RODOS FETHİ PAŞA VAKFI HAFIZ AHMET AĞA KÜTÜPHANESİ’NDE BULUNAN TIP İLGİLİ ESERLER
Bekir ŞAHİN
ÖZET
Tarihi ve turistik Rodos Adasında
günümüzde “Türk” ismine izin verilmediği için “Müslüman Kütüphanesi” olarak
adlandırılan ve yıllardır tarihi bir mimari yapının içerisinde duran tarihi
eserler olmaktan öte bir anlam taşımadığı anlaşılan Hafız Ahmed Ağa Kütüphanesi’ndeki
el yazması kitaplar 2008 yılının sonunda TİKA nın organizasyonuyla tarafımızca yerinde
incelenmiş; bir an önce bu nadide koleksiyonun sağlıklı bir ortamda güvenli bir
şekilde muhafazası ve dijital ortama aktarılarak okuyucu ve araştırmacıların
hizmetine sunulması gerektiği kanaatine varılmıştır.
Bu konuda her türlü desteği veren TİKA
nın katkıları ve Rodos Başkonsoloğluğu’nun desteğiyle 2009 yılı başında bir
yandan kütüphanenin güvenlik sistemiyle ilgili modernizasyon yapılırken bir
yandan da Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi ve Süleymaniye Yazma Eser
Kütüphanesi personellerinden oluşan ekip kütüphanede bulunan el yazması
kitapların dijital çekim işlemlerini gerçekleştirmiş, bu sırada acil bakım ve
restorasyonu gerektiği tespit edilen kitapların restorasyon işlemleri de 2010
yılı başlarında Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nden giden bir ekip
tarafından başlatılmıştır.
Her yıl milyonlarca turist tarafından
ziyaret edilen kütüphane binası mimari özelliklerinin yanı sıra içinde barındırdığı
tarihi Türk İslam kültür ve sanatının çok değerli örneklerinden oluşan kitap
koleksiyonu ile de bu vitrinde yerini alması gerektiği düşüncesiyle
incelemelerde bulunduk.
Dönemin tüm ilmi alanlarda bilinen
eserlerinden derlendiği görülen ve 20 farklı konuda 816 cilt çok nitelikli el
yazması kitaptan oluşan Hafız Ahmed Ağa Koleksiyonu kitaplar Hafız Ahmed Ağa
vakıf mührü taşımaktadır ve kuruluş dönemi demirbaş defteri mevcuttur. Bir kaç
eksik dışında bu defterde kayıtlı kitapların tamamı yerindedir. Ayrıca
kütüphanede civar medrese, cami ve şahıslardan yakın dönemde kütüphaneye
getirildiği öğrenilen ve hiçbir kaydı bulunmayan 459 cilt yazma kitap
bulunmaktadır.
Toplam 1288 cilt kitap içerisinde 2187
eser yer almaktadır. Ayrıca Hafız Ahmed
Ağa mührü taşıyan ilk grup kitaplar
sanatsal özellikleri açışından dikkat çekmektedir.
Bu
makalemizde Rodos Fethi Paşa Vakfı Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi ‘nde bulunan tıp
tarihi ilgili eserleri tanıtacağız.
Rodosî
Hafız Ahmed Ağa
Babası Rodôsî Mehmed Ağa’dır. Enderûn-u
Humâyûna girerek Rikâbdâr (Osmanlılarda hükümdarın ata binerken üzengisini
tutan kişi. TDK) olmuştur. 1204 (1789 M.) Muharremi’nde çıkarılarak emekli
edildi. Sonra Hicaz kaftan Ağası oldu. 1215 (1800-1801 M.)’te dönerken vefat
etti ve Karacaahmed’de defnedidi.
Rodosîzâde
Fethi Ahmed Paşa
Hafız Ahmed Ağa ‘nın oğludur.1216’da
babasının vefatından birkaç ay sonra doğdu.1224 (1809-1810 M.)’te Enderûn-u
Hümâyûna alınıp 1241(1826-1827 M.)’de Âsâkir-i Şâhâneye girerek ta’lim öğrendi.
1244 (1828-1829 M.)’te kolağası, müteâkiben binbaşı olup muharebede bulunarak
kaymakam ve 1246 (1830 M.) saferinde miralay olup Cephane Kışlası askerine
zâbit oldu. O sene Mabeynci ve Baş Çuhadar (Saray amiri.) olup 1246 (1831 M.) şevvalinde
Hassa Ferîki oldu. 1251 (1835 M.) saferinde Avusturya İmparatorunu tebrike memuren
Viyana sefîri Muvakkiti oldu. Recebde geri dönüp 1252 (1836 M.) Rebiülâhirinde asaleten
Viyana sefîri oldu. 1253 (1837 M.) Rebiülâhirinde vezirlik rütbesiyle Aydın
valiliği ilave olup recebde sefaretten azledildi., Zilkadede Londra Sefîri ve
1254 (1838 M.) muharreminde Paris Sefîri oldu. İngiltere Kraliçesi’nin taç
giyme töreninde Londra’da Saltanat-ı Seniyye Murahhası sıfatıyla bulundu. 1255
(1839 M.) de İstanbul’a gelip Meclis-i Vâlâ azası olup o sene zilkâdesinde
Ticaret Nâzırı ve Atiye Sultan’ın namzedi oldu.
Müteakiben Makâm-ı Seraskerî tebdilinde
Serasker Kaymakamlığı yaptı. 1256 (1840 M.) saferinde nezaretten azledildi.
1258 (1842 M.) Rebiülevvelinde Meclis-i Vâlâ azası olup 1259 (1843 M.)
şevvalinde Meclis-i Vâlâ reisi oldu. 1260 (1844 M.) zilkâdesinde azledildi.
1261 (1845 M.) Rebiülevvelinde Mühimmat-ı Harbiye Nâzırı ve şabânda ilaveten
Tophane Müşiri oldu. 1268 (1852 M.) şevvalinde azlolundu. 1269 (1853 M.)
Cemaziyelevvelinde Ticaret Nâzırı ve recebinde ikinci kez Tophane Müşiri olup
1274 (1857 M.) muharreminde azlolunup o sene Rebiülevvelinde üçüncü defa
Tophane Müşiri oldu. 1274 (1858 M.)
Cemaziyelâhiresinin 29 unda vefat etti.
Sultan Mahmud Türbesi civarına defnedildi.
Rodos
Fethi Paşa Vakfı Hafız Ahmed Ağa Kütüphanesi
Tarihi Rodos Kalesi içerisinde, diğer
birçok Osmanlı dönemi cami, hamam, imaret, medrese vb. eserlerin de bulunduğu
bir bölgede yer alan Hafız Ahmed Ağa Kütüphanesi’nin etrafı yüksek duvarlarla
çevrili bir avlu içerisindedir. Kubbeli mimariye sahip taş bina 18. yy ‘da talebelerinin yararlanması için Kânuni Vakfı
külliyatı içinde Süleymaniye Camii’nin hemen yanı başında bir inşa edilmiştir.
Bânîsi Rodos’un Uzgur Köyü’nde doğmuş olup adadaki saat kulesini inşâ ettiren
Tophane Müşiri Ahmed Fethi Paşa’nın babası, eski Rikâbdâr-ı Şehriyârî Hâfız
Ahmed Ağa’nın ismi verilen kütüphanenin açılışı 1793 yılında gerçekleşti.
Kütüphane iki odadan müteşekkil olup yarım küre şeklinde iki kubbe ile
örtülüdür. Avlusunda Kur’an okumak için odalar, bir kuyu ve bir çeşme bulunmaktadır.
