BAHNAME

                                                                                           Haz: Bekir ŞAHİN

Aslında, Batı dünyasında M.Ö. 5. yüzyılda yaşayan Hippokrates’ten ve M.S. 1. yüzyıl hekimi
Bergamalı Galen’den beri örnekleri bulunan; İslam tıbbında ise ‘Bâh-nâme’ genel adı ile anılan eserlerpornografik kitaplar değildir. Bugünkü anlamda ‘Androloji’ bilim alanına giren çalışmalardır.
Bunlarda estetik, özellikle kadın güzelliği, eş seçiminde göz önünde bulundurulması gereken hususlar,
beden temizliği; kozmetikler, deodorantlar ve cinsel ilişki kuralları gibi konular çağının bilgi düzeyineuygun olarak açıklanır.
   

Ortaçağ İslam tıbbında, Antik Yunan ve Roma tıbbının bilgi birikimi önce tercümelerle
aktarılmış sonra yeniden değerlendirilerek işlenmiştir. 9. yüzyıldan itibaren Arapça, daha sonraları
Farsça olarak yazılan bahnamelerin ilk Türkçe örnekleri 15. yüzyıl başlarına kadar gider.

özellikle 19.yüzyıldan sonra açık saçık öykülerin anlatıldığı bahnameler artık pornografik niteliğe bürünmüştür.

BAHNAME

Bahname; ‘cinsel arzu’, ‘cinsel güç’, ‘şehvet’ anlamına gelen Arapça ‘bâh’ ile,
Farsça ‘risale’ veya ‘kitapçık’ anlamındaki ‘nâme’ kelimelerinden oluşan bir isimdir. Günümüz tıbbındaki cinsel sorunlarla ilgili konular, klasik dönem bilim sınıflandırmalarında ayrı bir başlıkta ele alınmıştır. Dönemlerinin bilim sınıflandırmalarını detaylı şekilde sunan Taşköprülüzade (1495-1561) ve Kâtip Çelebi (1609-1657), ‘ilm-i bâh’ veya ‘ilm-i cimâ’ diye nitelenen bu ilmi, tıp biliminin dallarından birisi olarak tanıtırlar.[1]

    

   İşlenilen konuların genişliği ve bu alanın özelliği nedeniyle, Arapça ‘ilmü’l-bâh’, Farsça ‘ilm-i bâh’ gibi başlıklarla bağımsız olarak anılmış; ‘kitâbü’l-bâh’, ‘risâle fi’lbâh’ veya bâhnâme’gibi isimler bu alanda yazılan eserlerin genel adı olmuştur.

Kaleme alınan Arapça, Farsça ve Türkçe bahnamelerde dini veya tıbbi bakımdan cima (cinsel
birleşme) adabına yer verilmiş, kadın-erkek ilişkileri etraflı olarak incelenmiş, bu konuda yollar ve yöntemler gösterilmiş, her türlü yetersizlik ve rahatsızlıklara iyi gelen çeşitli ilaçların hazırlanması anlatılmış, tenasül hastalıkları, hamileliğin teşhisi, önlenmesi vb. gibi konular yanında, güzeller vegüzellikler de belirtilmiştir.
         

       Bahnamelerle ilgili vulgarize yayınlan görenler bunlara müstehcen hikâyelerin anlatıldığı
eserler gözüyle bakmışlar ve ön yargı ile küçümsemişlerdir. Gerçi bazı bahnamelerde açık saçık
hikâyeler içeren bölümlere çok geniş yer verilmiş, tedavi bölümleri daha kısa tutulmuştur.

 Hatta bazılarında pornografik minyatürler yer almıştır. Böylece yanlış kanaatlere neden olan bu hikâyeler yanında, bahnamelerde göze, kulağa hitabeden yöntemlerle birlikte, ilaçlar; hatta bilimsel değeri tartışılır büyü / sihir benzeri telkin tedavilerinden bile yararlanılmıştır.

