüphanesi II.
Abdülhamid Han’ın onayı ile 1901 yılında “Hamidiye Kütüphanesi” adıyla
kurulmuştur. 1908’de“Maarif Kütüphanesi”, 1922’de “Vatan Kütüphanesi” adlarını
taşıyan kütüphane, VII. Millî Eğitim Şûrası Kararları uyarınca 1962’de “İl Halk
Kütüphanesi” adını almıştır. Türkiye genelinde bütün il halk kütüphaneleri
bünyesinde bulunan Harf İnkılabı (1928) öncesi Arap harfli el yazması ve matbu
eserlerin ayrılması gereği üzerine Balıkesir’de Mutasarrıf Ömer Ali Bey Yazma
Eserler Kütüphanesi Müdürlüğü kurulmuştur. Kendi hizmet binası tespit edilip
taşınıncaya kadar Balıkesir İl Halk Kütüphanesi’nde hizmet vermiştir. TYEK
Başkanlığı ile Balıkesir Valiliği arasında yapılan 16 Nisan 2013 tarihli
Protokol ile Balıkesir Mutasarrıf Ömer Ali Bey Yazma Eser Kütüphanesine 25
yıllığına tahsis edilmiştir. Restorasyonu Balıkesir Valiliği tarafından 2015’te
yapılan kütüphane 01.01.2016 tarihinde hizmet vermeye başlamıştır. Kütüphanede
2750 yazma 9380 nadir matbu olmak üzere toplam 12.130 eser bulunmaktadır. Ankara
Yazma Eser Bölge Müdürlüğü Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığına bağlı
olarak 18.02.2019’da hizmete açılan Ankara Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Milli
Kütüphane envanterine kayıtlı yazma ve nadir matbu eserleri 12.04.2019
itibariyle devralarak Milli Kütüphane idari binası 2. katında faaliyetlerine
başlamıştır. Ankara Yazma Eser Bölge Müdürlüğü kütüphanesinde, daha önce
ülkemizin çeşitli bölgelerindeki kütüphanelerden devredilen ve genellikle
eserlerin geldiği ilin adıyla anılan 22 farklı koleksiyon vardır. Kütüphanede;
26.885 cilt yazma eser, 370 cönk, 654 müellif müsveddesi ve 206 belge ile
mevcuttaki eserlerin baskı yılına göre adlandırılmış 47 farklı koleksiyonda
toplam 89.599 cilt nadir matbu eser bulunmaktadır. Ankara Yazma Eser Bölge
Müdürlüğü Kütüphanesi Koleksiyonu S.Nu Koleksiyon Adı 1 Ankara Adnan Ötüken İl
Halk Kütüphanesi 2 Fahri Bilge Koleksiyonu 3 A Boyu Koleksiyonu 4 B Boyu
Koleksiyonu 5 C Boyu Koleksiyonu 6 Nevşehir Damad İbrahim Paşa İl Halk
Kütüphanesi 7 Adana İl Halk Kütüphanesi 8 Tokat İl Halk Kütüphanesi 9 Nevşehir
Gülşehir Karavezir İlçe Halk Kütüphanesi 10 Tokat Zile İlçe Halk Kütüphanesi 11
Nevşehir Ürgüp Tahsin Ağa İlçe Halk Kütüphanesi 12 Nevşehir Ortahisar İlçe Halk
Kütüphanesi 13 Tokat Müzesi 14 Samsun Vezirköprü İlçe Halk Kütüphanesi 15
Latince Yazmalar Koleksiyonu 16 Cönk Boyu Koleksiyonu 17 Müsvedde Boyu
Koleksiyonu 18 Çankırı İl Halk Kütüphanesi 19 Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk
Kütüphanesi 20 Eskişehir İl Halk Kütüphanesi 21 Türk Ocağı Boyu Koleksiyonu 22
Belgeler Koleksiyonu Boyu Koleksiyonu Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü
Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924) hükümleri
doğrultusunda Abdülbaki, Atabey, Darü’l-kurra, İsmail Bey, Merdiye, Namazgâh,
Numaniye, Sıdkıye, Yakup Ağa, Yılanlı, Ziyaiye, Halidiye, Mevlevihane, Şaban-ı
Veli medrese ve dergâh kütüphanelerinin 1925’te günümüze ulaşamamış olan bugünkü
müze binası bahçesindeki Darü’l-Kura Kütüphanesi’ne toplanmıştır. Bu kütüphane,
Merkez Kütüphanesi adıyla şimdiki yazma eser kütüphanesinin temelini
oluşturmuştur. Merkez Kütüphanesi 1928’de inşa edilmiş olan yeni binasına
taşınmış ve Memleket Kütüphanesi adını almıştır. Bu süreçte kütüphane
koleksiyonunda 2762 basma, 3447 adet yazma eser yeralmıştır. Kütüphane 1964-1995
yılları arasında İl Özel İdaresi binasında; 1995 yılı mayıs ayında ise bugünkü
İl Halk Kütüphanesi binasında faaliyetlerine devam etmiştir. Kütüphane TYEK
Başkanlığı’na bağlı olarak Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi adıyla İl Genel
Meclisinin 19.11.2011 tarih ve 167 sayılı kararı ile tahsis edilmiş olan tarihi
binada faaliyetlerine devam edecektir. Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi
koleksiyonunda Abdurrahman Paşa Lisesi’nden ve bağış yoluyla gelen kitaplarla
