BOZKIR

BOZKIR KAZASI

HUDUDU : Tul ve Arz Dereceleri ile Mesaha-i Sathıyesi

Bozkır kazası şimalen Konya vilayetinin Hatunsaray nahiyesi, şarken Karaman cenuben Alaiye garben Seydişehir ve Akseki kazalarıyla mahdud olup arz-ı şimalinin otuz yedi-otuz sekiz dereceleri ile tul-i şarkında yirmi sekiz-otuz dereceleri arasında bulunmaktadır. Mesaha-i sathiyesi takriben bin sekiz yüz elli kilometre merba’ıdır. Kazanın merkez idaresi Konya’nın kısm-ı garbisinde ve on sekiz saat ba’de mesafede Bozkır veya Seristad kasabasıdır. Sath-ı bahriden irtifaı, bin iki yüz altmış metredir.

Kaza arazisi üç kısma münkısım olup dağlık kısmına ‘’kazı dere’’ ova kısmına ‘’yazı kolu’’ hem dağlık hem ovalık kısmına ’’Belviran’’ namları verilmiştir.

DAĞLAR VE İRTİFA’LARI :

Bozkır kazsında başlıca ‘’İrvana’’, ’’Otan’’, ’’Kabakbaş’’, ’’Çoka’’, ’’Zengibar’’, ’’Setad’’, ’Kızıl giriş’’, ‘’Timurlu(tahtalı)’’ dağları mevcut olup bunlardan İrvana dağı münhani istikametinde ve mübde-i irvana civarında müntehası dere karyesindedir.

Otan dağı: Sath-ı mail şekilinde ak kilise karyesinden yeda ile bel kapı çiftliğinde nihayet bulur.

Kabak baş dağı :Elmasun civarında yeda ederek (Durayda) karyesine müntehi olup kavis şeklindedir.

Çoka dağı: Bir istikamet-i müstakımeden Taşbaşı karyesinden yeda ile Sarıoğlan          ovasına münteha olur. Üzerinde taştan mebni kale harabeleri olan Zengibar dağı Ulupınar karyesinden yeda ile Mürüvvetli karyesi civarında nihayet bulur. Gönye şeklindedir.

Setad dağı: Yılankavi inhinalarla Bolat kayesinden yeda ile Gezlev karyesinde nihayet bulur. Kızıl giriş, Timurlu dağları kiçe şeklinde olup hoca karyesi yaylasından başlayarak Dumlu karyesinde müntehi olur.

Tahtalı dağı: Kışla karyesinde yeda ile Parancık karyesi garbında nihayet bulur. Cibal-i mezkurenin kafesi Toros silsile-i cibalinden inşaab etmişlerdir. Dağların en yüksek irtifaları bin beş yüz-iki bin metredir.

TEŞKİLAT-I JEOLOJİYE :

İrvata, Kabaktaş, Zengibar, Setad, Timurlu, Kızıl giriş, Tahtalı dağlarının bazı aksamı toprak olmakla beraber beyaz taştan müteşekkildir. Otan dağı (riğ) denilen siyah kum ifraz eden adi kök mermerden teşkil etmiş olup mezkûr taştan değirmen taşı imal ederler.

ENHÂR :

Kazada nehir itlakına şayan bir su yoktur. Yalnız (çarşamba) (Göksu) (Çökelez) namlarıyla başlıca üç ırmak mevcut olup Çarşamba çayı on altı saat ba’dında Peykanacak karyesinin hemen şimalinde Beyşehir kanalına karışır.

Göksu çayı kaza dahilinde on saat mesafede seyrettikten sonra Silifke sancağına dahil olarak Akdeniz’e dökülür. Ve Çökelez suyu iki saat ba’deden kavis şeklinde ve kazanın garp cihetinde Çarşata (Çıharşata) suyuna karışır.

Çarşata suyu ile Gökdere Mart ve Nisan aylarında taşar. Ondan sonraki aylarda tedricen azalsa da kurumazlar.

KANAL VE KÖPRÜLER :

Konya ovası ameliyat-ı iskaiye kumpanyası tarafından mübde-i Beyşehir kazası müntehası Konya ovası olmak üzere açılan kanalın Bozkır kazasının Akkilise ve Saray karyeleri hududundan başlayarak Konya hududuna Şems karyesine kadar tahminen 55 km aksamı vardır.

KÖPRÜLER :

Saray karyes civarından başlayarak Konya ovaına kadar kanal üzerinde ve on altısı Çarşata çayı üzerinde ve yedisi Gök dere çayı ve biride ‘’Sandı’’ ırmağı üzerinde olmak üzere dahil kazada otuz sekiz adet köprü vardır.