       İslam tıp tarihi boyunca bu alanda yazılmış ve klasik literatürde kendisine yer bulmuş eserlere ve yazarlarına göz atıldığında konunun ne derece önemsendiği hakkında bir fikir verebilir. Çağının ünlü sahhafı İbnü’n-Nedim (ö.849)’in El-Fihrist’inde, hikâye ağırlıklı olmak üzere Fars, Hint veYunan kaynaklı 13 kitabın adı belirtilmektedir.

Fakat bunların içeriği hakkında yeterli bilgiye sahip değiliz. Bununla beraber, ünlü filozof Aristoteles (ö. M.Ö. 322)'in. Galenos (131-200) öncesi tabiplerden Efesli Rufus (ö.ll7)’un makale tarzındaki Kitâbü’l-Bâh'ları, Koka Shastra’nın Lezzetü’n Nisâ'sı, Galenos'un Kitâbü’l-Bâh, Risâle fi’l-Cimâ, Esrâru'r-Ricâl ve Esrâru’n-Nisâ'sı çeviriler
yoluyla İslam dünyasında bilinmekteydi.[2]

Bu alanda birçoğu makale ve risale şeklinde olmak üzere müstakil kitap yazanlar ve eserleri
arasında şu isimler sayılabilir: [ A: Arapça, F:Farsça, T: Türkçe]

