GÖLPINARLI, ABDÜLBAKİ

GÖLPINARLI, ABDÜLBAKİ

(1317/1900 - 1982)

Araştırmalarının önemli bir bölümünü Mevlâna ve Mevlevilik üzerine hasretmiş bilim adamı, şair.

 

İstanbul’da Sultanahmet civarında Dizdariye’de Kâtip Sinan Mahallesi’ndeki evlerinde doğdu. Kendisine önce Mustafa İzzet adı verildi ise de; ailesinin çocukları çok yaşamadığı için adı değiştirilerek, uzun ömürlü olması dileği ile, Abdülbaki adı verildi. Babası Abdülbaki’nin doğumuna şu tarihi düşürdü:

 

“Hamdülillâh ki cihanda feyzim

Himmet ehline benim sâkîdir

Elf-i kâmil dedi târîh-i güzîn

Minnet Allah’a gelen Bâkî’dir”

(10 Ramazan 1317/12 Ocak 1900)

 

Gölpınarlı’nın babası Agâh Efendi, Kafkasya’nın Gence şehrinin Gülbulağ köyünde yaşarken Bursa’ya, oradan da İstanbul’a göç eden bir ailenin çocuğudur. Gölpınarlı’nın bu soyadı seçmesinin bir sebebi de büyük dedesi Abbas Ağa’nın köyünde, “Gölpınarlızade” diye tanınmasındandır. İyi bir şair olan Agâh Efendi, Tanzimat Devri yazarlarından ünlü gazeteci Ahmet Mithat Efendi’nin çıkardığı Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde muhabir olarak çalışmıştır.

Gölpınarlı’nın Gence-Gülbulağ doğumlu dedesi İzzet Mustafa Efendi de “Kıyâmî” mahlaslı bir şairdir. Gölpınarlı’nın annesi Aliye Şöhret Hanım da, baba tarafı gibi aslen Kafkasyalıdır.

Kültürlü bir aile muhitinde yetişen, sekiz yaşında iken Bahariye Mevlevihanesi’ne devama başlayan Gölpınarlı, ilköğrenimini Babıâli Yokuşu’nda Yusuf Efendi Mektebinde, ortaöğrenimini hususi Menbaülirfan Mektebinde yaptı. Lise tahsilini Gelenbevî İdadisinde yaparken, 1915 yılında babasının ani ölümü üzerine okuldan ayrıldı. Millî Mücadele’yi takip eden yıllarda İstanbul Erkek Muallim Mektebini (1927) ve İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesini bitirdi (1930).

Öğrencilik yıllarında Fatih Camii’nde verilen derslere de devam ederek Tikveşli Yusuf Efendi’den faydalanarak Bahariye Mevlevihanesi Şeyhi Hüseyin Fahreddin Dede ile, Hoylu Hacı Şeyh Ali’den din ve tasavvuf kültürü aldı. Merhum İsmail Saib Efendi, merhum Ferit Kam ve merhum Ahmet Naim Beyler  de onun daima hürmetle andığı hocalarındandı.

Meslek hayatına Menbaülirfan Mektebinin orta kısmında Türkçe ve tahrir öğretmenliği ile başladı. Bir aralık kırtasiye ve kitap satış işlerinde bulunmak için Vezneciler semtinde bir dükkân açtıysa da yürütemedi. 1920 yılında Çorum-Alaca’ya giderek dört yıl süre ile Kenzülirfan İlkokulunda öğretmenlik ve başöğretmenlik yaptı. Daha sonraki yıllarda Konya, Kayseri, Kastamonu, Balıkesir ve İstanbul Haydarpaşa Liselerinde Türk edebiyatı dersleri verdi.

1937 yılında “Yunus Emre ve Hayatı” tezi ile doktora imtihanı vererek Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesine Türk edebiyatı tarihi ve metinler şerhi okutmak üzere öğretim üyesi olarak tayin edildi. Üç yıl sonra İstanbul Edebiyat Fakültesine atanarak burada Türk-İslam tasavvuf tarihi ve edebiyatı dersleri verdi. Nihayet 1949 yılında kendi isteği ile emekli oldu. Bundan sonra ölümüne kadar hayatını yazarlıkla kazandı.

Bir defa evlenip ayrılan merhum, evlat edindiği bir gençle Çiçekçi semtindeki evinde yaşadı. Gölpınarlı, Caferî Mezhebi’nden olup, merhum Ayetullah Şeriatmedari’ye bağlı idi. Mevlevi tarikatına mensuptu. Kitaplarını bu sebeple Mevlâna Müzesi’ne bağışladı.

Abdülbaki Gölpınarlı, bildiğini iyi bilirdi. Bilhassa tasavvuf sahasında devrinin yegânesi idi. Çok zeki olduğu gibi kuvvetli bir hafızaya da sahipti. Ne okumuş ve görmüşse zihninde yer ederdi. Divan edebiyatı ve tasavvuf için gerekli olan İslâmi bilgilerle mücehhezdi. Kur’an’ı ezbere bilirdi. Çok güzel konuşur, muhatabını cezbederdi. Deniz dalgaları gibi coşup kabaran sonra durulan bir ruha sahipti. Yağar eserdi; ama aklıselimden hiç uzaklaşmazdı.

Abdülbaki Gölpınarlı, eserlerinin çoğunluğunu emeklilik yıllarında yazmıştır. Onun pek çok eserinden Mevlâna, eserleri, Mevlevilik*, Sultan Veled* ve Nasreddin Hoca* üzerine yaptığı çalışmalardan kitaplaşanlar şunlardır: Mevlânâ Celâleddin, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, Mesnevî Şerhi (I-VI), Divan-ı Kebîr (I-VI), Rubâiyât, Fîhî Mâ Fîh, Mecâlis-i Seb’a, Maârif, Nasreddin Hoca, İptidânâme, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Katalogu (I-IV), Mevlânâ Müzesi Abdülbâkî Gölpınarlı Kütüphanesi Yazma Eserler Katalogu, Mevlânâ Müzesi Müzelik Yazma Eserler Katalogu. Ayrıca Türk ve Fars edebiyatları, tasavvuf, fütüvvet, tarikatlar ve din üzerindeki araştırmaları sayesinde perde arkasında kalmış pek çok nokta aydınlığa kavuşmuştur. Yazdığı bu kitapları yanında, özellikle edebiyat ve edebiyatçılar üzerine yazılmış binlerce makalesi vardır.

25 Ağustos 1982 tarihinde, 82 yaşında iken vefat eden Abdülbaki Gölpınarlı, Üsküdar’da Seyyit Ahmet Deresi’ndeki mezarlığa defnedildi.

 

KAYNAKÇA

Günüç, 1999, 9-11; Alpaslan, 1996; Erol, 2007.

 

ERDOĞAN EROL

I, ABDÜLBAKİ