Kütüphanenin vakfiyesinde yer aldığı üzere Rodoslu Türkler geçmişten bugüne
bayramlarda bu avluda kurban kesip aşure pişirmektedirler.
Ahmed Fethi Paşa,babasının ihya ettiği
kütüphaneyi İstanbul’dan getirdiği, el yazması ve nadir matbu kitaplarla
zenginleştirmiştir. Kütüphane avlusunda yer alan vakfa ait evde yaşayan vakıf
mütevelli vekili ve aynı zamanda kütüphane görevlisi Yusuf KIBRISLI’ nın
verdiği bilgiye göre 1995 yılına gelene kadar kitapların kolilerde bulunduğu ve
bu tarihte kolilerden çıkartılarak raflara yerleştirilmiştir. Vakıf kitapları
arasında nadir olarak nitelendirilebilecek nüshaların ve kitap sanatları
bakımından değerli kitaplar bulunmaktadır.
İki bölümden oluşan binanın arka
tarafının kitap deposu, ön tarafının ise okuma ve sergi salonu olarak
kullanılmaktadır.
Depo kısmında kitapların ahşap dolaplar
içerisinde camlı-kapaklı raflarda muhafaza edilmektedir.
Sonradan kütüphaneye gelen kitaplar
dışında vakfa ait olan bütün kitapların deri üzeri ebru kâğıt kaplı
mahfazaların içinde bulunmaktadır. Ancak bu mahfazaların birçoğunun yıpranmış
ve parçalanmış durumdadır.Üzerinde kütüphane mührü bulunan kitapların,
konularına göre gruplandırılmış olup, dağılımı şöyledir.
Kur’an-ı Kerim 17 adet, Tefsir 74,
Kıraat 9, Hadis 111, Fıkıh 120, Mevâiz 22,
Meân-i ve’l-Beyan 18, Edebiyat 41, Tarih 41, Kelam 49, Feraiz (Miras
Hukuku) 14, Usul-ü Fıkıh (Fıkıh Metodolojisi) 22, Tasavvuf 45, Lügat 32, Siyer
22, Astronomi 24, Tıp 21, Nahiv 43, Sarf 17, Felsefe-Mantık-Hey’e 55 adet
şeklinde orijinal demirbaş defterine kayıtlı bulunduğu ve toplam sayısının
797 adet olduğu tespit edilmiştir.
Kütüphanede vakıf kitapların dışında 450 adet kayıtsız yazma kitap bulunduğu
görülmüş Konya Bölge Yazma Eserler kütüphanesi Tika işbirliği ile işbirliği ile
kayıdı bulunmayan bu kitaplar envanter defterine kayıtları yapılmıştır.,
1918 öncesi nadir matbu eser
kategorisine giren kitap sayısının 982 olduğu , 1918 sonrası 119 muhtelif matbu
kitabın bulunduğu; bu duruma göre kütüphanede 1240 yazma eser, 1101 matbu eser
olmak üzere toplam 2348 kitabın bulunduğu bilinmektedir.
Kütüphanede bulunan bir kolinin açılarak
yapılan tasnif sonucunda 1910-1930 yılları arasında yayınlanmış çeşitli
gazetelerin bulunduğu ve bunların; 1926, 27 ve 28 yıllarında Rodos’ta haftalık
olarak yayınlanan Selam Gazetesi’nin kitaplaştırılmış olarak 15 cilt halinde,
1911 yılına ait Paris’te Osmanlıca olarak yayınlanan İkdam Gazetesi ve Hakimiyet-i Milliye, tasvir-i Efkar, Tevhid-i
Efkar, Vakit, Akşam, Sebilü’r-Reşad, Esas Muhafazakar, Hilal-i Ahmer, Ahenk,
Afitab, Zümrüd-ü Anka, Söz, Yeni Gün, Köy Hocası, Papağan, Karagöz, Antalya,
Sırat-ı Müstakim isimli gazete ve
mecmuaların bazı sayılarının olduğu görülmüş ve Kütüphanenin ilk açılışından
hemen sonra, personelinin tayinatları ile diğer masraflar için vakfa ait olarak
dükkanlar inşa edilmişti. Günümüzde vakıf bu 18 dükkanın kira gelirleriyle
ayakta durmaya çalışmaktadır. Bu tahsisat, medrese talebeleri ve fakirlere
hizmet veren Süleymaniye Vakfı İmarethanesi’nden yapılmıştır. Kütüphanenin
kadrosunda yer alan Birinci Hafız-ı Kütüp Abdurrahman Efendi, İkinci Hafız-ı
Kütüp Osman Efendi ve Dersiâm Mehmed Efendi’nin her birine günlük 5 çift,
Bevvâb (Mustahfız) Ali Efendi’ye 3 ve son olarak Farraş Hasan Efendi’ye 2 çift
ekmek verilmesi uygun bulunmuştur.Bunları hepsi için ayrı ayrı olmak üzere
beratlar hazırlanmıştır. Harameyn Evkafı arasında yer alan Ahmed Ağa
Kütüphanesi’nin görevlileri ve cami imamları ile medrese hocaları 1842 yılı
itibariyle devlete müracat ederek ücretlerinin azlığı nedeniyle sefalet içinde
bulunduklarını bildirmişlerdi. Bahsi geçen dönemde kütüphanenin birinci hafız-ı
kütübü yevmî/günlük 60 akçe, dersi’amı 40 akçe, ikinci hafız-ı kütüp ise 30
akçe almaktaydı. Müracat üzerine Rodos Gümrüğü kayıtları incelemeye alınmıştır.
Daha çok medrese öğrencilerinin istifade
ettiği anlaşılan kütüphane, 1863 yılında meydana gelen depremde büyük hasar
görmüştür. Ahmed Ağa’nın memleketi Rodos’ta kurduğu kütüphanenin vakfiyesini
hazırlarken Hacı Selim Ağa Kütüphanesi ve Konya Karatay Yusuf Ağa Kütüphanesi
vakfiyelerinden yararlanmış olduğunu görüyoruz. [Yusuf Ağa ile Ahmed Ağa
kütüphane mühürlerinin ve vakfiyelerinin bibirlerine benzerliği, aynı dönemde
kurulmuş olmaları ve Yusuf Ağa’nın da Giritli olması aralarındaki etkileşime
işaret etmektedir.] Hacı Selim Ağa gibi bir kütüphanemedrese kurmak isteyen
Ahmed Ağa, 1208/1793 tarihli vakfiyesinde kütüphanesine tayin edilecek her iki
hafız-ı kütübün de ulemadan olup kütüphanede haftada beş gün ders okutmalarını
şart koşmuştur. Ayrıca Ahmed Ağa’nın vakfiyesinde, bu asır kütüphanelerinde
artık yaygın bir hale gelmeye başlayan kütüphanede ibadet ve dînî faaliyetlere
de büyükölçüde yer verdiğini görmekteyiz.
Tarihi ve turistik Rodos Adası’nda kale
içerisinde restore edilmiş binasında günümüzde de faaliyetlerini devam ettiren
kütüphanenin hafız-ı kütüplüğü ve Fethi Paşa Vakfı mütevelli vekilliğini
yürüten Yusuf KIBRISLI eşiyle birlikte Kütüphane bahçesindeki evde ikamet
etmektedir.
Giriş
El yazması kitaplarımız, Matbaa
bulunmadan evvel, elle yazılan ve elle çoğaltılan kitaplardır. Bu eserler;
üretildikleri dönemin bilimsel gelişmişliğine ışık tutan, akıllara elçi,
ilimlere hüccet, medeniyetlere senettir.