1. Câbir b. Hayyân (ö.815), Kitâbü’l-Bâh (A)
2. Cebrail b. Buhtîşû* (Ö.828), Kitâbü’l-Bâh (A)
3. İbn Füleyte (Ö.845), Rüşdü ’l-Lebîb ilâ Mu‘âşereti’l-Habîb (A)
4. Muhammed b. Hassân en-Nemelî (Ö.859), Kitâbü’l-Bâh, Bercân ve Hubâhıb (A)
5. Ebu tshak el-Kindî (Ö.867), Kitâbü’l-Bâh (A)
6. Huneyn b. İshak (ö. 873), Esrâru’l-Felâsifefi’l-Bâh (A)
7. Kuşta b. Lûkâ el-Ba'lebekkî ( 873’te sağ), Kitâbü’l-Bâh (A)
8. İsa İbn Mâsse ( 9. yy.), Kitâbü ’l-Cimâ (A)
9. Muhammed b. Ali el-Hârezmî ( 9. yy.), Kitâbü’l-Bâh mimmâ Vada’a’l-Felâsifetü’lHukemâ li-Sâdâtihim (Yunancadan çeviri) (A)
1 Şehsuvaroğlu, B. N., “Osmanlı Padişahları ve Bahnameler”, Eczacılık Bülteni, c. III, S. 9, 1961 (Ayrı
baskı); Özcan, A., “Bahname”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. IV, İstanbul 1991, s.489-490.2
2 Taşköprülüzade, Ahmed b. Mustafa, Miflahu's-Se'âde ve Misbahu's-Siyâde, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
Beyrut 1985, c.I, s.326; Katip Çelebi, Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmiyi ‘l-Kütüb ve ’lFunûn, Maarif Matbaası, Ankara 1941, c.I, s. 318-319.3
3 Mesela şahsi koleksiyonumda 16 pornografik resim içeren geç dönem (19. yy.?) bir bahnamenin
fotokopisi vardır.
4 İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshak, el-Fihrist, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut1997, s.381-382.
5 İbnü’n-Nedîm, age, s.353; İbn Ebî Usaybi Usaybi'a, Ahmed b. Kasım, Uyûnü’I-Enbâfi Tabakâti’lEtıbbâ, Dâru Mektebeti’l-Hayat, Beyrut trz.,s. 57,105; Katip Çelebi, age, c. 11, s. 1401; Şeşen,
Ramazan ve diğerleri, İslami Tıp Yazmaları Kataloğu, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi,
İstanbul 1984, s. 160-161, 164.
Sayfa 6
10. Muhammed b. Ebû Bekr er-Râzî ( ö. 932), Kitâbü’l-Bâh ve Menâfi‘uh ve Madârruh ve
Müdâvatüh (A) (F ve T çevirileri var)
11. Yahya b. Adiy el-Mantıkî (ö. 975), Kitâb fi Menâfi’i’l-Bâh (A)
12. İbnü’t-Tabîb Ali b. Nasr el-Bağdâdî ( ö. 987), Cevâmi'u’l-Lezzât (A)
13. İbn Sînâ (ö. 1037), Risâle fi’l-Bâh ve Ürcûze fi’l-Bâh (A)
14. İbn Mendeveyh Ali el-Isfahânî (ö. 1048), Risâle fi’l-Bâh ve Esbâbih (A)
15. Ali b. Rıdvan el-Mısrî (ö. 1061), Makale fi’l-Bâh (A)
16. Yahya b. Cerîr et-Tikrîtî ( 1079’da sağ), Kitâbü’l-Bâh (A)
17. Semûel b. Yahya el-Mağribî (ö. 1174), Nüzhetü’l-Ashâb fi Mu’âşereti’l-Ahbâb (veya:
Nüzhetü’l-Ahbâb ve Mu’âşereti Zevi’l-Elbâb) (A)
18. (Ebû) Zeyd Hibetullah et-Taberi (veya; el-Basri) (11. veya 12.yy.), Bâhnâme = Tuhfetü’lMülûk (F) (T çevirisi var)
19. Abdurrahman b. Nasr eş-Şeyzerî ( ö. 1193), El-îzâh fi Esrâri’n-Nikâh (A) (F ve T
çevirileri var)
20. İbn Meymûn el-Kurtubî (ö. 1204), Makâle fi’l-Cimâ (A)
21. Kemâlüddîn Muzaffer el-Humusî (ö. 1215) Makâle fi ’l-Bâh (A)
22. Sedîdüddîn Mahmud eş-Şeybânî (5. 1238) El-Ferîdetü’ş-Şâhiyye ve ’l-Kasîdetü ’l
Bâhiyye, Şerhu ’l-Ferîde ve Muvaddıhatü ’l-İştibâh fi Edviyeti ’l-Bâh (A)
23. Şerefîiddîn Ahmed b. Yusuf et-Tîfâşî (ö. 1253), Rucû’u’ş-Şeyh ilâ Sıbâh fiı ’l-Kuvveti