Mevcut köprülerin tulu on beş metreden otuz-kırk metreye kadar arzları dört metreden altı metreye kadardır. Otuz sekiz köprüden dördü taş on iki tahta olmak üzere on altısı Çarşamba çayı ve beş tahta ikisi taş olmak üzere birisi gök dere çayı ve beşi kargir sekizi tam kargir biri tahta olmak üzere on dört adedi Gök suyu üzerinde ve bir adet taş köprüde ‘’Sandı’’ ırmağı üzerinde mebnidir.

MADEN VE MEMLEHA :

Otan dağında beyaz mermer be bileyi taşı vardır. Merkez kazaya sekiz saat mesafede bulunan kızıl giriş dağında simli kurşun madeni olup %5 nispetinde gümüş mevcuttur. Hal-i hazırda mezkûr madenin ocağı mu’tal bir haldedir. Kazada memleha yoktur.

ORMANLAR :

Elmasun ormanı da dahil olduğu halde tahminen bin dört yüz elli hektar raddesinde orman mevcuttur. Üzerlerinde ki eşcar, ardıç, katran, çam, meşe, ladin, diş budak, cinslerinden ibarettir. Çam katran ağaçlarından siyah ve sarı katran istihsal edilip o yüzlü hayvanat için isti’mal ve meşeden imal edilip civar kazalara ihraç edilmektedir.

NEBATÂT VE ZİRAÂT:

Ormanlarda kekik, ayrık, dağ yoncası, mantar, mazı, salep, kök boya ve ova cihetinde dolaman ve saire Hüda-i nebatat mevcuttur. Kaza arazisinin kısm-ı azamı kumlu, killi ve taşlıktır. Bu kısm-ı arazinin kısm-ı azamı bağdır. Zer’ olunan hububat başlıca: buğday, arpa, çavdar, mısır, fasulye, bakla, burçak, mercimek, nohut, fenik, yonca, yulaf, kavun, karpuz, patlıcan, domates, tütün, afyon, keten, havuç, şalgam, turp, patates, kabak gibi hububat ve sebzevattır.   

Bu meyanda yalnız pamuk ‘’Belviran’’ nahiyesinin Elmasun ve Karabekir karyelerinde ehemmiyetsiz miktarda ekilir.

HAYVANAT-I EHLİYE VE VAHŞİYE :

Hayvanat-ı vahşiyeden ayı, kurt, tavşan, tilki, sansar, porsuk, kunduz, geyik, yabani domuz ve tuyurdan kartal, çaylak vesaire mevcuttur.

Kaza bir nahiye ve merkezden ibaret olmak üzere teşkilat-ı mülkiye itibarıyla ikiye inkısam etmiştir.

TAKSİMAT-I MÜLKİYE : Merkez kazaya merbut kurra esâmisi

Çat                                          Dere                                        Sorgun

Karaca Hisar                          Kozağaç                                 Akça Pınar

Karaca Ardıçlar                     Karin                                      Pınarlık

Acılar                                     Koşma                                    Aydın Kışla

Hoca Köy                               Ulu Pınar                                Yaz Damı

Baygan                                   Papuşçu                                  Elma Ağaç

Kavaklık                                Karabayır                               Hacı Yunuslar

Dumlular                                Kayapa                                   Aslan Taş

Gernöy                                   Dolçanlar                                Papuşçular

Yalkırca                                 Soğucak                                  Kiraz

Söğüt                                      Tepelice                                 Tepe Arazi

Hisarlık                                  Holuslar                                  Fakir

Ahırlı                                     Mürüvvetli                             Eğiste

Gün Döğün                             Karaca Kuyu                          Mira

İrvana                                     Ali Çerçi                                Kuru Çay

Yalhöyük                               Çiftlik                                     Kayacık

Karaca Ardıçlar                     Sandı                                      Öz Sağır

Kazaya merbut kurrâ :

Özgür                                     Erdoğan                                  Ertan

Tutlu                                      Akkilise                                  Balkalevi

Saray                                      Bademli                                  Hoyran

Sazlı                                       Bozdam

BELVİRAN NAHİYESİNE MERBUT KURRÂ :

Kızılca kır                              Ali Bey Höyüğü                     Koçan

Kildere                                   Ayvalıca Ma’kayacılar          Kak

Kuzviran                                *Sarıoğlan                              Yeni Köy

Aşıklar                                               Taşbaşı                                   Bolat

Kürt                                        Yelbeği                                  Armutlu

Hamzalar                               Ağracı                                    Kaya Ağzı

Durayda                                 Kızıl Öz

İKLİM VE MEVÂSİM :

Bozkır kazasının iklimi mutedil olmakla beraber füsul-u Erbaa tamamıyla hükmünü icra eder.