birlikte eser sayısı; 4185 yazma, 9248 nadir matbu olmak üzere toplam; 13.433’e
ulaşmıştır. Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü Günümüzde, Çorum Hasan
Paşa Yazma Eser Kütüphanesi olarak kullanılan binanın yerinde 1904’te Medrese
Kütüphanesi denilen bir kütüphane vardı. Mutasarrıf Nurettin Bey zamanında
Maarif tarafından kütüphane ve medrese satın alınarak 1913-1915 yılları arasında
mevcut yapılar yıkılıp yerine bir okul olarak inşa edilmiştir. Bina restorasyon
çalışmaları sonrasında bugünkü halini almış; Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi
olarak kullanılmak üzere 25 yıllığına Kültür ve Turizm Bakanlığına tahsis
edilmiştir. Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’nde 4.259 yazma, 9.108 matbu olmak
üzere toplam; 13.367 kitap bulunmaktadır. Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi
Müdürlüğü Ziya Bey Kütüphanesi, Yusuf Ziya Başara tarafından 1908 yılında özel
kütüphane olarak kullanılmak üzere yaptırılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında
Ziya Bitik Evi olarak anılan kütüphanede bulunan kitap sayısı 3000 civarında
idi. Ziya Bey’in 1943’te vefat etmesiyle vasiyeti gereği kütüphanesinin yönetimi
büyük oğluna bırakılmıştır. Alt kattaki altı dükkândan alınan kira ile bir memur
tutulmuş ve kitaplığa kitap temin edilerek her türlü gideri karşılanmıştır. 13
Mart 1978’e kadar özel mülk olarak devam eden bina, bu tarihten sonra Kültür ve
Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü’nce eski eser kabul
edilmiş; 7 Nisan 1980’de kamulaştırılmıştır. Kütüphane 1981 yılında restore
edilmeye başlanmış; alt kattaki dükkânlar güzel sanatlar galerisi, üst kat ise
ihtisas kütüphanesi olarak yeniden düzenlenerek 16 Nisan 1985’te okuyucuların
hizmetine açılmıştır. Ziyabey Yazma Eser Kütüphanesi’nde; 1.634 yazma, 17.740
matbu olmak üzere toplam;19.374 eser mevcuttur. Erzurum Yazma Eser Kütüphanesi
Müdürlüğü Ankara Yazma Eserler Bölge Müdürlüğüne bağlı olarak 8 Nisan 2011
tarihinde kurulan kütüphane; 2016 yılında tarihi Şeyhler Hamamı’nın restore
edilip Erzurum Yazma Eserler Kütüphanesi Müdürlüğü’ne tahsis edilmesiyle hizmete
açılmıştır. Şeyhler Külliyesi’nin içerisinde yer alan XVIII. yüzyılda inşa
edilen hamam, caminin kuzeybatısında, medresenin kuzeyinde bulunmaktadır.
Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan yapı 2013 yılında Erzurum
Valiliği İl Özel İdaresi tarafından restore edilmiştir. Daha önce Erzurum İl
Halk Kütüphanesi’nde bulunan yazma ve matbu eserler buraya taşınarak
okuyucuların hizmetine sunulmuştur . Kütüphane bünyesinde; 1.165 yazma, 8.479
matbu olmak üzere toplam,9.644 eser yer almaktadır. Vahit Paşa Yazma Eser
Kütüphanesi Müdürlüğü Osmanlı İmparatorluğu’nun önemli siyaset adamlarından biri
olan Kilisli Mehmed Emin Vahid Paşa’nın Kütahya’da bulunduğu 1810-1812 yılları
arasında Kütahya Ulu (Yıldırım Bayezit) Camii’nin küçük bir odasında kurdurduğu
kütüphane 1932’ye kadar burada faaliyet göstermiştir. Kütüphanenin bulunduğu
odada günümüzde Ulu Camii Yaşatma Derneği faaliyet göstermektedir. Vahid Paşa,
Kütahya'dan ayrıldıktan sonra da kurduğu kütüphanesine yardımlarını sürdürmüş,
Halep ve İstanbul'dan kitaplar göndermiştir. Kuruluş kataloğunda 900 kitabı
bulunan kütüphane, kısa sürede 1200 cilde ulaşmıştır. Sonraki yıllarda kapanan
Mollabey Kütüphanesi ile Kütahya Mevlevihanesi’nin kitaplarının da ilavesiyle bu
sayı artmıştır. Vali Nusret Bey (1930-1932) zamanında günümüzde halen Çini
Müzesi olarak kullanılan bina Vahid Paşa Kütüphanesi olarak kullanılmıştır.
Zaman içinde okuyucu sayısının ve kitap varlığının artması ve binanın rutubet
alması nedeniyle 1981 yılında Kütahya İl Özel İdaresince yaptırılan Eski Hükümet
Konağı bitişiğinde bir apartmanın 4. katına taşınmış; daha sonra şimdiki
Öğretmen Evi’nin 1. katına taşınarak 2001 yılına kadar burada hizmet vermiştir.