İlimlerin hücceti, medeniyetlerimizin
senetleri olan el yazması kitaplarımız, birer sanat şaheseridir. Bunlar her
sayfasında, en az (10-12) sanatkârın hünerlerini sergilediği eserlerdir.
Bu eserlerimiz, tezhipli, minyatürlü,
altın cetvelli vb. süslemelerle bezenmiştir.
Ciltleri itina ile yapılmış, her döneme ait
cild sanatının (Lâke, zerbahar, ciharguşe, soğuk ve sıcak şemse vb.) eşsiz
örnekleri sergilenmiştir.
Yazma eserler büyük bir titizlikle,
büyük bir itina ile hazırlanan kağıdı, mürekkebi ve satır düzeniyle, kalemiyle
de mükemmellik arz ederler. En önemlisi de bu eserlerimizde hattıyla göz nuru,
gönül aydınlığı katan hattatlarımızın mükemmelliği, zarafeti hâkimdir.
Yazma
eserlerimiz, muhtevası bakımından da milletimizin güzel ve önemli hasletlerini
dile getiren, dini, kültürel ve sosyal hayatımızın önemli belgeleridir.
Bunlar
yok oldukça, ait oldukları devirlere ait bilgi ve belgelerimizde yok oluyor. Bu
kayıpların telâfisi de mümkün değildir. Çünkü özel çalışmalardır, dönüşü
yoktur. İlk İslâm el yazmaları, Hz. Osman'ın Kur'ân-ı Kerîm'i çoğaltmasıyla
başlar. İslâmiyet'te ilk yazmalar bu mushaflardır. Daha sonra kitap yazmacılığı
gelişerek Tefsir, Hadis, Fıkıh, Siyer,şiir, dil ve tıp konularında da telif ve
tercüme eserler yazılmaya başlanmıştır.
Çinli esirlerin hicrî ikinci asırda
kâğıdı bulmalarıyla yazmacılık oldukça ilerlemiş, hicrî dördüncü asırda ise
papirüs, yerini kâğıda bırakmıştır. Kültürel mirasımız tarih boyu artarak
gelişmiş ve zenginleşerek günümüze kadar ulaşmıştır.
Hemen her konuda yazılan bu eserler,
kültürümüzün zenginliği kadar dilimizin de tarihsel dönemlerini, yaşadığı
gelişmeleri somut bir biçimde gözler önüne seren ve söz varlığını, anlatım
gücünü gösteren en önemli kaynaklarımızdır. İslâm kültürünün temelini teşkil
eden nadir yazma eserlerin sağlam metinlerinin ortaya çıkarılması günümüzün
başta gelen ilmî hizmetlerinden biri olmalıdır. İslâm medeniyetini doğru
tanımanın, kıymetli yazma eserlerin ilmî neşriyle olacağı muhakkaktır.
Kültür ve medeniyet tasavvurumuzun
birinci derece referans kaynaklarının korunması kadar, onların içeriğinden
yararlanmak da son derece önem arz etmektedir. Bunun yollarından birisi de bu
eserlerin tanıtılmasıdır. Yazma eserlerin tanıtılmasında yazma eser
terminolojisi dikkate alınmalıdır. Matbu eserin aksine yazma eserin her nüshası
orjinaldir. Farklı nüshalar, sağlıklı ve doğru bir metne ulaşmayı
kolaylaştırır.
Tarih boyuncaTıp ile ilgili pek çok çalışma yapılmış ve eserler yazılmıştır. Bu
eserlerden bazıları diğerlerine nazaran daha az bilinmekte ve müracaat
edilmektedir. Kütüphanelerimizde bulunan tıpa dair eserlerden birçoğunun
yapılan araştırmalarla ilim dünyasına kazandırıldığı bilinmektedir. Biz de bu
çalışmamızla çok değerli bir yazma eser kütüphanesi olan Rodos Fethi Paşa Vakfı
Hafız Ahmed Ağa Kütüphanesi’nde bulunan Tıp’a dair eserleri tespit ederek tıp
alanına katkı sağlamaya çalıştık.
1- 1251 Kayıt no 1
Kitap
Adı: Şifâü'l-Eskâm ve Devâü'l-A’lâm
Müellifi:
Hâcî Pâşâ Celâl ed-dîn Hızır b. Alî Âydınî
(öl. 816/1413)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, ilk on sayfadan oluşan fihristle
başlamaktadır. 300x210-230x145 mm. Ebatlarında, 431 yaprak, 31 satır olarak.
Nesih Kırma hat ile abadi kağıda yazılmıştır Söz başları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb. Kahverengi deri üzeri yeşil bez
kaplı miklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfazası
vardır. Başta fihristi vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri
vardır. Nem lekeleri ve mürekkep yanıkları mevcuttur. Dili Arapça’dır. Celaleddin
Hızır (Hacı Paşa) da Şifâü’l-Eskâm ve Devâü’l-A’lâm adlı tıp kitabını Aydınoğlu
İsa Bey adına yazmıştır.[1]
Eserin başında şöyle bir not
bulunmaktadır; Kim ilaç kullanmazsa yahut kullanıp da bir faydasını görmezse şu
duayı çokça yapsın, Allah Teâlâ ilaç kullanmadan hızlıca afiyet verecektir.
Dua şudur: “Eyl lutfeden Allah’ım, selamete çıkar. Nimeti sen verdin. Yüce
kudretinle tamamlandır. Senden af ve afiyet istiyorum.[2]”
Müellifin esas adı Celâleddin Hızır olup
740’tan (1339) sonra doğduğu tahmin edilmektedir. Aslen Konyalı olan Celâleddin
Hızır, tahsil için Mısır’a giderek Kahire’deki Şeyhûniyye Medresesi’nde ünlü
Hanefî fakihi Ekmeleddin el-Bâbertî’den dinî ve aklî ilimleri okumuş,
Hacı Paşa'nın Şifâü'l-Eskâm ve
Devâü'l-A’lâm adlı eseri (1b-2a v.)
Kahire’de öğrenciliği sırasında
tutulduğu ağır bir hastalık Hacı Paşa’yı tıpla meşgul olmaya sevketti. Dinî
ilim tahsili yanında tıp kitapları okuyarak ve Cemâleddin İbnü’ş-Şevbekî gibi
hekimlerin bilgi ve tecrübelerinden tıp alanında ihtisas sahibi oldu.
el-Melikü’l-Mansûr Kalavun Bîmâristânı’nda tabiplik yapmaya başladı. Bu hususu,
Şifâʾü’l-esḳām adlı eserinin mukaddimesinde bizzat belirtmektedir.
800 (1398) yıl içinde istinsah edilmiş
bir Şifâʾü’l-esḳām nüshasında (Konya Müzesi Ktp., nr. 6358) Konevî nisbesiyle
anılmasına dayanarak Îsâ Bey’in ölümünden sonra Aydınoğlu Beyliği’ndeki siyasî
karışıklıklar yüzünden bu yıl sonlarında Konya’ya gittiği söylenebilir.
Hacı Paşa, Kahire’deki çalışmaları
sırasında tıp literatürünü gözden geçirip özetlediği bilgilere hocalarının ve
kendisinin tecrübe ve buluşlarını da ilâve ederek yazdığı bu eseri 782 yılının
Ramazan ayı sonunda (Aralık 1380) Ayasuluk’ta tamamlamış ve Aydınoğlu Îsâ Bey’e
ithaf etmiştir. Kendi el yazısıyla olan
nüsha Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (III. Ahmed, nr.
2070). Sinan Paşa da yazdığı methiyeyi bu nüshaya eklemiştir. Eser Câlînûs
ve İbn Sînâ yöntemiyle telif edilerek dört makale halinde düzenlenmiştir.
