OSMANLI DÖNEMİNDE KADINHANI’NA BAĞLI KÖYLER

OSMANLI DÖNEMİNDE KADINHANI’NA BAĞLI KÖYLER

                                                                                                          Barış SARIKÖSE*

Osmanlı döneminde Saidili, Saideli şeklinde belgelerde geçen Kadınhanı, Selçuklular döneminden itibaren Konya çevresindeki önemli yerleşim merkezlerinden biridir. Raziye Hatun tarafından 1223’te İpek Yolu üzerinde inşa edilen hanla birlikte Kadınhanı ve çevresi hızlı bir şekilde gelişme göstermiştir[1]. Osmanlı döneminde nahiye merkezi olan Saidili, XX. yüzyıl başlarında kaza haline gelmiştir. Nahiye adı olan Saidili/Saideli yerine daha sonra Kadınhanı adı ön plana çıkmıştır. Osmanlı döneminde nahiye merkezi olduğu dönemlerde Kadınhanı’na birçok köyün bağlı olduğu görülmektedir.

Fatih döneminde (1451-1481) Konya ile birlikte Kadınhanı da  kesin olarak Osmanlı egemenliğine girmiştir. Kanuni Sultan Süleyman dönemine (1520-1566) ait 1530 tarihli tahrir defterinde Saidili,  Konya’ya bağlı bir nahiyedir. Nahiye sınırları içinde 40 civarında köy ile 60’a yakın mezra vardır[2]. 1584 tarihli tahrir defterine göre; Saidili, Sahra-yı Konya, Sudirhemi ve Hatunsaray’la birlikte Konya’nın dört nahiyesinden biridir. Saidili’nin bu dönemde ileride kasaba olacak potansiyele sahip bir köyü bulunmaktaydı[3]. Bu köy büyük olasılıkla Kadınhanı idi. Kadınhanı, daha sonraki dönemlerde nahiyenin merkezi olmuştur.

 

1530’da Saidili / Kadınhanı’na bağlı köy ve mezralar

Köy		Mezra
Apsarı	Lâdik	Ada	Halil Sarayı	Samut
Ballık	Öşekci	Ağcalar	Harami Kuyusu	Senir
Bengi	Said	Alakız	İncüğez	Sivri Kilise
Bozuk	Saray-ini	Aşağı Dağdur	İnlüce-viran	Taş-kesdük
Çandır	Saraycık	Aşağı Kirniç	İsabey-sarayı	Tekür-satan
Çavuş	Serrac	Atlu Hisar	Kalburcu	Uğruca-öz
Çeltük	Seyrek	Avcıkaya	Karaköy	Uşak-öyüğü
Çeşmecik	Tasın	Bağ-i Hasan	Karaöyük	Uzuncakuyu
Deve Kaya	Yeğanlu	Bali Işık	Keşçi-başı	Üç-ağıl
Göresünler	Yenice	Celal	Kelemiç	Halid
Günay Pınar	Yenice Kayı	Çakmak	Kırca	Rüstem Çiftliği
Hacı Pınar	Üç Kayı	Çardak Kaya	Kısacıklar	Rahmanlar
Harun	Zengi	Çeşmecik	Kızıl-viran	Gönan Çiftliği
Hatun	Zezeve	Dağdura	Kildiros	Osmancık
Kâfir Değirmeni	Kirlü	Deniş	Koz-ağacı	Orta-Viran
Kara Sevinç	Koçmar	Dığrak	Kuyumcu	Gölsek
Kestel	Kökez	Doğan Öyüğü	Mermerlüce	Orta Kuyu
Kındıras	Hacı Pınar	Emir-hani	Meydan-viran	Gögenin Ovası
Kilisecik	Kuyucak	Emir-Seydi	Mihmad-Arab
Kilise-ini		Gelemiç	Navina

 

Anadolu’da XVII. yüzyılda yaşanan Celali isyanları sırasında Kadınhanı çevresinde de büyük bir sosyal hareketlilik yaşanmıştır. Bu dönemde Kadınhanı çevresinde de birçok köy eşkıya saldırıları neticesinde boşalmıştır. Boşalan köylere Türkmen oymak ve cemaatleri iskân edilmek suretiyle nahiye nüfus bakımından takviye edilmiştir.