DERECE-İ HARARET : Nesiminin Vasatı, Asgâri ve Azâmi Miktarları

İlkbaharda fevk’üs-safer on iki- on beş, yazın yirmi, sonbaharda on sekiz, kış mevsiminde taht’üs-safer bir derecedir. Haziran ve Temmuz aylarında hararet yirmi beş-otuz dereceye irtifa’ eder.

RÜZGÂRLAR :

Daima vüzan olan rüzgârlar Lodos ve Poyrazdır. Lodos cenuptan, poyraz şark-ı şimaliden hubub eder. Lodos’un hububu ekseriya yağmurla neticelenir.

YAĞMURLAR VE İRTİFA’LARI :

Mahsulâtı kurutmayacak ve mümkün mertebe kökleştirecek kadar rahmet yağar. Bir sene zarfında yağan yağmur dört yüz seksen dokuz milimetre raddesindedir. Mart ile Mayıs nihayetine kadar nafi’ yağmurlar yağdığı vakadır. Kar ekseriya yeşrin-i saniden Şubat’a kadar devam ederek bir buçuk metreye kadar sahn-ı peyda eder.

KAPLICA VE ILICA : Meyâh-ı Madeniye

Kaza dahlinde kaplıca, ılıca ve meyâh-ı madeniye yoktur.

NÜFUS-U UMUMİYE : Irk ve Din Üzerine Taksimat

Kazanın nüfus-u umumiyesi elli yedi bin yüz on dokuz olup cümlesi Türk ırkına mensup ve Müslüman’dır.

AŞÂİR VE LİSAN-I UMUMİ :

Kaza aşiret yoktur. Lisan-ı umumi Türkçedir.

TARZ-I TELBİSİ :

Bozkır’a mahsus milli bir kıyafet mevcut değildir. Bozkır kurrasında imal edilen yünden veya kıldan bir şalvar, kuşak, cepken giyerler ve başlarında üzerine yemeni sarılmış bir fes bulunur.

Kadınlar da başlarına fes giyerler. Derece-i servetlerine göre fesin etrafına altın, gümüş meskûkât dizerler. Başları daima tülbentle mesturdur. Libasları alaca ve basmadan mamul entari ile şalvardan harice çıkıklarında beyaz patiskadan çarşaf giyerler.

TARZ-I MAİŞET VE İŞTİGAL :(Sanayi’)

Pek sadedir. Yukka ekmeği, bulgur, yoğurt, yumurta mevsimine göre kuru veya yaş sebzedir. Ekseriyetle itibarıyla ahali zira’ ve rençbedir. Bunun haricinde kalan ahalinin bir kısmı Aydın ve İstanbul’a giderek muhtelif hizmetlerle meşgul olur. Bazı yünden mamul pek ibtidai bir surette dokumacılık vardır. Dokumaların tulu dokuz-on ve arzı yarım arşındır. Dokumalardan ahali şalvar imal eder. Hariç kazalarda ihracat yapılmaktadır.

Hoca veya Yunuscu karyelerinde debbağne mevcut olup sahteyan,meşin yaparlar. Mecavir kazalarda ihracat vakadır.

Dülgerlik, marangozluk, demircilik, kalaycılık, kunduracılık, yemişçilik, müstecilik, tenekecilik, berbercilik, kuyumculuk, saatçilik, tüfekçilik, bıçakçılık, çömlekçilik sanatları da mevcuttur.

AHLÂK VE MAÂRİF :

Ahalisi misafirperverliği, muhtacına muavenetleri ve safiyet-i ahlakiyeleri ile mümtazdır. Bozkır kazası maarif hususunda pek geri kalmıştır. Hemen %85 ‘i nimet-i maariften mahrumdur. Mekatib-i mevcude kazanın cesameti ve nüfusunun kisretiyle gayr-i mütenasiptir. Kurrada etfal köylü tarafından ücretle tutulmuş imamlar tarafından tedris olunmaktadır. Bir sene zarfında müddet-i tedris iki-üç aydır.