‘ale ’l-Bâh (A) (F ve T çevirileri var), Kâdimetü ’l-Cenâh fi Âdâbi ’n-Nikâh ve Risale
fimâ Yahtâcu ileyhi ’r-Ricâl ve ‘n-Nisâ fi ’sti’mâli ’l-Bâh (A)
24. Nasîruddîn et-Tûsı (ö. 1273), Kitâbü ’l-Bâhi ’ş-Şâhiyye ve ’t-Terkîbâtü’s-Sültâniyye =
Bahname-i [Pâdi]Şâhi (F) (A ve T çevirileri var)
25. Yahya b. Sa‘d ( 14. yy.dan önce), Menâfi’u’n-Nâs (F)
26. Ömer b. Muhammed el-Hüzelî (ö. 1310), Ahvâlü ’n-Nikâh (A)
27. Abdullah b. Muhammed et-Tîcânî ( 131 l’de sağ), Tuhfetü’l- ‘Arûs ve Nüzhetü ’n-Nüfûs
(A)
28. Kemâlüddîn Muhammed b. Ahmed ez-Zemelkânî (ö. 1327), El-Minhâc fi Te ‘allukâti ’l-
İylâc (A)
29. Necmüddîn Mahmud b. İlyas eş-Şîrâzî (ö. 1330), Risâle fi’l-Bâh (A)
30. Ali b. İshak (I.Murad dönemi: 1360-1389), Kitâbü ’l-Bâh (T)
31. Nizâm-i Münşî el-Fârisî ( 1423 ’te sağ), Genc-i Esrâr (F)
32. Muhammed b. Esenboğa el-Argûnî ( 1492’de sağ), Rüşdü’l-Lebîb ilâ Mu ‘âşereti ’l-Habîb
(A)
33. İsmail b. Şihâbüddîn ed-Dimaşkî ( 15. yy.), Kitâbü’d-Dirâye fı’t-Tevellüd ve ’t-Tenâsül
ve’l-Bâh (F)
34. İbn Kemal Paşa ( ö. 1534), Züheru’l-Büstân fi Ma'rifeti Ahvâli ’l-Bâh mine ’l-İnsân (A)
35. Taşköprülüzade Ahmed b. Mustafa (ö. 1561) Münyetü’ş-Şübbân fi Mu4âşereti ’n-Nisvân
(A)
36. Abdullah b. Muhammed ed-Der‘î (ö. 1572) er-Ravdu ’l-Yâni ‘fi Ahkâmi ’t-Tezvıc ve
Âdâbi ’l-Mecâmi’ (A)
37. Haşan b. Abdürrahîm (III.Murad dönemi: 1574-1595) Bahname (T)
38. Hakîm Nizâmüddîn Ahmed (17. yy.) Bâhiyye (F)
39. Sâliküddîn Muhammed el-Hamevî (17. yy.) Haceletü ’l-Arâis (F), Mecmau ’n-Nefâis (A)
40. İbrahim b. Muhammed el-Mağribî (ö. 1658) Kitâbü’l-Bâh (A)
41. Ebu Talib el-İsferâyînî ( 17. yy.dan önce) Risâle der Bâh (F)
42. Kâtipzade Mehmed Refi (Ö. 1769) Bahname = Risâle-i Bâh ve Habel (T)
43. Hakîm Sûretî (ö. 1787) Ferhaîü ’l-Mir at (F)
44. Rûşenü’d-Devle Mahzar b. Muzaffer ( 1764’te sağ) Hulâsatü‘l-‘Ayş-i ‘Âlemşâhî (F)
45. Mesıhu’l-Mülk Feth Ali b. Hakîm Hikmetullah Han (ö. 1890) Risâle fi ’l-Bâh (A)
46. Ali Ekber el-Gîrevânî ( 1869’da sağ) Sürûr-i Efzâ (F)
47. Muhammed Sadık Mümtaz Ârifî ( 19. yy.) Kîmyâ-yi İşret (F)
48. Muhammed b. Mustafa el-Ma‘addı (?) Kitab-ı Mücâma 1â (T)
49. Şemsüddin Muhammed eş-Şîrâzî (?) Kuvve-i Bâh (F)
50. Tabip Muhammed (?) Lezzetü 'l-Ayş-i Nâsırşâhî (F)
51. Mir Muhammed Han Nebûrî (?) Risâle der Kuvve-i Bâh (F)

Kaynak: İlter UZEL,Tuhfetü l-Müteehhilîn. Evlilik Armağanı. Kebigeç , s.5-20.

---

[1] Taşköprülüzade, Ahmed b. Mustafa, Miflahu's-Se'âde ve Misbahu's-Siyâde, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,

Beyrut 1985, c.I, s.326; Katip Çelebi, Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmiyi ‘l-Kütüb ve ’lFunûn, Maarif Matbaası, Ankara 1941, c.I, s. 318-319.3

[2] İbnü’n-Nedîm, age, s.353; İbn Ebî Usaybi Usaybi'a, Ahmed b. Kasım, Uyûnü’I-Enbâfi Tabakâti’lEtıbbâ, Dâru Mektebeti’l-Hayat, Beyrut trz.,s. 57,105; Katip Çelebi, age, c. 11, s. 1401; Şeşen,
Ramazan ve diğerleri, İslami Tıp Yazmaları Kataloğu, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi,
İstanbul 1984, s. 160-161,