Kadınhanı ve çevresi eşkıya saldırılarından dolayı, 1721-1727 yılları arasında boşalmış olduğundan han çevresine Boz-ulus oymakları yanında diğer cemaatler de yerleştirilmiştir. Kadınhanı’na 1721’de Boz-ulus’a mensup boylardan, Oğul-beyli oymağından Sarılı, Derili, Abdurrahmanlı, Karasarılı, Hacılı obaları gibi boylar iskân edilmiştir. Eski yerleşik ahali ile birlikte yeni yerleşenlerle nüfus arttığından hanın arazisi yetmediğinden etraftaki boş araziler de han sınırları içine alınmıştır. Yine Kadınhanı’na bağlı Atlandı köyüne Boz-ulus oymaklarından Küşne, Kara Halilli, Danişmendli, Çiyan oymaklarından 200 hane kendi arzusu ile yerleşmişlerdir[4]. Bütün bu iskân faaliyetlerine rağmen yine aynı tarihlerde Kadınhanı reayası bir ara dağılarak başka yerlere gitmişlerdir[5].

Kadınhanı’na bağlı köylerin sayılarında XIX. yüzyıla kadar bir düşüş söz konusudur. Köy sayısındaki düşüşün temel nedeni eşkıya saldırıları sonucu bazı köylerin boşalması, bazı köylerin de diğer idari birimlere bağlanmasıdır. Ayrıca XIX. yüzyılda tımar teşkilatının lağvedilmesi ile köyler hızlı bir şekilde boşalmıştır. Nahiyedeki köy sayısı bir ara dokuza kadar düşmüş ancak XIX. yüzyılda muhacirler için kurulan yeni yerleşim birimleri ile köy sayısı artmıştır.

                       

Kadınhanı’na XIX. Yüzyılda Bağlı Köyler

Köy	Nüfus	Hane
Saidili Nahiyesi	3761	1025
Osmancık	125	27
Kökez	95	32
Sarayönü	416	132
Lâdik	771	225
Atlantı	1116	366
Gözlü	217	94
Kolukısa	263	90
Yenikaya	90	20
Toplam	7052	2071

 

Kadınhanı’na bağlı köy sayısı XIX. yüzyıl sonlarında tekrar artmaya başlamıştır. Kadınhanı’nda 1882-1883’te nahiye merkezi dışında 11 köyde 1625 hane vardır[6].

Köy sayısındaki artışın temel sebebi bu yıllarda nahiyeye muhacir iskânıdır. Muhacir iskânı eski köylere ve yeni teşkil edilen köylere olmuştur. Nahiyeye bu yıllarda Rumeli ve Kafkasya’dan gelen muhacirler yerleştirilmiştir. 1889-1891’de 32 hane 172 kişilik Rumeli muhaciri Sarayönü’nde iskân edilmişlerdir. 32 hanede 158 kişi Rumeli muhaciri, Mesudiye adlı yeni kurulan köye ve Lâdik’e de üç hanede 13 Rumeli muhaciri yerleştirilmiştir, Çürüksu adlı yeni kurulan köye 38 hane 152 kişi, Eşme-çeşme’ye 78 hane 349 kişilik Kafkas muhaciri iskân edilmiştir. 1894-1895’te bir ara bağlı köy sayısı 13 olmuş, 1899-1900’de köy sayısı 20’ye yükselmiştir[7]

 

 

 

Kadınhanı’na 1894-1897’de bağlı köyler şunlardır:

 

Köy	Hane	Nüfus
Ertuğrul	38	150
Atlantı	278	1372
Zebir Çeşme	74	311
Zebir Kuyulu	24	106
Sarayönü	310	1066
Şahviran	45	343
Osmancık	47	480
Kolukısa	147	846
Kökez	29	188
Gözlü	120	747
Kestel	32	178
Lâdik	280	1698
Mahmudiye	148	433
Mehdili	10	50
Mesudiye	29	119
Mecidiye	70	323
Yığar	20	86
Yenicekaya	57	341