Birinci makalede nazarî ve amelî tıp bilgileri verilir. Yiyecek içeceklerle
basit ve birleşik ilâçlara ayrılan ikinci makalenin tamamı İbnü’l-Baytâr’ın
el-Câmiʿ li-müfredâti’l-edviye’sinden alınmış gibidir. Üçüncü makalede bütün
organlara ârız olabilen hastalıkların, dördüncü makalede genel hastalıkların
sebep, belirti ve tedavilerinden bahsedilir. Kendi içinde beş baba ayrılan
dördüncü makalenin birinci babında ateşli hastalıklar, ikincisinde verem ve
cüzzam, üçüncüsünde kırık, çıkık ve burkulmalarla çeşitli sebeplerden oluşan
yaralar ele alınmıştır. Dördüncü babda bedenin görünen kısımlarının güzelliği
ve temizliğiyle bunların korunması anlatılır. Beşinci babın konusu ise zehirler
ve panzehirlerdir. Kitap, ölülerin muhafazası için bir tür mumyalama usulü
hakkında açıklamalar ve deontolojik tavsiyelerle “Vasiyet” (431.v) başlığı altında eser sona erer. Şifâʾü’l-esḳām’ın
en önemli özelliği, içindeki bilgilerin açık ifadelerle verilmiş ve bu arada
gereksiz ayrıntılardan kaçınılmış olmasıdır. (Akapınar, s. 494-495)
2-1252 Kayıt no 2
Kitap
adı:
Mâ'lâ Yesa'u't-Tabîbe Cehluhû
Yazarı:
İbnü’l-Kebir Yûsuf b. İsmaill el-Hûyî (710 / 1310’dan sonra)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, ilk on sayfadan oluşan fihristle
başlamaktadır. Ölçü 293x203-193x135 mm Ebatlarında,267 yaprak , 25 satır
olarak. Nesih Kırma hat ile abadi Filigranlı yazılmıştır. Söz başları ve
keşideler kırmızı mürekkepledir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb. Söz başları ve cetveller kırmızı
ve siyah mürekkepledir. Kahverengi deri üzeri yeşil bez kaplı miklepli cilt.
Dili Arapça’dır. Sonda 1010 H. tarihli belağat kaydı vardır. Hâfız Ahmed Ağa
Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur. İbnü’lKebîr adıyla şöhret bulan Yusuf
b.İsmail b.İlyas elKütübî elHôyî eşŞafi’î (710 / 1310)’nin bu eseri çok
rağbet gören tıp el kitaplarından biridir ve Hasan b.Abdurrahman
tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir[3]
İbnü’l-Kebir Yûsuf b. İsmaill
el-Hûyî (710 / 1310’dan sonra)’nin Mâ'lâ Yesa'u't-Tabîbe Cehluhû isimli
eseri.(1b-2a)
3-1254 Kayıt no 4
Kitap
adı:
eş-Şifâ'î fî’t-Tıbb (5. Cilt, Makale fi
Edhani’d-Devaiye ve’l-Kimyaiye)
Yazarı: Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan Bursavî
el-Mevlevi (öl.1155/1742)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, ilk on sayfadan oluşan fihristle
başlamaktadır. Ölçü 290x200-225x105 mm mm Ebatlarında,174 yaprak, 31 satır
olarak. Nesih hat ile Filigranlı kâğıda Yazılmıştır. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; ;
Söz başları ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Çeharkuşe ebrû kaplı
mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfazası vardır.
Başta Sultan Abdülhamit İbn Sultan Ahmed
in Evkafı Harameyni Şerif’e vakıf kaydı ve mührü vardır. Eser 8. Makaleyle (1b)
başlamaktadır. 9. makale 134a ile başlıyar 159a’da bitmektedir. 10 Makale
159a-174a arasındadır. 131a, 134a.arası varaklar boştur. Müellif adı sırt
etiketinden alınmıştır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep
yanıkları mevcuttur.
On sekizinci yüzyılda yaşamış bilim
adamlarımızdan Ömer Şifaî, her ne kadar Bursalı diye şöhret yapmışsa da aslen
Sinop'ludur. Eserlerinde künyesini Ebü’l-Abbas, nisbesini Mevlevî, Derviş, Dede
ve Bursevî şeklinde zikretmektedir. [4] Babası
Şeyh Hasan Fatin'dir. Erken yaşlarda babasını kaybeden Ömer Şifaî ilkin
Konya'ya, daha sonra, Bursa'ya gelip yerleşmiştir. Yıldırım Şifahanesinde hekim
olarak çalışmaya başlamış; orada başhekimliğe kadar yükselmiştir. Daha sonraki
hayatını Bursa'da geçiren Ömer Şifaî orada ölmüştür, ve mezarı da Bursa'dadır.
Ölüm tarihi bazı kaynaklarda 1742 olarak kaydedilmiştir. Her ne kadar İslâm
kültürü ile yetişmişse de, Bursa'lı Ömer Şifaî de devrinde Osmanlı
İmparatorluğunda birçok hekimde görülen Batılaşma hareketinin izleri görülür .[5] Ömer
Şifâî, Avrupa’daki gezileri sırasında öğrendiği Latince ile Batı tıbbını takip
ederek özellikle Paracelsus’un etkisinde kalmış, Batılı yazarlardan yaptığı
tercümelerle Osmanlı tıbbına ve kimyanın tıpta uygulanmasına katkı sağlamıştır.
[6]
Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan
Bursavî el-Mevlevi (öl.1155/1742)’nin eş-Şifâ'î fî’t-Tıbb (5. Cilt, Makale fi Edhani’d-Devaiye
ve’l-Kimyaiye) isimli eserinin zahriye(v.1a.)’sinde Sultan Abdülhamit İbn
Sultan Ahmed in Evkafı Harameyni Şerif’e vakıf kaydı ve mührü bulunmaktadır…
4-1255 Kayıt no 5
Kitap
adı : eş-Şifâ'î fî’t-Tıbb
(6. Cilt, Makalâtü’l-İşribat ve’l-Meşrubat)
Yazarı : Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan Bursavî
el-Mevlevi (öl. 1155/1742)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 294x202-230x105 mm Ebatlarında, 234
yaprak, 31 satır olarak Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda Yazılmıştır. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir. Çeharkuşe ebrû kaplı mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri
üzeri ebrû kaplı mahfazası vardır. Müellif adı sırt etiketinden alınmıştır. 8.
makaleden 19. makaleye kadardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri
vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan
Bursavî el-Mevlevi (öl. 1155/1742)’nin eş-Şifâ'î fî’t-Tıbb (6. Cilt,
Makalâtü’l-İşribat ve’l-Meşrubat) isimli eserin zahriyesi (v.1a)’nde 1135
tarihli Tabip Muhammed Salih’e ait kayıt ve mühür görülmektedir.
5-1256 Kayıt no 6/1
Kitap
adı:
el-Hâvî fî İlmi't-Tedâvî
Yazarı:
Necmüddin Mahmud İbn İlyas eş-Şirazî Necmed-dîn Mahmûd b. Ziyâ ed-dîn İlyâs
eş-Şîrazî (öl. 730/1330)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 294x202-230x105 mm
Ebatlarında,1b-248a yaprak, 22 satır olarak
Huşengiye Medresesi’nde H.10617/1650-51 tarihinde Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Adı unvan sayfasından alınmıştır. (2a) Dili,
Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları kırmızı mürekkepledir.
Deri üzeri yeşil bez kaplı cilt içerisinde. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı
mahfazası vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Rutubet
lekeleri vardır.
Gerek klasik kaynaklarda gerekse modern
araştırmalardamüellifin hayatına dair bilgi yoktur. el-Ḥâvî fî ʿilmi’t-tedâvî.