2001 yılı Şubat ayında Ali Paşa Mahallesi’ndeki eski Maliye binasının 3. katına
taşınmıştır. TYEK Başkanlığı’nın kurulmasıyla Vahid Paşa İl Halk Kütüphanesi’nin
bulunduğu binanın 3. katında 70 m2’lik bir alanda yazma eserler odası
oluşturularak ve iki yıl boyunca burada faaliyet göstermiştir. Kütüphane daha
sonra Kütahya İl Özel İdaresi’nin eski hizmet binasına taşınmıştır. TYEK
Başkanlığı tarafından 05.10.2015’te binanın bakım onarımı, eser depoları,
okuyucu, sergi ve konferans salonlarının tanzim ve teşrifatı yaptırılarak
yeniden hizmete girmiştir. Kütüphanenin Eskişehir İl Halk Kütüphanesi, Kütahya
Müzesi, Uşak Müzesi ve Kütahya Merkez İmam-Hatip Lisesi’nde bulunan nadir
eserlerin devralınması ve bağışlarla birlikte; 2.678 ’sı yazma, 12.875’i nadir
matbu olmak üzere kitap sayısı toplam; 15.553 ulaşmıştır. Kütahya Tavşanlı
Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi Müdürlüğü koleksiyonunda, Osmanlı Türkçesi,
Arapça, Farsça ve diğer dillerde yazılan ; tarih, edebiyat, astronomi,
matematik, tıp, fen bilimleri, felsefe, mantık, coğrafya, ilahiyat konularını
içeren 1291 yazma ve 4391 basma eser bulunmaktadır. Bu eserler Yazma Eserler
Kurumu Başkanlığına henüz devredilmemiştir. Amasya Beyazıt Yazma Eser
Kütüphanesi Müdürlüğü Kütüphane binası ilk olarak II. Bayezid’in emriyle
Şeyhzâde Ahmed tarafından 1485-1491 yılları arasında Sultaniye Medresesi
(Medrese-i Sultaniye) adıyla yaptırılmıştır. II. Beyazıt’ın Amasya’daki
eserlerinin listesinin olduğu 1495 tarihli bir vakfiyede “Beyazıt Medrese
Kütüphanesi” ifadesinin yer almaktadır. Külliye içerisinde yer alan bu kütüphane
1925 yılında şehirdeki diğer kütüphane ve medreselerde bulunan yazma eserlerin
burada toplanmasıyla bugünkü Amasya Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi’nin
temellerini oluşturmuştur . Cumhuriyetin ilanından sonra 1922 yılında Amasya’da
bulunan yazma ve basma eserlerle birlikte, arkeolojik ve etnografik eserler bu
binada toplanarak kütüphanecilik ve müzecilik hizmetlerinin temeli atılmıştır.
Daha sonra fiziki yetersizlik nedeniyle arkeolojik ve etnografik eserler buradan
çıkarılarak, bina tamamen kütüphanecilik hizmetlerine tahsis edilmiştir. Amasya
Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi’nde Arapça, Farsça, Osmanlıca el yazması
eserlerin bütün örneklerini görmek mümkündür. Kütüphane koleksiyonunda 2.549
adet yazma, 18.451 adet nadir matbu üzere 21.000 eser mevcuttur. KONYA YAZMA
ESERLER BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi Konya
Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi Müdürlüğü 20 Temmuz 1984 tarihinde Kültür ve
Turizm Bakanlığı’nca yapılarak hizmete açılmıştır. Kütüphane, Burdur İl Halk
Kütüphanesi’ni sel basması sonucu çok değerli yazma eserlerin zarar görmesi
üzerine, ülkemizin çeşitli kütüphanelerinde bulunan değerli yazma
koleksiyonlarını bir araya toplamak, bakım ve onarımlarının yapılmasını
sağlamak, eserleri uygun ortamlarda muhafaza ederek araştırmacıların hizmetine
sunmak amacıyla kurulmuştur. Satın alma, bağış ve devir yoluyla çeşitli kişi,
kütüphane ve kurumlardan pek çok yazma ve nadir eseri kütüphane koleksiyonları
arasında yerini almıştır. Bölge Müdürlüğü binasında kitap şifahanesi,
laboratuvar, kataloglama ve tasnif merkezi, dijitalleştirme servisi, okuma
salonu, CD arşiv deposu ve yazma eserlerin korunduğu 4 özel çelik kasa
depolarıyla matbu eserlerin bulunduğu 6 depo mevcuttur. Kütüphanenin ismi
28.12.2010 tarihinde çıkarılan 6093 sayılı TYEK Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri
Hakkında Kanun gereğince Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü olarak
değiştirilmiştir. Daha sonra Konya Yusufağa, Kayseri Raşit Efendi ve Diyarbakır
Ziya Gökalp yazma eser kütüphaneleri ile Manisa Yazma Eser Kütüphanesi bölge
müdürlüğüne bağlanmıştır. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nden sonra en büyük
yazma eser koleksiyonuna sahip olan Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi birçok şehrin
kütüphane ve müzelerinde bulunan yazma ve nadir matbu eserleri bünyesinde
barındırmaktadır. Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesinde Selçuklu
Dönemi’nin yanında Osmanlı Dönemi’ne ait çok sayıda yazma eser bulunmaktadır.
Orta Doğu, Kafkaslar ve Balkanların hafıza merkezi olmaya adaydır. Konya diğer
kültür kaynaklarında olduğu gibi kütüphaneler yönünden de zengin bir geçmişe
sahiptir. Konya’da Selçuklular ile başlayan kütüphane geleneği Karamanlılar ve
Osmanlılarla devam etmiş ve Cumhuriyet Dönemi’nde de bu gelenek bozulmayarak
sürdürülmüştür. Kütüphane koleksiyonunda çoğunluğu Arapça, Osmanlı Türkçesi ve
Farsça yazmaları dışında Kürtçe, Süryanice, İbranice yazmalar da mevcuttur.
Bunların dışında geçmişten günümüze yayınlanmış gazetelerin pek çoğunun dijital
kopyası ile Konya ve ilçelerine ait Şer’iyye Sicillerinin tamamının mikrofilm
kopyaları da kütüphane arşivinde bulunmaktadır. Ayrıca Konya Yazma Eserler Bölge
Müdürlüğü kitap şifahanesi Konya ve ülkemizin pek çok yerine hizmet sunmaktadır.
