TAHRİRLER VE NÜFUS SAYIMLARI

1.1  TAHRİRLER

Osmanlı Devleti zamanında yazımı yapılan ve nüfus kayıtları diye adlandırılan defterleri XV-XIX. yüzyıl arası ve 1831 sonrası olmak üzere iki grupta değerlendirmek mümkündür. Bunlardan birinci döneme klasik ikinci döneme de modern dönem denilebilir. Bu dönemde tutulan kayıtlar birbirinden çok farklı tarzda tutulmuştur. Bu dönemlerin en önemli farklılığı, verilerin toplanması ve kullanma amacındadır.

Osmanlı Devleti, kuruluşunun ilk yıllarında yeni fethedilen yerler başta olmak üzere ülke toprakları üzerinde yaşayan halkın sayım ve yazımını yaptırmıştır. Halk ile toprak arasındaki bu ilişkiyi tanıyıp iyi bilmek için de öncelikle toprak ve nüfus sayımının yapılması gerekmektedir. Vergi ve askerlik başta olmak üzere birçok iş, bu sayıma dayandığından, devletin toprak düzeni ve idaresi bu sayım ve yazımı zorunlu kılıyordu.

Osmanlı Devleti’nde nüfus sayımları asırlarca toprak yazımı ve asker potansiyelini tespit için yapılmıştır. Toprak yazımının sonunda düzenlenen Tapu Tahrir Defterlerinde birçok bilgi toplanmıştır. Askeri ve mali konular esas alınarak yapılmış olan bu kayıtlardan yola çıkarak o dönemde yazımı yapılan yerlerin nüfusu hakkında kesin olmasa da tahmini olarak bilgi sahibi olmak mümkündür. Tapu Tahrir Defterleri’nden yazımı yapılan yerlerin nüfus yoğunluğu, gelir durumu, gelişmişlik durumu, ticari faaliyetleri, ekip-biçilen arazinin durumu gibi konularda genel bilgiler edinmek mümkündür.

1.2. 1831 SONRASI NÜFUS SAYIMLARI

            d-Temettüat Defterleri   

            Bu arada Tapu Tahrir ve Nüfus Defterleri’nden farklı olarak 1845-1850 (Hicri 1255-1260) yıllarında Maliye Nezareti Temettuat Defterleri’ni de burada hatırlatmakta fayda var. Arap vilayetleri ile Anadolu’nun doğu vilayetlerinde bu sayımlar yapılmamıştır. Bu defterler, Tanzimat hareketinin vergi hususundaki çalışmalarının bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Osmanlı coğrafyasının büyük bir bölümünde aynı sistematik ölçülerde tutulan temettüat defterleri, bazı eksikliklere rağmen XIX. yüzyıl iktisadi ve sosyal tarihi üzerinde araştırma yapacaklara kaynak olacak zenginliğe sahiptir. Defterlerde; sancak, kaza, mahalle ve köylerde bulunan hane reislerinin sahip olduğu arazisinden başlanarak koyun, keçi ve arı kovanı sayısına kadar bilumum malların sayımı yapılmıştır. Defterlerin düzenlenmesindeki amaç, bütün malların tespitinin yapılarak vergi miktarının ortaya konulması ve vergilerin sağlıklı bir şekilde tahsil edilmesidir.