Şîrâzî eserin mukaddimesinde küçük yaştan itibaren tıbba merak sardığını,
tahsilinden sonra mesleğini icra etmesi sırasında dostlarının isteği üzerine bu
kitabı yazdığını anlatır. Bir tıp ansiklopedisi mahiyetindedir. [7]
Eserin XV. yüzyıl sonunda istinsah
edilmiş bir nüshası günümüze gelmiştir.[8]
Mahmûd b. İlyâs eş-Şîrâzî’nin el-Ḥâvî
fî ʿilmi’t-tedâvî adlı eserinin 1b-2a sayfaları.
6-
1257 Kayıt no 6/2
Kitap
adı:
Kifâye-i Mücâhidiye (Risâle-i Teşrîh
fi’t-Tıbb)
Yazarı:
Mansûr b. Muhammed b. Ahmed b. Yûsuf b. İlyâs Fakih
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 294x202-230x105 mm Ebatlarında, 249b-268b yaprak ,23 satır
olarak Talik hat ile Filigranlı kâğıda
istinsah edilmiştir. Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları kırmızı mürekkepledir.
Deri üzeri yeşil bez kaplı cilt içerisinde. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı
mahfazası vardır. Sonu noksandır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri
vardır.
Mansûr b. Muhammed b. Ahmed b.
Yûsuf b. İlyâs Fakih’in Kifâye-i Mücâhidiye (Risâle-i Teşrîh fi’t-Tıbb)isimli eser,nin Ünvan sayfası
(249b-250a)
7-
1258 Kayıt no 7
Kitap
adı: eş-Şifâ fî’t-Tıbb (8. Cilt, Makalâtü’t-Terkibi’l-Eczâ)
Yazarı:
Dervîş Ömer Şifâî b. eş-Şeyh Hasan Bursavî el-Mevlevi (öl. 1155/1742)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 292x200-225x105 mm Ebatlarında, 337
yaprak ,31 satır olarak Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Dili,Osmanlı Türçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; ; Söz başları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir. Sırtı ve sertabı açık kahverengi, kapakları koyu kahverengi
şemseli cilt , Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfaza içindedir.Müellif adı sırt
etiketinden alınmıştır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır.
Mürekkep yanıkları mevcuttur.
Dervîş Ömer Şifâî b. eş-Şeyh Hasan
Bursavî el-Mevlevi (öl. 1155/1742)’nin eş-Şifâ fî’t-Tıbb (8. Cilt, Makalâtü’t-Terkibi’l-Eczâ) isimli
eserinin sırt fotoğrafı.
8-
1259 Kayıt no 8
Kitap
adı:
Nüzhetü'l-Ebdân fî Terceme-i Gayeti'l-İtkân
Yazarı:
Hayatî-zâde Şakirdi Mustafâ b. Muhammed b. Ahmed et-Tabîb (öl. 1157/1744)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 295x175-210x100 mm Ebatlarında, 294 yaprak ,31 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda istinsah
edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Mihrâbiyesi basit tezhipli,
serlevhâ altın yaldız, cetveller, sözbaşları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir. Salbek şemseli, zencerekli kahverengi deri cilt. 29b-31a arası
bazı çizimler vardır. Başta fihristi vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf
mühürleri ve mürekkep yanıkları mevcut.
Hayatî-zâde Şakirdi Mustafâ b.
Muhammed b. Ahmed et-Tabîb (öl.1157/1744)’nin Nüzhetü'l-Ebdân fî Terceme-i
Gayeti'l-İtkân isimli eseri.(1b-2a)
9-
1260 Kayıt no 9
Kitap
adı:
Risâle fî't-Tıbb
Yazarı:
Belli değildir.
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 290x165-226x105 mm Ebatlarında, 58 yaprak ,31 satır olarak Nesih hat ile Filigranlı kâğıda istinsah
edilmiştir. Dili, Osmanlı Türçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları,keşideler ve bir kısım
vedveller kırmızı mürekkepledir. Kahverengi deri kaplı, şemseli, salbekli cilt
içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfazası vardır. Sonu noksandır.
Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep yanıkları
mevcuttur.
Eser
bir mukaddime dört makale ve bir hatime üzere tertib edilmiştir. Mukaddine
ilm-i tıp mevzuu ve tarifi beyanındadır.
Risâle fî't-Tıbb(1a-2b)
10-
1261 Kayıt no 10/1
Kitap
adı:
Şifâ'ü'l-Eskâm
Yazarı: Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan Bursavî
el-Mevlevi (öl. 1155/1742)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 225x160-170x98 mm. Ebatlarında, 1b-148a yaprak ,19 satır
olarak Nesih hat ile Filigranlı kâğıda
istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb;. Mihrâbiyesi basit tezhipli,
serlevhâ altın yaldız, Sözbaşları, durak, keşide ve cetvelleri kırmızı
mürekkepledir. Sırtı açık kahverengi, kapaklar koyu kahverengi, şemseli cilt
içerisindedir. Başta fihristi vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf
mühürleri ve mürekkep yanıkları mevcut.
Yazarı: Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan Bursavî
el-Mevlevi (öl. 1155/1742)’nin Şifâ'ü'l-Eskâm isimli eseri(1a-2b).
11-1262
Kayıt no 10/2
Kitap
adı:
Risale fi Mizani’l-İşribat ve’l-Ma’cunat ve’l-Hububat
ve’l-Edhani’t-Tıbbiye
Yazarı:
Belli değildir.
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 225x160-170x98 mm. Ebatlarında,
148b-156a yaprak ,bxb. satır olarak
Talik hat ile Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Sözbaşları ve cetveller kırmızı
mürekkepledir. Sırtı açık kahverengi, kapaklar koyu kahverengi, şemseli cilt
içerisindedir. Eser adı konusuna göre verilmiştir.
12-
1263 Kayıt no 10/3
Kitap
adı: Muhtasar fi Kitabi’l-Akrabâdîn
Yazarı:Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 225x160-170x98 mm. Ebatlarında,
156b-190a yaprak ,19. satır olarak Nesih
hat ile Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Sözbaşları ve cetveller kırmızı
mürekkepledir. Sırtı açık kahverengi, kapaklar koyu kahverengi, şemseli cilt
içerisindedir. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
13-
1264 Kayıt no 10/4
Kitap
adı:
Lugatü'n-Nebâtât ve’l-Edevati'l-Ebdan fi'l-Müfredati't-Tıbbîye
Yazarı:
-
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, Ölçü 225x160-170x98 mm. Ebatlarında, 190b-240a yaprak
,bxb satır olarak Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Sözbaşları ve cetveller kırmızı
mürekkepledir. Sırtı açık kahverengi, kapaklar koyu kahverengi, şemseli cilt
içerisindedir. 196b-225b arası 88
değişik bitki tasviri, 226b-233a arası tıbbi malzeme tasvirleri, 234b-240a
arası cerrahi alet tasvirleri vardır. Eser adı konusuna göre verilmiştir. Hâfız
Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
Lugatü'n-Nebâtât ve’l-Edevati'l -
Ebdan fi'l Müfredati't Tıbbîye (211b-212a)
14-
1265 Kayıt no 11
Kitap
adı:
Tedbîrü'l-Mevlûd
Yazarı:
Şa'bân Şifâ'î İbn Ahmed Ayaşlı (öl.
1115/1705)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 12x175-160x100 mm. Ebatlarında, 196
yaprak, 25 satır olarak Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda Halifezade Tabib Hacı İsmail tarafından 1189tarihinde istinsah
edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Mihrâbiye basit tezhibli, serlevhâ cetvelleri
yaldız, diğer cetveller, sözbaşları ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Miklebi
zencerekli kahverengi deri cilt, kırmızı deri kaplı mahfaza içindedir.Başta
fihristi vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep
yanıkları mevcuttur.