Yaptığı projelerle uluslararası düzeyde de nitelikli hizmet vermektedir. Çeşitli
konu ve dillerde (Türkçe, Arapça, Farsça, İbranice Aramice, Kürtçe başta olmak
üzere) olan bu yazma eserlerin büyük çoğunluğu, Selçuklu, Osmanlı olmak üzere
değişik dönemlere ait yazmalardır. Gerek içerdikleri bilgi gerekse sanat
değerleri bakımından son derece önemli olan bu yazma eserler ile matbaanın
kullanılmasıyla birlikte ortaya konan matbu eserler 900 yıllık Türk kütüphane
geleneğiyle, korunarak günümüze kadar ulaşmıştır . Bunların dışında bölge
müdürlüğünde değişik dönemlerde hat, tezhip, cilt, restorasyon ve ebru sanatları
dışında Osmanlıca, Farsça alanlarında kurslar düzenlenmektedir. Kütüphane
bünyesinde; 20.250 yazma, 89.127 matbu olmak üzere toplam; 109.377 eser yer
almaktadır. Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi Koleksiyonları S.Nu
Koleksiyon Adı Geliş Tarihi Eser Sayısı 1 Adana İl Halk Kütüphanesi 2014 1837 2
Adana Müzesi 2015 9 3 Adıyaman İl Halk Kütüphanesi 1995 74 4 Afyon Gedik Ahmet
Paşa İl Halk Kütüphanesi 2014 3932 5 Afyon Anadolu İmam Hatip Lisesi 2015 1318 6
Aksaray İl Halk Kütüphanesi 1993+2014 2115 7 Aksaray Müzesi 2015 2 8 Ankara
Beypazarı Mehmet Akif Ersoy Halk Kütüphanesi 2015 6 9 Ankara Cumhuriyet Müzesi
2015 4 10 Ankara Etnografya Müzesi 2015+2016 279 11 Ankara Cebeci Halk
Kütüphanesi 1991 2351 12 Antalya Ahmet Sönmez İlçe Halk Kütüphanesi 2014 74 13
Antalya Akseki Yeğen Mehmet Paşa İlçe Halk Kütüphanesi 2005-2014 559 14 Antalya
Alanya İlçe Halk Kütüphanesi 2014 45 15 Antalya Alanya Müzesi 2014 61 16 Antalya
Elmalı İlçe Halk Kütüphanesi 2001+2013 5432 17 Antalya Müzesi 2012 130 18
Antalya Tekelioğlu İlçe Halk Kütüphanesi 2001+2014 953 19 Aydın İl Halk
Kütüphanesi 1998 1063 20 Aydın Nazilli İlçe Halk Kütüphanesi 2014 285 21 Aydın
Söke İlçe Halk Kütüphanesi 2014 190 22 Bitlis İl Halk Kütüphanesi 2010 535 23
Bor Halil Nuri Bey İlçe Halk Kütüphanesi 2004+2014 5154 24 Burdur İl Halk
Kütüphanesi 1994+2012+2014 4213 25 Burdur Müzesi 2015 248 26 Burdur Bucak İlçe
Halk Kütüphanesi 2014 8 27 Çanakkale İl Halk Kütüphanesi 1989 1619 28 Çorum
İskilip İlçe Halk Kütüphanesi 2010 25 29 Denizli Acıpayam Halk Kütüphanesi
1999+2014 65 30 Denizli Acıpayam Yeşilyuva Halk Kütüphanesi 2014 3 31 Denizli İl
Halk Kütüphanesi 1996+2008+2014 2695 32 Denizli Serinhisar İlçe Halk Kütüphanesi
2014 47 33 Elazığ Müze Müdürlüğü 2008 459 34 Gaziantep Münif Paşa İl Halk
Kütüphanesi 1994+2014 3526 35 Gaziantep Kilis İlçe Halk Kütüphanesi 1993-1998
1119 36 Hatay Cemil Meriç İl Halk Kütüphanesi 2002+2014 1184 37 Hatay İskenderun
İlçe Halk Kütüphanesi 2014 140 38 Hatay Reyhanlı İlçe Halk Kütüphanesi 2014 3 39
Hatay Müzesi 2021 68 40 Isparta Atabey Halk Kütüphanesi 2014 32 41 Isparta Halil
Hamit Paşa İl Halk Kütüphanesi 1996-2014 3098 42 Isparta Müze Müdürlüğü 2014 18
43 Isparta Eğirdir İlçe Halk Kütüphanesi 2014 30 44 Isparta Senirkent İlçe Halk
Kütüphanesi 1996+2014 140 45 Isparta Şarkîkaraağaç İlçe Halk Kütüphanesi
1996+2014 1840 46 Isparta Uluborlu Alaaddin Keykubat İlçe Halk Kütüphanesi
1992+2014 2073 47 Isparta Yalvaç Ali Rıza Efendi İlçe Halk Kütüphanesi 1999+2014
4786 48 Isparta Yalvaç Müze Müdürlüğü 2015 14 49 İzmir Atatürk İl Halk
Kütüphanesi 1996 980 50 İzmir Hisar Kütüphanesi 1997 1350 51 İzmir Karşıyaka
Hoca Mithat Halk Kütüphanesi 1985 107 52 Kahramanmaraş Karacaoğlan İl Halk
Kütüphanesi 2006 2602 53 Kahramanmaraş Müzesi 2015 9 54 Karaman İl Halk
Kütüphanesi 1988-2003 1477 55 Karaman Müze Müdürlüğü 2010 746 56 Kırşehir Müzesi
2015 28 57 Konya Akşehir İlçe Halk Kütüphanesi 2014 1291 58 Konya Akşehir Müze
Müdürlüğü 2011+2014 137 59 Konya Akşehir Nasreddin Hoca Arkeoloji ve Etnografya
Müzesi 2013 15 60 Konya Beyşehir Doğanbey Halk Kütüphanesi 1986 165 61 Konya
Ereğli İlçe Halk Kütüphanesi 1998 34 62 Konya Hadim İlçe Halk Kütüphanesi