 

Kadınhanı’na, 1904-1905’te 20 köy bağlı olup beş on sene içinde muhacirler için sekiz yeni köy kurulmuştur. Bu yıllarda nahiyeye bağlı köy sayısında değişikliklerin olduğu anlaşılmaktadır. Nahiyede muhacir köyleri olarak Mahmudiye, Mecidiye, Mesudiye köyleri kurulmuştur[8]. XIX. yüzyıl başlarında, Atlantı, Lâdik ve Sarayönü en büyük köylerdir. Cumhuriyet döneminde Sarayönü, Kadınhanı’ndan ayrılarak müstakil bir kaza haline gelmiştir.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında Saideli adıyla Konya’ya bağlı bir kaza olan Kadınhanı yine merkez konumundadır. Bu tarihte Kadınhanı merkezde altı mahalle vardır. 1928’deki idari teşkilatta Kadınhanı’na bağlı 51 köy vardır. Bu köyler; Atlandı, İttihadiye, Ertuğrul, Başkuyu, Bayramlı, Pusad, Tahsin, Çeşmecik (Mehdili ile birlikte), Hacıoflazlar, Hacıpirli (Afşarlı ile birlikte), Hacımehmedli, Dırağan, Zengi, Sarayönü, Şahviran, Tosunoğlu (Cerid’le birlikte), Osmancık, Umran-ı Hamidiye, Galata (Gök-imam ile birlikte), Kamışlıöz, Kabacalı (Karayörüklü), Karabıyık, Karahisarlı, Karasevinç (Çıbık ile birlikte), Kındıras, Kurthasanlı, Kuş (Dellal), Kurşunlu, Konurviran, Kolukısa, Kızılkuyu, Kuyuluzebir, Kestel, Gözlü, Kökez, Köylütolu, Kirlikuyu, Lâdik, Mecidiye, Mahmudiye Mesudiye, Meydanlı, Yenicekaya[9].

Cumhuriyet döneminde zaman zaman bazı köyler Kadınhanı’ndan ayrılarak Sarayönü  gibi müstakil kaza haline gelirken bazı köyler de çevre kazalara bağlanmıştır.

---

*Doç. Dr., Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Karabük.

[1] Selma TURHAN SARIKÖSE, “Türkiye Selçukluları ve Beylikler Dönemlerinde Kadınhanı”, Konya Ansiklopedisi, C.V, Konya, 2013, s.15; Doğan YÖRÜK, “Osmanlı Döneminde Kadınhanı”, Konya Ansiklopedisi, C.V., Konya, 2013, s. 16.

[2] Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 387 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), Konya, Bey-şehri, Ak-şehir, Larende, Ak-saray, Niğde, Kayseriyye ve İç-il Livâları, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yay, Ankara, 1996, s. 16-44.

[3] Suraiya FAROQHI, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (Çev.: Neyyir KALAYCIOĞLU), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2000, s.146-247.

[4] Cengiz ORHONLU, Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teşkilâtı, Eren Yay., İstanbul, 1990, s. 114.

[5] Yusuf HALAÇOĞLU, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK, Ankara, 1991, s.68.

[6] Konya Vilâyet Salnamesi, 1300, s. 108.

[7] Konya Vilâyet Salnamesi, 1310, s. 246-247; 1312, s. 232-23; 1317, s. 114, 1322, s.285.

[8] Barış SARIKÖSE, “Konya Vilâyet Salnâmelerine Göre Saidili Nahiyesi’nin İdarî ve Sosyo- Ekonomik Yapısı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, S.32, Konya, 2012, s. 296, 301-302.

[9] Dahiliye Vekâleti, Son Teşkilât-ı Mülkiyede Köylerimiz, İstanbul, 1928, s. 849-850.