Şair hekim Şa‘bân Şifâ’î Ayaş’da
doğmuştur. Erken yaşlarda İstanbul’a gelerek önce medrese eğitimi ve arkasından
tıp medresesinde hocası Hayatizade Büyük Mustafa Feyzi Efendi’den tıp eğitimi
almıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda çocuk sağlığı ve hastalıkları konusunda
yazılmış ilk eserlerden birisi olan Tedbîrü’l-mevlûd 1701 yılında
tamamlanmıştır. Tedbîrü’l-mevlûd. Sadrazam Hüseyin Paşa ile Reîsülküttâb Râmî
Efendi’ye ithaf edilmiştir.[9]
Şa'bân Şifâ'î İbn Ahmed Ayaşlı (öl.
1115/1705)’nın Tedbîrü'l-Mevlûd isimli eserinin fihristi.
15-
1266 Kayıt no 12
Kitap
adı:
Yâdigâr-i İbn Şerîf
Yazarı:
İbn Şerîf (1037/1628'de sağ)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, Ölçü 205x195-140x80 mm.
Ebatlarında, 297 yaprak, 17 satır olarak
Nesih hat ile Filigranlı kâğıda Ali b. Hüseyin tarafından 1083 tarihinde
istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb;
Mihrâbiye basit tezhibli, serlevhâ cetvelleri yaldız, diğer cetveller,
sözbaşları ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Acık kahverengi, mıklepli deri
cilt içerisindedir. Kırmızı deri mahfazası vardır. Başta fihristi vardır. Hâfız
Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
Yâdigâr,
eski tıbba ait en meşhur eserlerden birisidir. Genel olarak hijyen, hastalık
belirtileri-semptomatoloji, tıp müfredatı-farmakoloji ve tedaviden bahseden
eser, geçmişte olduğu kadar olduğu kadar günümüzde de, özellikle eski tıp
konusunda çalışan araştırmacılar için önemini korumaktadır.
İbn Şerîf’in Yâdigâr-i İbn
Şerîf isimli eseri (1b-2a).
16-
1267 Kayıt no 13
Kitap
adı:
Şerhû Kanûnçe fî't-Tıbb
Yazarı:
Ali b. Kemaleddin Mahmud el-Esterabâdî el-Mekkî
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 215x145-140x85 mm. Ebatlarında 112
yaprak, 25 satır olarak Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda Ali b. Kemaleddin
Mahmud el-Esterabadi el-Mekki tarafından tercüme edilen Şerhû Kanûnçe-i Çağmini
fî't-Tıbb isimli eser İstanbul Bimarhane-i Süleymaniye 2. Tabibi Dedezade Ömer b. Abdi Dede
tarafından 1126 senesinde Talik hat ile istinsah edilmiştir. Dili, Arapça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Keşideler ve söz başları kırmızı
mürekkepledir. Koyu yeşil deri, üzeri yeşil bezle kaplı, mıklepli cilt
içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfazası vardır. Müellif adı hatimeden alınmıştır. Hâfız
Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
Ali
b. Kemaleddin Mahmud el-Esterabâdî el-Mekkî’nin Şerhû Kanûnçe fî't-Tıbb.(v.1b-2a)
17-
1268 Kayıt no; 14/1
Kitap
adı:
Resâ'ilü'l-Müşfîye fî'l-Emrâzi'l-Müşkile
Yazarı:
Hayatî-zâde Mustafâ Feyzî b. Mehmed b. Ahmed Rûmî (öl. 1151/1738)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 205x145-138x87mm. Ebatlarında112
yaprak, 21 satır olarak Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda Süleyman İbn Hacı Hasan el-Bağdadi tarafından 1113 tarihinde
Nesih hat ile istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Mihrâbiye basit tezhipli, cetveller altın
yaldız, sözbaşları ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Renkli deri üzeri yeşil
bez kaplı, miklepli cilt. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfazası vardır. Başta
fihrist vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri , nem lekeleri ve
mürekkep yanıkları mevcut.
Hayatî-zâde
Mustafâ Feyzî b. Mehmed b. Ahmed Rûmî’nin Resâ'ilü'l-Müşfîye
fî'l-Emrâzi'l-Müşkile isimli eseri ( 1b.-2a)
18-
1269 Kayıt no 14/2
Kitap
adı:
Risâle fi Şerh-i Havass-i Dühn-i Kibrit
Yazarı:
Mustafa Vey Şeyh Muhammed Karavi
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, Ölçü 205x145 - 138x87 mm
Ebatlarında 129b-131b yaprak,19 satır olarak
Nesih hat ile Filigranlı kâğıda Süleyman İbn Hacı Hasan el-Bağdadi
tarafından 1113 tarihinde Tâlik hat ile istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb;
Keşideler kırmızı mürekkepledir. Renkli deri üzeri yeşil bez kaplı,
miklepli cilt. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfazası vardır.Eser adı
başlıktan, müellif adı mukaddimeden alınmıştır.
19-
1270 Kayıt no 14/3
Kitap
adı:
Risâle fi Şerh-i Havass-i Mâ-i Kibrît (Maddetü'l-Hayât )
Yazarı:
Akşems ed-dîn Mehmed b. Hamza (792-863/1389-1459)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, Ölçü 205x145 - 138x87 mm.
Ebatlarında 131b-149a yaprak, 19 satır olarak
Nesih hat ile Filigranlı kâğıda Süleyman İbn Hacı Hasan el-Bağdadi
tarafından 1113 tarihinde Tâlik hat ile istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Keşideler kırmızı mürekkepledir.
Renkli deri üzeri yeşil bez kaplı, miklepli cilt. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı
mahfazası vardır.Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep
yanıkları mevcuttur.
20-
1271 Kayıt no 15/1
Kitap
adı:
Şerhu Muhtasar Fusûli İbokrat
Yazarı:
Ebû'l-Kâsım Abd er-Rahmân b. Ahmed b. Ebû Sâdık en-Nisâbûrî (470/1077)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında1b-91a yaprak,19 satır olarak
Nesih hat ile Filigranlı kâğıda Muhammed Fadlullah tarafından 1099
tarihinde Nesih hat ile istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Sözbaşları kırmızı mürekkepledir. Koyu kahverengi deri,
üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû
kaplı mahfaza içerisindedir. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri
vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
Ebû'l-Kâsım Abd er-Rahmân b. Ahmed
b. Ebû Sâdık en-Nisâbûrî’nin Şerhu Muhtasar Fusûli İbokrat (1b-2a)
21-
1272 Kayıt no 15/2
Kitap
adı:
Câmi'ü'l-Fevâ'id fi't-Tıb
Yazarı:
el-Yusufi, Yusuf b. Muhammed b. Yusuf el-Karşi et-Tabib (900/1494)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında95b-155a yaprak,18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda
H.1099 tarihinde istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları, durak ve keşideler
kırmızı mürekkepledir. Koyu kahverengi deri, üzeri yeşil bez kaplı mıklepli
cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfaza içerisindedir.
22-
1273 Kayıt no 15/3
Kitap adı: Kaside der Hıfz-ı sıhhat
Yazarı: el-Yusufi, Yusuf b. Muhammed b.
Yusuf el-Karşi et-Tabib ( 900 / 1494 )
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında155b-157b yaprak,18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda
istinsah edilmiştir. Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve duraklar kırmızı mürekkepledir. Koyu kahverengi deri,
üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû
kaplı mahfaza içerisindedir.