1984+2015 24 63 Konya İl Halk Kütüphanesi 2004+2005 631 64 Konya Ilgın Lala
Mustafa Paşa Cami Kütüphanesi 2015 543 65 Konya Kadınhanı Halk Kütüphanesi 1986
18 66 Konya Karkın Kütüphanesi 1984 4 67 Konya Seydişehir Halk Kütüphanesi 1986
7 68 Konya Müze Müdürlüğü 127 69 Konya Lisesi 2008 382 70 Konya Anadolu İmam
Hatip Lisesi 2015 2171 71 Konya Ereğli İmam Hatip Lisesi 2013 186 72 Malatya İl
Halk Kütüphanesi 2006+2010 182 73 Malatya Darende Sadrazam Mehmet Paşa İlçe Halk
Kütüphanesi 2006 671 74 Manisa Akhisar İlçe Halk Kütüphanesi 2007 1593 75 Mardin
İl Halk Kütüphanesi 2001+2007 2096 76 Mersin İl Halk Kütüphanesi 2000 726 77
Mersin Anamur Müzesi 2015 5 78 Mersin Müzesi 2011 7 79 Muğla Hoca Mustafa Efendi
Halk Kütüphanesi 1985-1986-1988 2843 80 Muğla Fethiye İlçe Halk Kütüphanesi 1986
34 81 Muğla Marmaris Müzesi 1 82 Nevşehir Damat İbrahim Paşa İl Halk Kütüphanesi
2005 1108 83 Nevşehir Avanos İlçe Halk Kütüphanesi 2010 33 84 Gülşehir Karavezir
İlçe Halk Kütüphanesi 2014 454 85 Nevşehir Hacıbektaş İlçe Halk Kütüphanesi
2005+2014 826 86 Nevşehir Ortahisar Hüseyin Galip Efendi Halk Kütüphanesi 2014
848 87 Nevşehir Uçhisar Halk Kütüphanesi 2005 90 88 Nevşehir Ürgüp Tahsinağa
İlçe Halk Kütüphanesi 1992+2014 2650 89 Nevşehir Müzesi 2015 112 90 Nevşehir
Ürgüp Müzesi 29 91 Niğde Sungurbey İl Halk Kütüphanesi 1993+2014 4398 92 Niğde
Müzesi 2015 172 93 Osmaniye Kadirli İlçe Halk Kütüphanesi 2014 50 94 Osmaniye
Düziçi İlçe Halk Kütüphanesi 2000 7 95 Sakarya İl Halk Kütüphanesi 2010 339 96
Selçuk Üniversitesi Kütüphanesi 2009 112 97 Şanlıurfa İl Halk Kütüphanesi
2001+2009 614 98 Tekirdağ Namık Kemal İl Halk Kütüphanesi 1987 1335 99 Van İl
Halk Kütüphanesi 1996 290 100 Van Müzesi 2015 165 101 Ahmet Ağırbaşlı - Türk
Anadolu Vakfı (Bağış) 2017 333 102 Ahmet Köse (Bağış) 2017 158 103 Ayten
Yıldırım Koleksiyonu (Bağış) 2004 258 104 Fuat Değerli Koleksiyonu (Bağış) 2011
111 105 Hacıveyiszade koleksiyonu (Hasan Kudsi Küçükaşçı) (Bağış) 2003 952 106
Hasan Yörük Koleksiyonu (Bağış) 2007 27 107 Havva Bozu Koleksiyonu (Bağış) 2012
101 108 Haydar Şavk Koleksiyonu (Bağış) 2012 66 109 Hidayet Nuhoğlu Koleksiyonu
(Bağış) 2014 72 110 Lütfi İkiz (Bağış) 2006 154 111 Lütfiye Nur Kunter
Koleksiyonu (Bağış) 2012 61 112 Mehmet Arsoy Koleksiyonu (Bağış) 2013 193 113
Mehmet Ali Öztürk (Bağış) 2020 108 114 Mehmet Azimli Koleksiyonu (Bağış) 2006 97
115 Mustafa Özcan (Bağış) 2017 107 116 Nuh Mehmet Hamurcu Koleksiyonu (Bağış)
2015 66 117 Numan Kulak Koleksiyonu (Bağış) 2006 238 118 Orhan Yavuz Koleksiyonu
(Bağış) 2011 286 119 Saadettin Birol Koleksiyonu (Bağış) 2000 67 120 Sabahattin
Tokar Koleksiyonu (Bağış) 2011 78 121 Saim Sakaoğlu Koleksiyonu (Bağış) 2010 108
122 Saime Ercişli Koleksiyonu (Bağış) 2005 62 123 Selçuk Eğitim Merkezi
Koleksiyonu (Bağış) 2007 2331 124 Sırrı Sandıkçı Koleksiyonu (Bağış) 1991+2006
123 125 Sultan Selim Camisi Koleksiyonu (Bağış) 2015 185 126 Yusuf Gürel Eşen
Koleksiyonu (Bağış) 2002 104 127 Ziyaettin Tokar Koleksiyonu (Bağış) 2009 173
GENEL TOPLAM 95304 Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü Giritli fakir bir
aileden gelen ve III. Selim’in annesi Mihrişah Sultan’a kethüdâlık yapan, Yusuf
Ağa; ilim-ulema merkezi olan Konya’da talebelerin kitap bulmakta güçlük
çektiklerini görmesi nedeniyle Selimiye Camii’nin batı köşesine 17 Ocak 1795’te
bu kütüphaneyi yaptırmıştır. Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi XV. yüzyılda
belirli konularda kadro ve koleksiyonlar kurulmaya başlayan Türk yazma
kütüphanelerinden birisi olma özelliğini taşımakla birlikte hem müstakil hem de
cami kütüphanesi karakterini yansıtmaktadır. Kurucusunun zamanına göre, en iyi
vakıf şartları içinde ve en mükemmel koleksiyonla tesis ettiği Yusuf Ağa
Kütüphanesi, Konya’nın Cumhuriyet öncesi kütüphanelerinden günümüze ulaşabilen