ANANÂT :

Bazı kurrada düğünlerde tabanca ve tüfek atmak adeti vardır. İzdivaç hususunda erkek tarafı akrabasından iki-üç kişiyi tevsit ederek kızın hanesine gönderir. Ve kızın velisine teklifte bulunur. Her ne kadar kız tarafı razı olsa da birinci defasında mülahaza olunacağı cevabıyla nazikane ret edilir. İkinci veya üçüncü müracaatta söz kesilir. Söz almaya giden ve dünür tanımı verilen zevata yemek yedirdikten sonra gideceklerinde ağız tadı namıyla bir kıyye şeker oğlan tarafına gönderilir. Ve bilahare oğlan tarafından da ziynet altını küpe gibi hediyeler irsaliyle namz-ı dülkari icra edilir. Ve dört ay ile bir sene arasında düğün yapılır. Ve düğün için derece-i servete göre beş yüz kuruştan üç bin kuruşa kadar masraf ihtiyar edilir.

HALKIN TABABETE KARŞI VAZİYETİ : İtikadât-ı Batıle

Her ne hastalık olursa olsun ahali kendilerince ‘’Ocak’’ tabir ettikleri tekkelere gitmekte ve aldıkları nüshaları boyunlarına takmaktadırlar. Halkın tababete karşı rağbet ve inhimakı hemen hiç yok gibidir. Mezkûr kazanın teşkilatından yani yetmiş-seksen seneden beri bu kazaya ancak üç tabip tayin edilmiştir. Bu üç tabibin müddet-i memuriyeti mecmuan dokuz-on senedir.

Buna ahalinin de koca karı ilaçları isti’maline inhimakı pek ziyadedir. Humma ile müterafik hastalıklar da hastalar on iki saat boğazlarına kadar keçi veya koyun derisi içinde bırakırlar. Göz hastalıklarında eski gümüş bir parayı bir ip ile bağlayıp gözün önüne sararlar.

NEZAFETE RİAYET :

Gerek kasaba ve gerek kurra ahalisinin nezafete riayetleri pek cüz-idir.

AHALİNİN BÜNYECE TEŞKİLATI :

Karaviran gölü civarındaki kurra ahalisi malareya neticesi zayıf bünye ve cılız dağlık arazide bulunanlar kuvve-i bünye ve sağlamdır.

MÜESSESÂT-I SIHHİYE :

Kazada hastane, dispanser ve eczane gibi müessesat yoktur.

MEKTEP VE MEDÂRİS :

Merkez kazada biri zekura diğeri inasa mahsus iki mektep ile harap bir medrese mevcuttur. Medresenin yeniden inşasına mübaşeret edilmiş ise de ahval-ı hazıra dolayısıyla ikmal edilememiştir. Kaza dahilinde mukaddema yirmi dört adet medrese mevcut imiş ise de elyevm cümlesi harap ve bi nişandır.

HAN, HAMAM, FABRİKA :

2 harap han olup hamam ve fabrika yoktur.

MEBANİNİN TARZ-I MİMARİSİ :

Merkez kasabada birkaç bina müstesna olmak üzere kasaba ve kurra evleri gelişi güzel inşa edilmiştir. Köyler ekseriyetle dağtepelerinde ve yamaçlarındadır.

EMÂKİN-İ UMUMİYE :

Kasabada hükümet konağı ahz-i asker binası, belediye ve reji daireleri vardır.

HELALARIN ŞEKLİ: Mecarı Var Mıdır, Çukur Mudur, Şekli Tahliyesi

Helalar kısmen çukur kısmen açıktadır.

Merkez kazada iki-üç metre kazılmış ve üzeri örtülmüş çukurlar varsa da kurrada bu da yoktur.

KABRİSTANLAR : Mevkii ve Vaziyet-i Coğrafyası

Ufak tepecikler ve yamaçlarda olup köylere mesafeleri yüz elli ve üç yüz metredir. Nefs-i Seristad kasabasında iki adet İslam ve Rum anasırına mahsus bir ki cem’an üç adet mekabir mevcut olup mekabir-i İslamiyenin birisi şehrin cenup tarafında ve beş dakika mesafede ve derunu ağaç ile müzeyyen ve diğeri dahi kasabanın garp tarafına ve bir metre irtifaında etrafı duvar ile çevrilmiştir.

BATAKLIKLAR : Mevkii,Vasatı,Esbab-ı Kurutulması Hakkında Mutalaat

Kaza dahilinde Karaviran gölünün civarından gayr-i mahallede bataklık yok ise de nefs-i Seristâd kasabasından mürur eden Çarşata çayı mecrasının gayr-ı muntazam bulunmasından dolayı ilkbaharda ve güz mevsimlerinde bir kısım araziyi istila ederek ufak bataklıkların teşkiline sebep olmaktadır.