23-
1274 Kayıt no 15/4
Kitap
adı: Kaside der Lugat-ı Hindi
Yazarı:
el-Yusufi, Yusuf b. Muhammed b. Yusuf el-Karşi et-Tabib (900/1494 )
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında157b-159b yaprak,18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda
istinsah edilmiştir. Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve duraklar kırmızı mürekkepledir. Koyu kahverengi deri,
üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû
kaplı mahfaza içerisindedir.
24-
1275 Kayıt no 15/5
Kitap
adı:
Kaside der Esma-i Ecnas-i Edviye
Yazarı:
el-Yusufi, Yusuf b. Muhammed b. Yusuf el-Karşi et-Tabib (900/1494)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında159b-167b yaprak,18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda 974
tarihinde istinsah edilmiştir. Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve duraklar kırmızı mürekkepledir. Koyu kahverengi deri,
üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû
kaplı mahfaza içerisindedir.
25-
1276 Kayıt no 15/6
Kitap
adı:
Delailü'n-Nabz
Yazarı:
el-Yusufi,
Yusuf b. Muhammed b. Yusuf el-Karşi et-Tabib (900/1494 )
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında159b-167b yaprak, 18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda
974 tarihinde istinsah edilmiştir. Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve duraklar kırmızı mürekkepledir. Koyu kahverengi deri,
üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû
kaplı mahfaza içerisindedir.
26-
1277 Kayıt no 15/7
Kitap
adı:
Delailü'l-Bevl
Yazarı:
el-Yusufi, Yusuf b. Muhammed b. Yusuf el-Karşi et-Tabib ( 900 / 1494 )
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında175b-182b yaprak, 18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda
942 tarihinde istinsah edilmiştir. Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve duraklar kırmızı mürekkepledir. Koyu kahverengi deri,
üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû
kaplı mahfaza içerisindedir.
27-
1278 Kayıt no 15/8
Kitap
adı:
Fevaidü'l-Ahyar
Yazarı:
-
Yazım
yeri Tarihi:
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm
Ebatlarında182b-198a yaprak, 18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda
istinsah edilmiştir. Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve duraklar kırmızı
mürekkepledir. Koyu kahverengi deri, üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt
içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfaza içerisindedir.
28-
1279 Kayıt no 15/9
Kitap
adı:
Risale-i Me’kül ve Meşrub
Yazarı:
el-Yusufi, Yusuf b. Muhammed b. Yusuf el-Karşi et-Tabib (900/1494)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 193x123-130x70 mm Ebatlarında 198a-201a
yaprak, 18 satır olarak Tâlik hat ile Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir.
Dili, Farsça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve duraklar kırmızı
mürekkepledir. Koyu kahverengi deri, üzeri yeşil bez kaplı mıklepli cilt
içerisindedir. Kırmızı deri üzeri ebrû kaplı mahfaza içerisindedir.
Sonda “Münacat der Talebi Aşk ve
Muhabet” başlıklı bir manzume vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf
mühürleri vardır.
29-
1280 Kayıt no 16
Kitap
adı:
Tezkiretü Ulî'l-Elbâb ve'l-Câmi'u li'l-'Acebi'l-'Ucâb
Yazarı:
Dâvud b. Ömer Antakî ed-Darîr (öl. 1008/1599)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 202x145-135x100 mm Ebatlarında
406 yaprak, 25 satır olarak Nesih hat ile Filigranlı kâğıda istinsah
edilmiştir. Dili, Arapça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Cetveller ve keşideler kımızı
mürekkepledir. Mihrâbiye basit tezhibli, serlevhâ ve cetveller altın
yaldızlıdır. Cetvel ve keşideler kırmızı, sözbaşları kırmızı, yeşil ve bordo
mürekkeple yazılmıştır. Cildi koyu kahverengi, mıklepli cilt içerisindedir.
Kırmızı deri üzeri ebrû kağıt kaplı mahfazası vardır.Hâfız Ahmed Ağa
Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
Dâvud b. Ömer Antakî ed-Darîr’in Tezkiretü Ulî'l-Elbâb ve'l-Câmi'u
li'l-'Acebi'l-'Ucâb isimli eseri.(1b-2a)
30-
1281 Kayıt no 17/1
Kitap
adı:
Resâ'ilü'l-Müşfîye fî'l-Emrâzi'l-Müşkile
Yazarı:
Hayatî-zâde Mustafâ Feyzî b. Mehmed b. Ahmed Rûmî (öl. 1151/1738)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, Ölçü 213x125-135x65 mm Ebatlarında 1b-93a yaprak, 25 satır olarak Tâlik hat ile
Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Mihrâbiyeler basit tezhiblidir. Söz
başları ve cetveller kırmızı mürekkepledir. Kırmızı deri, zencirekli, cilt
içerisindedir. Kırmızı deri kaplı mahfazası vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi
vakıf mühürleri ve mürekkep yanıkları mevcuttur.
Hayatî-zâde Mustafâ Feyzî b. Mehmed
b. Ahmed Rûmî Resâ'ilü'l-Müşfîye fî'l-Emrâzi'l-Müşkile isimli eserin
mihrabiyesi.(1b.)
31-
1282 Kayıt no 17/2
Kitap
adı:
Terceme-i Tıbb-ı Cedîd (Akrabâdîn )
Yazarı: Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan Bursavî
el-Mevlevi (öl. 1155/1742)
Fiziksel Nitelikleri: Eser, 213x125-135x65 mm Ebatlarında 1b-93a yaprak, 25 satır olarak Tâlik hat ile
Filigranlı kâğıda Nazikzade Kamiitarafından H.1199 tarihinde istinsah
edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Mihrâbiyeler basit tezhiblidir. Söz
başları ve cetveller kırmızı mürekkepledir. Kırmızı deri, zencirekli, cilt
içerisindedir. Kırmızı deri kaplı mahfazası vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi
vakıf mühürleri ve mürekkep yanıkları mevcuttur.
Dervîş Ömer Şifâ'î b. eş-Şeyh Hasan
Bursavî el-Mevlevi ‘nin-i Tıbb-i Cedîd (Akrabâdîn ) isimli eseri. (1b-2a).
32-
1283 Kayıt no 18
Kitap
adı:
Tuhfetü'l-Erîbi'n-Nâfi'a li'r-Rûhânî ve't-Tabîb
Yazarı:
Hezârfen Hüseyin b. Ca'fer İstânköylü (öl. 1089/1678)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser,
200x105-155x55 m Ebatlarında 202+6
yaprak, 23 satır olarak Nesih hat ile Filigranlı kâğıda istinsah
edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb;
Söz başları, durak, cetvel ve keşideler kırmızı mürekkepledir. Çeharkuşe sırtı açık
kahverengi, kapakları bez ve kağıt kaplı mukavva cilt içerisindedir. Yırtık
kırmızı deri mahfazası vardır.Kenarlarda bazı notlar, sonda 6 varakta çeşitli
tıbbi nafialâr vardır. Hâfız Ahmed Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır.
33-1284
Kayıt no 19
Kitap
adı:
el-Muğni fi Şerhi'l-Mu’cez li-İbn Sina
Yazarı:
?