yazma ve nadir matbu eserlerini kapsayan başlıca araştırma merkezidir. 5 Ağustos
1898 tarihinde hazırlanan kataloğunda Yusuf Ağa’nın kütüphanesine 904 adet kitap
vakfettiği, daha sonraki bağışlarla bu sayının 1270 cilde ulaştığı
belirtilmiştir. Kütüphane XX. yüzyılın başlarına kadar kurulduğu binada hizmet
vermeye devam etmiş, 1927’de yönetimi Mevlânâ Müzesi İhtisas Kütüphanesi ile
birleştirilerek kitapları da oraya taşınmıştır. 1946 yılından sonra Maarif
Vekâleti Kütüphaneler Umum Müdürlüğü kütüphaneyi tekrar eski mekânında hizmete
açmıştır. Yusufağa Yazma Eser Kütüphanesi 28.12.2010 tarihinde kabul edilen 6093
sayılı “Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında
Kanun” ile Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü’ne bağlanmıştır. Yusuf Ağa
Kütüphanesi’nde sonradan katılan Sadreddin Konevî, Ebû Saîd el-Hâdimî, Konya
Millî Kütüphane, Zaferiye Medresesi, Zincirli Medrese, İbrâhim Aczî Kendi ve
Mala Hatun koleksiyonlarıyla Kütüphanede Sadreddin Konevi, Zaferiye Medresesi
Kütüphanesi, Türkocağı Kütüphanesi, Hadimi Kütüphanesi, Müftü Abdullah Efendi
Kütüphanesi, Mümtaz Bahri Koru’nun kitaplıkları bulunmaktadır. Günümüzde
kütüphanede; 3.162 cilt yazma 9019’sı nadir matbu olmak üzere 12.181 cilt kitap
mevcuttur. Yusufağa Yazma Eser Kütüphanesi Kolesiyonu S.Nu Koleksiyon Adı 1.
Şeyh Sadrettin Konevi 2. Hz. Hadimi 3. Yusuf Ağa 4. İbrahim Aczi Kendi 5. Milli
Kütüphane 6. Abdürrahim 7. Zencirli Medresesi 8. Zaferiye Medresesi 9. Karaman
10. Mümtaz Koru 11. Ahmet Naci Karahüyüklü Vakfı 12. Faik Soyman 13. Ulemadan
Abidin Rıfat Ve Ziya Efendilerin Varislerinin Hediyesi Ziya Gökalp Yazma Eser
Kütüphanesi Müdürlüğü Kütüphane 1919 yılında Cevdet Paşa Milli Kütüphanesi
ismiyle kurulmuş, 1938’de Halk Evi ismiyle hizmet vermiştir. 1954 yılında Ulu
Camii maksuresine taşınmıştır. 1971 yılında Halk Kütüphanesi olarak hizmetine
devam etmiştir. 01.06.1987’den itibaren Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi
Müdürlüğü’ne bağlı Eski Kültür Sarayı’nda Ziya Gökalp Yazma Eserler Kütüphanesi
ismiyle faaliyet gösteren kütüphane; 6093 sayılı “Türkiye Yazma Eserler Kurumu
Başkanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun” gereğince Konya Yazma Eserler
Bölge Müdürlüğü’ne bağlanmıştır. Kütüphane, 2010 yılında Diyarbakır Ulu Cami
Külliyesi içinde yer alan Mesudiye Medresesi’nde yapılan restorasyon
çalışmalarına müteakiben buraya taşınmıştır. Mülkiyeti Vakıflar Genel
Müdürlüğü’ne ait olan medrese, Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi hizmet binası
olarak kullanılmak üzere 2886 Sayılı Yasanın 7. Maddesine istinaden 01.07.2013
tarihinden itibaren TYEK Başkanlığına tahsis edilmiştir. Faaliyete girdiği
dönemde 1984 adet yazma, 4211 adet nadir matbu esere ev sahipliği yapan
kütüphane; bağış, satın alma ve devir yoluyla 2312 yazma, 7501 nadir matbu ve 63
adet tablo ile koleksiyonunu zenginleştirmiştir. Ayrıca Diyarbakırlı âlim ve
yazarlardan Abdüssettar Hayati Avşar, Şeyh Abdurrahman Aktepe, Şevket Beysanoğlu
ve Esma Ocak’ın koleksiyonlarına ait dijital görüntüler kütüphane koleksiyonunda
yerini almıştır. Kayseri Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi Müdürlüğü
Kayseri’nin Gesi Nahiyesi'ne bağlı Isbıdın Köyü’nde 1753’te doğan; I. Abdülhamit
ve III. Selim döneminin tanınmış devlet adamlarından olan Mehmed Raşid
Efendi’nin Kayseri’deki Fetih Camisi (Cami-i Kebir) avlusuna yaptırdığı
kütüphane binası 1796’da tamamlanmıştır. Râşid Efendi kütüphaneye 925 cilt
elyazması ve 18 cilt İbrahim Müteferrika basması olmak üzere 943 adet kitap
vakfetmiştir. Hepsi ciltli olan bu kitaplar özel mahfazalar içerisine
konulmuştur. Kitapların muhtelif yerleri vâkıfın mührü ile mühürlenmiştir. Raşid
Efendi Kütüphanesi, Osmanlılar Devri’nde Kayseri’de açılan kütüphanelerin
sonuncusu ise de, ilk müstakil kütüphane binası olması bakımından önemlidir.