İÇİLEN SULAR : Menba’ı , Nehir, Kuyu (Suların Suret-i İsalesi) , Evsaf-ı Hükmiye , Kimyeviye ve Sıhhiyesi

Kasaba ve kurrada ekseriyet itibarıyla içilen sular menba sularıdır. Bunlar könik ve avgın vasıtasıyla çeşmelere isale edilmektedir. Kasabada bir kaç kuyunun suyu dahi isti’mal olunmaktadır. Ahali dere ve çay sularını içmezler, idare-i ve beytiyyede kullanırlar.

EMERÂZ-I MU’TADE VE BELDE : Mevsim hastalıkları

Kışın tarik-ı teneffüsiye ye ait iltihap kasabat haza ve zatürre yaz mevsiminde merkez kaza ile kurrada ve bilhassa Karaviran gölü civarındaki köylerde sıtma icra-i hüküm eyler ve tahribat yapar.

FRENGİ : Fuhuş

Üç seneden beri yirmi yedi frengi vukuatı görülmüş bunların ikisi hastalığı fahişe kadından diğerleri askerden gelen zevclerden almışlardır. On beş sene evvel kazada frenginin mevcut olmadığı mütevatiren söylenmektedir.

HUMMA, MALAREYA :

Karaviran gölü civarındaki kurra ile merkez kazada tahribat yapmaktadır.

VEREM :

Bu hastalık kazada hemen hiç mevcut değil gibidir. Üç sene zarfında nasur-i azami dereni ve zahame-i akidat-ı lenfaviyeden üç kişi vefat etmiştir.

ÇİÇEK :

Bu sene çiçekten Otan, Dolmanlar, Kiraz karyelerinde musab görülmüş ve buralarda Konya kazasına tabi’ Hâdim nahiyesinden sirayet etmiştir.

TEVELLÜDÂT  VEFAYÂT NİSBETİ : Etfalde Vefayât

Beş- altı seneden beri ahvalin tevellüt eylediği sefalet yüzünden vefayatın tevellüdata nispeti ma teessüf fazladır. Etfaldeki vefayat ise %40 nispetindedir. Çünkü halkın ta’diye etfal emrinde malumatı yoktur.

MALUMAT-I TARİHİYE :

Bozkır kazasının ehemmiyet-i tarihiyesi yoktur. Mukaddima müdürlükle idare olunmakta iken adet-i kurra ve miktar-ı nüfusun kisretine binaen 1286 Rumi tarihinde kazaya tahvil edilmiştir.

ASÂR-I ATİKA :

Bozkır kazasında asar-ı akikadan Ulupınar karyesi civarında dağ üzerinde Zengibar namıyla taş kale harabeleri mevcuttur. Mezkûr kalenin bazı aksamı sağlam olduğu gibi civarında oyma, lahitler içinde topraktan bardak ve elvan renkte camdan mmul şişeler bulunmaktadır. Kalenin ne kadar sene evvel inşa edildiğine ve hangi hükümdar ait olduğuna dair bir malumat desteris olunamamıştır. Ve yine kazanın Holuslar karyesi civarında bağlar arasında bazı ibniye harabesiyle kesme taşlar ve yeraltında lahitlere tesadüf olunmaktadır. Bu lahitler derununda dahi balada beyan olunan bir derenin kenarlarında ara sıra üzerleri resimli ve yunanca yazılı altın meskûkât bulunmaktadır.

ZİYARETGÂH, MEKÂBİR :

Bozkır kazasının Otan karyesinde metfun Ömer’el Faruk sülalesine mensup Şeyh Taiys hazretleri ve Dumlu karyesinde medfun Ebubekir’es-Sıddık neslinden Şeyh Bayram Seyidi hazretleri ve Karacaardıç karyesinde medfun İmam Ali keramullah vech sülalesine mensup Şeyh Bedrettin İbn-i Halil hazretleri ve Erdoğan karyesi kabristanında medfun Hazreti Osman neslinden Şeyh Mehmet Celalettin hazretlerinin müdeffin-i mübarekeleri olup cümlesi ziyaretgâh havas ve avamdır. Zevat-ı müşarunileyhimden ancak Şeyh Bedrettin hazretlerinin nesline müş’ir 899 tarihinde tahrir edilmiş bir şecere vardır. Diğerlerinin tarih-i vefatlarına dair bir vesika elde edilememiştir.