Fiziksel
Nitelikleri: Eser200x135-bxb mm Ebatlarında 463 yaprak, bxb satır olarak Nesih hat ile
Filigranlı kâğıda 960 tarihinde istinsah
edilmiştir. Dili, Arapça’dır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb;
Keşideler ve konu başlıkları kırmızı mürekkepledir. Sırtı kırmızı deri,
bej rengi kağıt kaplı cilt içerisindedir. Dört bölümden oluşan kitabın son
bölümünün sonu noksandır. Tarih 2. bölüm hatimesinden alınmıştır. Hâfız Ahmed
Ağa Kütüphanesi vakıf mühürleri vardır. Mürekkep yanıkları mevcuttur.
el-Muğni fi Şerhi'l-Mu’cez li-İbn
Sina isimli eser (1b-2a)
34-
1285 Kayıt no 20
Kitap
adı:
Terkib-i Hekim Calinos fi’t-Tıb
Yazarı:
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 192 x130-150x95 mm Ebatlarında
67 yaprak, 12 satır olarak Tâlik hat ile
Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları kırmızı mürekkepledir.
Bordo deri cilt içerisindedir. Başta
Murabıtzade Hasan vakıf kaydı ve bir alım-satım kaydı vardır. Eser adı
Başlıktan alınmıştır. Nem lekeleri ve kurt yenikleri mevcuttur.
Terkib-i Hekim Calinos fi’t-Tıb
(1b-2a)
35-1286
Kayıt no 21/1
Kitap
adı:
Tezkiretü Ulî'l-Elbâb ve'l-Câmi'u li'l-'Acebi'l-'Ucâb
Yazarı:
Dâvud b. Ömer Antakî ed-Darîr (öl. 1008/1599)
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 135x105- bxb mm Ebatlarında 4b-9b
yaprak, bxb satır olarak Nesih Kırması hat ile Filigranlı kâğıda istinsah
edilmiştir. Dili, Osmanlı Türkçesi’dir.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları kırmızı mürekkepledir.
Çeharkuşe desenli kağıt kaplı mukavva cilt içerisindedir. Eser ve müellif adı
başlıktan alınmıştır. Başta 1a-4a arası,
Sonda 10a-12a arası çeşitli tılsım ve fevait kayıtları , 13b-16b arası sicil,
18b-27a arası çeşitli nakiller vardır. Rodosi Mustafa Ağa Vakıf mühürleri vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
36-
1287 Kayıt no 21/2
Kitap
adı:
Risâle fi İlm-i Nücûm min Kavl-i Hasan el-Hakim
Yazarı:
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 135x105-bxb mm Ebatlarında
28b-36a yaprak, bxb satır olarak Nesih
Kırması hat ile Filigranlı kâğıda istinsah edilmiştir. Dili, Arapçadır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir. Çeharkuşe desenli kağıt kaplı mukavva cilt içerisindedir. Eser adı başlıktan alınmıştır. Sonda 36b
de “Şehadeti’n-Nücum” başlıklı bir makale vardır. Rodosi Mustafa Ağa Vakıf
mühürleri vardır. Nem lekeleri mevcuttur.
37-
1288 Kayıt no 21/3
Kitap
adı:
Menkulat fi İlm-i Nücûm
Yazarı:
Fiziksel
Nitelikleri: Eser, 135x105-bxb mm Ebatlarında
42b-61a yaprak, bxb satır olarak Nesih Kırması hat ile Filigranlı kâğıda
istinsah edilmiştir. Dili, Arapçadır.
Tezhip,
cilt özelliği, resim vb; Söz başları ve keşideler kırmızı
mürekkepledir. Çeharkuşe desenli kağıt kaplı mukavva cilt içerisindedir. Sonda 64a-66b arası 1196 H. tarihine
ait İstanbulda yapılmış ölçüm sûretleri
ve tablolar vardır. Rodosi Mustafa Ağa Vakıf
mühürleri vardır. Kurt yenikleri ve nem lekeleri mevcuttur.
SONUÇ
Geçmişin tıp metinleri günümüz
araştırıcılarına öneriler getirebilecek referans kaynağıdır. Bu alanda
çalışanlar eski tıp yazmalarıyla ilgili çalışmaların gerekliliğini ve
yetersizliğini de zaman zaman belirtmektedirler.
Burada tanıttığımız eserler, tıp tarihi
açısından büyük önem taşımaktadır. Geçmişin tıp metinleri günümüz araştırıcılarına
öneriler getirebilecek bir bilgi kaynağıdır. Tıp tarihi sahasında çalışanlar
için bu yazmalar, değişik yönlerden ele alınan ve alınacak eserler arasındadır.
Çoğunlukla halka hitab ettiği için
günlük ve son derece canlı bir dil kullanan eserler; dönemin söz varlığını
ortaya koyduğu, Arapça ve Farsça terimlerin Türkçe karşılıklarını
yansıtabildiği, organ adları, hastalık adları, bitki adlarını yansıttığı için
Türk dili tarihi açısından da son derece önemlidir. Ayrıca bu metinler; ses
bilgisi, şekil bilgisi, cümle bilgisi alanlarında da zengin malzeme
içermektedirler. Bu 21 cilt içinde bulunan 37 eserden 22 tanesinin Osmanlı
Tütkçesi ile yazılmış olması bu koleksisiyona ayrı bir değer katmaktdır. Bu
sebeple Rodos Fethi Paşa Vakfı Hafız Ahmetağa kütüphanesinde bulunan tıpla ilgili yazma eserlerin incelenip gün
yüzüne çıkarılması Tıp Tarihi ve Türk Dili açısından önemli olacaktır. Bu
eserler, tıp tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. Tıp tarihi sahasında
çalışanlar için bu yazmalar, değişik yönlerden ele alınan eserler arasındadır.
KAYNAKÇA
Ali Haydar Bayat, Tıp Tarihi,İzmir
2003,s.289.
CEVAT İzgi, Osmanlı
Medreselerinde İlim, c. 2.,
İstanbul 1997.
Esin KÂHYA, “Ömer Şifaî”, AÜ Osmanlı
Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi: OTAM, sy. 4, Ankara 1993, s.171
Mahmut KAYA, ŞÎRÂZÎ, Mahmûd b. İlyâs,
DİA ,İstanbul 2010,39/187.
M.Sadi NASUHOĞLU, Rodos (Anılar ve Tarihçe), Muğla 2008, s.69-74.
M.Sadi NASUHOĞLU, Rodos (Anılar ve Tarihçe), Muğla 2008, s.69-74.
ŞAHİN,
Bekir, AĞARTAN, Faruk (2013), Rodos Fethi Paşa Vakfı Hafız Ahmed Ağa
Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu, İSAR İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü
Araştırma Vakfı, İstanbul.
ŞAHİN,
Bekir, AĞARTAN, Faruk (2010), Rodos Fethi Paşa Vakfı Hafız Ahmed Ağa
Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu, Konya,
https://www.academia.edu/32528728/Rodos_Haf%C4%B1z_Ahmet_Aga_K%C3%BCt%C3%BCphanesi_Katalog_Giri%C5%9Fi.pdf,[Date
Accessed: 10Ocak2019].
[2]
Hâcî Pâşâ Celâl ed-dîn Hızır b. Alî Âydınî’ye (öl. 816/1413)
ait Şifâü'l-Eskâm ve Devâü'l-A’lâm isimli eserin zahriyeSİ (v. IIa.)
[3] bkz. C. İzgi,
Os m a n lı M e d r e se ler in d
e İli m, c. 2., İstanbul 1997.
[4] DİA,
C.34,s.82
[5] Esin Kâhya, “Ömer Şifaî”, AÜ Osmanlı Tarihi
Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi: OTAM, sy. 4, Ankara 1993, s.171
[6] DİA,
C.34,s.82
[7]. Mahmut
Kaya, ŞÎRÂZÎ, Mahmûd b. İlyâs, DİA ,İstanbul 2010,39/187
[9] DİA
,İstanbul 2010, 38./ 207-208.
Yorumlar