Şehirde daha önce kurulan Bedreddin Mahmut Kadı, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa,
Molulu-zade Mehmed Efendi, Hacı Halil Efendi ve Erkiletli Nişancı Mehmed
kütüphanelerindeki eserler de Raşid Efendi Kütüphanesi’ne nakledilmiştir.
Kuruluşundan günümüze kütüphane kullanıcı ve araştırmacılara huzurlu bir ortam
sağlamaktadır. Raşit Efendi Yazma Eser Kütüphanesi’nde 2.741’i Yazma 6.523’ü
nadir matbu olmak üzere toplam; 9264 kitap bulunmaktadır. Manisa Yazma Eser
Kütüphanesi Müdürlüğü Manisa’da Türk Ocağı binası olarak temelleri atılan yapı
ancak tamamlanamayan yapı Manisa Valisi Dr. Lütfi Kırdar’ın teşebbüsü ile
kütüphane olarak inşa edilerek 1938’de Kitapsaray adıyla hizmete girmiş; 1945’te
ise Manisa İl Halk Kütüphanesi olarak değiştirilmiştir. Kütüphane Manisa’daki
eski kütüphanelerdeki eserler, yöreden toplanan, aynı zamanda vakıf yoluyla elde
edilen yazma ve nadir matbu kitaplarla koleksiyonunu zenginleştirmiştir.
Manisa’da yüzyıllar önce kurulan önemli kütüphanelerden ilki, II. Bayezid
döneminde (1481-1512) sancak beyi Şehzade Şehinşah’ın annesi Hüsnüşah Sultan
tarafından yaptırılan Hatuniye Cami içerisindeki kütüphanedir. Daha sonra Kanuni
Sultan Süleyman’ın annesi Ayşe Hafsa Sultan tarafından 1520-1566 yılları
arasında Sultan Cami ve Manisa Darü’ş-şifâsı’nda iki kütüphane daha kurulmuştur.
III. Sultan Murat zamanında Karaosmanoğulları’ndan Hüseyin Ağa tarafından
1806’da Muradiye Cami Kütüphanesi yaptırılmış; cami içerisinde bulunan yazmalar
ve bazı koleksiyonlar buraya devredilmiştir. Ayrıca Kara Osmanzade Eyüp Ağa
yalnızca kendi şahsına ait koleksiyonlarla Çeşnigîr Kütüphanesi’ni kurmuştur.
XIX. yüzyılda Manisa’da kurulan diğer bir kütüphane ise 1922’de Yunanlılar
tarafından tamamen yıkılan Nişancı Paşa Kütüphanesi’dir. Manisa İl Halk
Kütüphanesi depolarında 1945’ten 2012’ye kadar muhafaza edilen eserlerin
korunması için yeni bir binaya ihtiyaç duyulmuş; Mülkiyeti Manisa Valiliğine ait
olan Hıdıroğlu Konağı olarak bilinen yapının 25 yıllığına TYEK Başkanlığı’na
tahsis edilmiştir. Bina içerisinde depolar, okuyucu salonları, sergi salonu ve
idari birimlerin tefrişatı yapılarak Haziran 2013 tarihi itibariyle Manisa Yazma
Eser Kütüphanesi adıyla hizmet vermeye başlamıştır. Kütüphane koleksiyonunda
8.533 yazma, 9245 nadir matbu kitap bulunmaktadır. SONUÇ Yazma eserlerimiz,
muhtevası bakımından da milletimizin güzel ve önemli hasletlerini dile getiren,
dini, kültürel ve sosyal hayatımızın önemli belgeleridir. Bunlar yok oldukça,
ait oldukları devirlere ait bilgi ve belgelerimizde yok oluyor. Bu kayıpların
telâfisi de mümkün değildir. Çünkü özel çalışmalardır. Matbaanın faaliyete
geçmesinden sonra yazma eser üretimi doğal olarak azalmıştır. Bu da yazma
eserlerin değerinin her geçen yüzyılda giderek artmasına neden olmuştur. Ayrıca
1928 öncesi Arap harfli nadir matbu eserler de bilimsel ve tarihi değer
açısından önemlidir. Yazma eser kütüphaneleri dışında, Müzelerde , Üniversite
Kütüphanelerinde, Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü
Bünyesinde bulunan kütüphanelerde, Özel vakıf ve şahıs kütüphanelerinde de yazma
eser bulunmaktadır Osmanlı bakiyesi kimi kütüphanelerin Cumhuriyetin ilk
yıllarında kapandığını, başka bir kuruma devredildiğini, mevcudiyetlerini
sürdürmekle birlikte kamuya hizmet sunmaktan vazgeçtiğini ya da başka bir adla
hizmet sunduğunu söylemek mümkündür. Cumhuriyetle birlikte, kapanan, başka
kütüphaneye devredilen, ihmal edilen, kötü şartlarda saklananlar veya başka
sebeplerle zarara uğrayanlar olsa da pek çok kitap bugüne ulaştı. Yazma Eser
kütüphanelerinde, el yazması eserlerle birlikte kütüphanelerde dermeye ilişkin
bulunması gereken diğer kitaplar ve danışma kaynakları ve nadir matbu eserler,
hat levhaları da bulunur. Bu kütüphanelerde yazma eserlerin niteliklerine bağlı
olarak özel koruma tedbirleri alınmaktadır. . Yazma kütüphaneleri ve yazma eser
bulunan diğer kurumlarda bulunan kitaplar özel yöntemlerle korunmakta ve
araştırmacıların hizmetine sunulmaktadır. Bu kütüphanelerde yazma eserler
sayısallaştırılarak yerli ve yapancı araştırmacıların hizmetine sunmuştur. Türk
vatandaşı araştırmacılarından kopya taleplerinde ücret alınmamakta ve araştırma
teşvik edilmektedir. Türkiye’de bulunan yazma kütüphaneleri 2010 yılına kadar
Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğüne Bağlı
olarak halk kütüphaneleri bünyesinde bulundu. Yahut halk kütüphanelerine bağlı
şube kütüphaneler ile Kültür Bakanlığına bağlı yazma kütüphaneleri olarak
teşkilatlanmışlar idi. Ancak; 28.12.2010 tarihinde çıkarılan 6093 sayılı Türkiye
Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun gereğince
Yazma Eser kütüphaneleri Yazma Eserler Kurumu Başkanlığına bağlı olarak
teşkilatlanmıştır. Başkanlığa bağlı üç bölge Müdürlüğü ve yirmi bir Yazma Eser
Kütüphanesi müdürlüğü kurulmuştur. Özel şahıslar ya da kurumların da yazma
kütüphaneleri olduğu gibi, bazı kütüphanelerin dermesi içinde yazma eserler de
bulunmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti devletinin kuruluşunun 100. Yılında yazma
eser kütüphanelerinde hizmet önemli bir noktaya gelmiştir; Kitapların korunması,
bakım ve onarımı, sayısallaştırılması araştırmacılara sunulması konusunda ciddi
mesafeler kat edilmiştir. Özellikle Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığının
kurulması Yazma Eser kütüphaneciliğinde bir milat olarak değerlendirilebilir. Bu
münasebetle kalıcı bazı çalışmalar yapılmaktadır. Bugüne kadar Türk kültürünün
temel kaynakları ile ilgili başvuru eserleri niteliğinde oldukça çeşitli
yayınlar yapılmıştır. Türkiye Yazma Eserler Kurumu’na bağlı yazma eser
kütüphanelerinde; 220.789 el yazması,489.695 Nadir matbu olmak üzere toplam;
710.484 adet kitap bulunmaktadır. Yapılan çeşitli sayımlara göre Türkiye
kütüphanelerinde 500.000 cilt içinde 1 000 000 civarında yazma eser/risâle
bulunduğu düşünülmektedir. Özel kütüphane ve koleksiyonlarla daha da artacak
olan bu sayının kesin sonucu yazma eserlerin kataloglaması süreci
tamamlandığında ortaya çıkacaktır.
KAYNAKÇA
Bekir Şahin, Konya’nın KırkKütüphanesi, Konya 2016.
Cumhuriyet Dönemi İstanbul Kütüphaneleri / Hatice
Aynur, 2015. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Edebiyat, Kültür,
Sanat, VII. cilt, 602-613. Ekrem Tak, “Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye:
Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi,” Bilgi ve Belge Araştırmaları, S.
(13), 2020, Ender Bilar, “Edirne’de Bir Kitap Hazinesi; Selimiye Yazmalar
Kütüphanesi”, Osmanlı Devleti’nde Bilim Kültür ve Kütüphaneler (haz. Özlem
Bayram v.dğr.), Ankara 1999. F. Çınar , “Amasya Beyazıt Yazma Eser
Kütüphanesi’nde Bulunan Yazma Tasavvufî Eserler”, Antakiyat, c. 5, sayı. 1, s.
72-105, Haz. 2022. Hülya Dilek Kayaoğlu., Libraries of İstanbul Kütüphaneleri,
İstanbul, İdeal Kültür Yayıncılık, 2010, . Hüsna Kotan (2017). Erzurum Yazma
Eserler Kütüphanesinde Bulunan El Yazması Sözlükler. Atatürk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1491 - 1509. Hakan Anameriç, (2005). Bursa
Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi. Türk Kütüphaneciliği, 19 (4), 467-470.
Hasan Duman, “Beyazıt Devlet Kütüphanesi”, DİA, C. VI, 1992, İsmail E. Erünsal,
“Hacı Selim Ağa Kütüphanesi”, C. XIV, İstanbul, 1996. İsmail E. Erünsal,
“Selimiye Kütüphanesi”, DİA, C. XXXVI, İstanbul, 2009. İsmail E. Erünsal, Türk
Kütüphaneleri Tarihi II, Ankara, A.K.M. Yayınları, 1991. Jale Baysal, Kitap ve
Kütüphane Tarihine Giriş, İstanbul, Türk Kütüphaneciler Derneği, 1992, Melek
Gençboyacı: “Cumhuriyetten Günümüze Millet Kütüphanesi”, Millet Yazma Eser
Kütüphanesi’nden bir seçme Ali Emîrî Efendi ve Dünyası: Fermanlar, Beratlar,
Hatlar, Kitaplar, 2.bs, İstanbul: Pera Müzesi Yayınları, 2010. Musa Öncel,
Edirne Selimiye Yazma Eserler Kütüphanesi, Oluşum, s. 50, İstanbul, 2005, Özer
Soysal, Türk Kütüphaneciliği, C: II, Kültür Bakanlığı, 1998. R. Tûba Karatepe,
“Osmanlıdan Cumhuriyete Kütüphanelerin Dönüşümü”, Z Dergisi, 2021/5
Yorumlar